Kwas linolowy – występowanie, suplementy, dawkowanie i działanie

Kwas linolowy – co to jest? Izomeria cis i trans

Kwas linolowy to kwas tłuszczowy nienasycony należący do rodziny omega-6. Uznawany jest za egzogenny ze względu na brak szlaków metabolicznych do jego syntezy w organizmie człowieka. Powinien być w związku z tym dostarczany wraz z żywnością w codziennym jadłospisie.

Związki lipidowe to grupa substancji, która odgrywa ważną rolę strukturalną, energetyczną czy regulacyjną w ludzkim ustroju. Dominującą frakcją tłuszczy w organizmie są trójglicerydy. Te proste związki zbudowane są z cząsteczki glicerolu oraz trzech cząsteczek kwasów tłuszczowych. Te ostatnie mogą też występować w połączeniu z innymi składnikami, takimi jak białka czy cukry, oraz w postaci wolnej.

Na właściwości kwasów tłuszczowych mają wpływ: długość ich łańcucha (liczba atomów węgla), obecność podwójnych wiązań pomiędzy atomami węgla i – w przypadku kwasów nienasyconych – również konfiguracja cis i trans. Opisywany kwas linolowy zaliczany jest do grupy wielonienasyconych, co oznacza, że posiada więcej niż jedno podwójne wiązanie. Klasyfikacja do rodziny omega-6 odnosi się do lokalizacji ostatniego podwójnego połączenia, które znajduje się przy szóstym od końca atomie węgla w łańcuchu. Konfiguracja cis i trans wiąże się z układem przestrzennym związków chemicznych, które mają taką samą liczbę i rodzaj atomów oraz identyczne wiązania chemiczne.

Większość kwasów tłuszczowych nienasyconych naturalnie w produktach występuje w izomerii cis. Bogate w taki kwas linolowy są m.in. oleje roślinne. Natomiast w konfiguracji trans kwasy tłuszczowe spotykamy naturalnie w produktach mleczarskich i mięsnych. Występują one także w żywności przetworzonej zawierającej uwodornione oleje roślinne (produkty cukiernicze, słodycze, niskiej jakości margaryny czy fast foody). Ich nadmierne spożycie z tego typu pokarmami skutkuje zwiększeniem ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, niektórych typów nowotworów czy insulinooporności.

Ciągle trwa dyskusja czy naturalne izomery trans, które powstają w żołądkach przeżuwaczy przy udziale enzymów bakterii przewodu pokarmowego mają korzystny wpływ na zdrowie. Istnieje wiele przesłanek, by sądzić, że wykazują kilka prozdrowotnych właściwości i nie należy ich tak kategorycznie unikać, jak w przypadku produktów z utwardzanymi tłuszczami roślinnymi. Sprzężony kwas linolowy, zwany również w skrócie CLA, różni się od kwasu LA tym, że jego podwójne wiązania izolowane są tylko jednym wiązaniem pojedynczym – ich konfiguracja może być zarówno cis, jak i trans.

Kwas linolowy – działanie i rola w organizmie

Kwas linolowy (LA) daje początek rodzinie kwasów omega-6. Ulega on w retikulum plazmatycznym procesowi desaturacji, w wyniku którego powstaje kwas linolenowy (gamma-linolenowy; GLA). Ten po dalszych przemianach może przechodzić w kwas arachidonowy (AA). Te skomplikowane procesy mają ogromny wpływ na zachowanie stanu równowagi ustroju człowieka.

Warto jednak osobno poświęcić chwilę uwagi kwasowi CLA, czyli skoniugowanemu kwasowi linolowemu. Pierwsze badania nad właściwościami wielu jego izomerów sięgają lat 70. i 80. ubiegłego wieku. Zdecydowana większość z nich była prowadzona na modelach zwierzęcych. Wyniki części okazały się bardzo obiecujące. Wskazały na potencjalne działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwzapalne oraz obniżające ciśnienie tętnicze krwi.

Kwas linolowy CLA okazał się również interesujący w kontekście profilaktyki i leczenia chorób nowotworowych. Wykazał bowiem działanie antykancerogenne na różnych etapach procesu nowotworowego w odniesieniu do raka piersi, skóry czy okrężnicy. Próbowano go również wykorzystać w zakresie leczenia zaburzeń glikemicznych. Liczne prowadzone na gryzoniach i królikach badania dały niejednoznaczne rezultaty w zakresie działania przeciwmiażdżycowego. W dużej części z nich wykazano jednak korzystny wpływ na cześć parametrów profilu lipidowego (głównie obniżenie trójglicerydów) i możliwe działanie ochronne w kontekście potencjalnych uszkodzeń naczyń krwionośnych. W przypadku ludzi do tej pory nie udowodniono jednoznacznie korzystnego wpływu suplementacji kwasu CLA na ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Niemniej jednak istnieją przesłanki, by sądzić, że związek ten ma pewien potencjał kardioprotekcyjny.

