Cholesterol i hiperlipidemie

Profil lipidowy

W osoczu krwi znajdują się związki tłuszczowe, głównie w postaci cholesterolu, trójglicerydów, fosfolipidów i wolnych kwasów tłuszczowych. Pełnią one wiele ważnych funkcji:

• trójglicerydy i wolne kwasy tłuszczowe są przede wszystkim głównym źródłem energii dla organizmu,
• cholesterol i fosfolipidy biorą udział w budowie błon komórkowych i są odpowiedzialne za ich przepuszczalność, pośredniczą w przekazywaniu sygnałów między komórkami, zwłaszcza w układzie nerwowym,
• cholesterol jest potrzebny do produkcji kwasów żółciowych, hormonów płciowych – estrogenów, testosteronu, hormonów sterydowych, witaminy D₃ i innych.

Cholesterol

U osoby dorosłej ilość cholesterolu w organizmie wynosi ok.100-150 g. Pochodzi on z dwóch źródeł. Większość to tzw. cholesterol endogenny, syntetyzowany w ok. 70% w wątrobie, ale także w jelitach i skórze. Pozostałą część stanowi cholesterol egzogenny dostarczany z pożywieniem. Przeciętnie w dobowej diecie zawarte jest ok. 300-500 mg cholesterolu, a w wyniku syntezy w wątrobie powstaje ok. 700-900 mg. Najwięcej cholesterolu znajduje się w wątrobie, szpiku kostnym i gruczołach wydzielania wewnętrznego.

Trójglicerydy

Z kolei trójglicerydy i wolne kwasy żółciowe stanowią materiał energetyczny w ustroju, który jest zużywany na bieżąco lub magazynowany w postaci tkanki tłuszczowej. Dziennie do naszego organizmu dostarczane jest ok. 70-150 g trójglicerydów. Są one w jelicie cienkim rozkładane do kwasów tłuszczowych, wchłaniane do krwi i transportowane w postaci chylomikronów.

Część kwasów tłuszczowych powstaje w wątrobie i komórkach tłuszczowych. Niektóre wielonienasycone kwasy tłuszczowe, jak kwas linolowy i linolenowy, nie mogą być syntetyzowane w organizmie i muszą być dostarczane z zewnątrz.

Lipidy krążące we krwi są nierozpuszczalne w wodzie, dlatego łączą się z białkami, tworząc lipoproteiny. Najistotniejsze z nich to te o małej gęstości – LDL i dużej gęstości – HDL.

Lipoproteiny LDL zwane są też „złym” cholesterolem, ponieważ transportują jego nadmiar z wątroby do komórek i powodują jego odkładanie się w ścianach tętnic w postaci blaszek miażdżycowych, zwężających światło naczynia.

Dla odmiany HDL-cholesterol nazywany jest „dobrym”. W tej postaci jest transportowany z krwi do wątroby, gdzie powstają z niego kwasy żółciowe, wydzielane z żółcią do jelita.

Prawidłowe stężenie cholesterolu i trójglicerydów

W organizmie stale zachodzą procesy wchłaniania, syntezy, rozpadu, wydzielania i ponownego wchłaniania lipidów. Jeżeli pozostają one w stanie względnej równowagi, stężenia cholesterolu i jego frakcji utrzymują się w normie i nie zagrażają naszemu zdrowiu.

Za wartości prawidłowe przyjmuje się stężenie:

• cholesterolu całkowitego 130-200 mg/dl
• cholesterolu LDL 35-150 mg/dl
• cholesterolu HDL > 35 mg/dl dla mężczyzn i > 45 mg/dl dla kobiet
• trójglicerydów < 150 mg/dl

Tak szerokie granice norm spowodowane są tym, że niektóre osoby obciążone są jeszcze innymi czynnikami ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych i dla nich zalecenia są bardziej restrykcyjne.

Przyczyny wysokiego stężenia cholesterolu i trójglicerydów

Niestety, wraz z rozwojem cywilizacji zaszły bardzo niekorzystne zmiany w naszym stylu życia, prowadzące do powszechnego zwiększenia stężenia cholesterolu we krwi i związanych z tym konsekwencji. Szacuje się, że ponad 60% Polaków ma wysoki poziom LDL.