Warto jednak wiedzieć, że podawanie CLA może nieść za sobą także pewne potencjalne ryzyko zdrowotne. Jedna z prac badawczych sugeruje, że suplementacja CLA u pacjentów z cukrzycą typu 2 może prowadzić do podniesienia stężenia glukozy na czczo i pogorszenia wrażliwości tkanek na insulinę. O substancji tej często wspomina się również w kontekście redukcji masy ciała. Podejrzewa się także, że ma ona właściwości immunomodulujące. Ze względu na potencjalnie korzystne działanie tego związku na komórki organizmu konieczne jest dalsze prowadzenie badań o charakterze długoterminowym, by móc ocenić możliwość jego wykorzystania w profilaktyce i leczeniu chorób.

Kwas linolowy – występowanie

Warto wiedzieć, że niezwykle rzadko spotyka się niedobory kwasu linolowego. Występuje on bowiem w produktach takich jak:

• oleje roślinne, np. słonecznikowy, rzepakowy, sojowy,
• orzechy,
• nasiona.

Wymienione źródła kwasu linolowego (szczególnie oleje) stosuje się również powszechnie w produkcji żywności przetworzonej. Z kolei skoniugowany kwas linolowy to związek, który można znaleźć w:

• przetworach mlecznych i mleku – najwięcej kwasu CLA znajdziemy w mleku owczym,
• mięsie wołowym, jagnięcinie oraz, w mniejszym stopniu, w wieprzowinie i drobiu.

Szacuje się, że pierwsze z wymienionych źródeł dostarczają około 70 proc. całości tego związku, tj. CLA w diecie. W małych ilościach sprzężony kwas linolowy znajdziemy także w olejach roślinnych (powstaje podczas procesów produkcyjnych takich jak np. rafinacja). W żywności możemy spotkać różne izomery kwasu CLA. Trwają badania nad tym, który z nich może mieć większą skuteczność w zakresie właściwości przeciwmiażdżycowych, przeciwzapalnych, antyoksydacyjnych i antynowotworowych.

W aptekach i sklepach z suplementami dostępne są też CLA tabletki. Popularność suplementów z tym kwasem wiąże się głównie z deklarowanym przez producenta działaniem przyspieszającym redukcję masy ciała. Dawkowanie CLA powinno być zgodne z zaleceniami lekarza lub producenta zawartymi w ulotce dołączonej do opakowania. Cena kwasu linolowego, w zależności od rodzaju suplementu, to około 20–50 zł za 60 kapsułek.

Kwas linolowy w kosmetyce

Kwas linolowy jest powszechnie wykorzystywany przez przemysł kosmetyczny. Jest bowiem antyoksydantem, czyli neutralizuje nadmiar wolnych rodników, które m.in. przyspieszają procesy starzenia się komórek. Ma właściwości nawilżające, reguluje czynność gruczołów łojowych i ułatwia regenerację skóry. Polecany jest szczególnie do cery suchej, szorstkiej i popękanej. Wykorzystywany jest jako składnik kremów, balsamów czy mydeł.

Kwas linolowy a odchudzanie

Zastosowanie CLA w celu zwiększenia efektów redukcji masy ciała wydaje się być najczęściej przez konsumentów wymienianym wskazaniem do przyjmowania tego związku. Sławę skoniugowanemu kwasowi linolowemu w tym kontekście przyniosły obiecujące wyniki badań na modelach zwierzęcych. Okazało się bowiem, że suplementacja pewnych izomerów CLA może hamować adipogenezę, czyli powstawanie tkanki tłuszczowej oraz oddziaływać na tempo przemiany materii i metabolizm lipidów. Dzieje się tak za sprawą wpływu na:

• zwiększenie wydatków energetycznych,
• obniżenie kumulacji lipidów w komórkach tłuszczowych oraz wpływ na ich różnicowanie przez pobudzenie procesu apoptozy,
• wzrost beta-oksydacji kwasów tłuszczowych w komórkach mięśni szkieletowych,
• poziomy stężeń cytokin, adipokin, TNF-alfa, adiponektyny i interleukin.

U zwierząt laboratoryjnych efektem tych mechanizmów było obniżenie masy ciała oraz redukcja depozytu tkanki tłuszczowej przy suplementacji skoniugowanym kwasem linolowym. Jednak przegląd badań prowadzonych na ludziach nie wygląda już tak optymistycznie.

Na chwilę obecną nie istnieją twarde dowody na skuteczność CLA w zakresie redukcji masy ciała i poprawy kompozycji sylwetki. Co więcej, istnieją przesłanki, które mogą sugerować, że suplementacja tego związku może w niektórych przypadkach przynosić pewne negatywne konsekwencje zdrowotne, takie jak pogorszenie parametrów lipidowych (np. obniżenie stężenia cholesterolu HDL) czy nasilenie oporności komórek na insulinę.

Podsumowując, wobec aktualnego stanu wiedzy, mimo pewnego obiecującego potencjału CLA, nie mamy dowodów na skuteczność jego stosowania zarówno w leczeniu nadmiernej masy ciała, jak i chorób cywilizacyjnych.