Za ten stan rzeczy odpowiedzialny jest przede wszystkim siedzący tryb życia i brak ruchu, przekarmianie się, duża ilość tłuszczu i cukrów prostych w diecie, spożywanie wysoko przetworzonej i wysokokalorycznej żywności.

Najbardziej podwyższają poziom cholesterolu nasycone kwasy tłuszczowe zawarte w tłustych mięsach, wędlinach, maśle, smalcu, pełnotłustym mleku i serach. Nasycone kwasy tłuszczowe nie powinny dostarczać więcej niż 7% całkowitej energii z diety.

Niekorzystnie na cholesterol wpływają również jednonienasycone kwasy tłuszczowe trans, powstające w procesie utwardzania tłuszczów roślinnych, szeroko wykorzystywanych w przemyśle spożywczym do produkcji twardych margaryn, wyrobów ciastkarskich, tłuszczów smażalniczych i piekarniczych.

Nadmiar dostarczanych do organizmu węglowodanów, w szczególności cukrów prostych w formie słodyczy, ciast, słodkich napojów powoduje, że część jest metabolizowana do tkanki tłuszczowej i również pogarsza profil lipidowy.

Cholesterol a choroby serca i miażdżyca

Wszystko to znacznie przyspiesza procesy miażdżycowe i powoduje m.in. choroby niedokrwienne i zawały serca, udary mózgu oraz zmiany zarostowe w tętnicach obwodowych kończyn.

W ocenie ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych bierze się pod uwagę również tzw. wskaźnik aterogenności, czyli stosunek cholesterolu całkowitego do frakcji HDL. Wynik powyżej 5 świadczy o dużym zagrożeniu.

Zagrożenia te zwiększają jeszcze takie czynniki jak wiek, płeć męska, palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i otyłość.

Hiperlipidemia a choroby

Szukając powodów hiperlipidemii, musimy wziąć pod uwagę także inne przyczyny. Wyróżnia się tu:

• hiperlipidemię pierwotną, najczęściej uwarunkowaną genetycznie, występującą rodzinnie,
• hiperlipidemię wtórną w przebiegu takich chorób jak:
  • niedoczynność tarczycy,
  • zespół nerczycowy,
  • przewlekła niewydolność nerek,
  • schorzenia wątroby (wirusowe zapalenie wątroby, marskość),
  • przewlekła niedoczynność kory nadnerczy,
• hiperlipidemię polekową ( progestageny, kortykosterydy, niektóre leki moczopędne)

Dieta a wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów

Zaczynając walkę z cholesterolem, w pierwszej kolejności powinniśmy zmienić swój styl życia i zmodyfikować sposób odżywiania.

Duży nacisk kładzie się na zwiększenie aktywności fizycznej, ograniczanie alkoholu oraz uzyskanie prawidłowej masy ciała.

Elementami diety, które chronią przed miażdżycą, są:

• jednonienasycone kwasy tłuszczowe obniżające stężenie LDL, zawarte w oliwie z oliwek, oleju rzepakowym, orzechach czy oleju lnianym,
• wielonienasycone kwasy omega-3 i omega-6, obecne głównie w rybach morskich, które działają przeciwzapalnie oraz zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę. Ważne jest zachowanie odpowiedniej proporcji między tymi kwasami. Stosunek omega-6 do omega-3 powinien wynosić od 4:1 do 2:1,
• błonnik pokarmowy, który reguluje i usprawnia pracę jelit, występuje w pełnoziarnistych produktach zbożowych, owocach i warzywach. Dziennie zaleca się spożycie ok. 30 g błonnika,
• antyoksydanty, w tym witamina C, E, beta-karoten, flawonoidy.

W obniżaniu poziomu cholesterolu mogą pomóc sterole roślinne. Są to związki, które w jelicie cienkim konkurują o miejsce z cholesterolem, mają zdolność hamowania jego wchłaniania. W przeciętnej diecie znajduje się jednak zbyt mała ilość steroli, dlatego są one dodawane np. do niektórych margaryn. Dopiero 1-3 g steroli dziennie obniża stężenie LDL o 5-15%.

Dalszą redukcję cholesterolu możemy uzyskać farmakologicznie poprzez stosowanie takich leków jak: statyny, fibraty, żywice jonowymienne, ezetymib, kwas nikotynowy.