Leki normotymiczne – rodzaje. Jak działają stabilizatory nastroju i kiedy się je stosuje?

Leki normotymiczne – charakterystyka

Leki normotymiczne (tymoleptyczne, stabilizujące nastrój; ang. mood stabilizers) stanowią niejednorodną grupę substancji leczniczych, zróżnicowaną zarówno pod względem budowy chemicznej, jak i mechanizmu działania. Głównym wskazaniem do ich stosowania jest choroba afektywna dwubiegunowa I i II typu .

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu I definiuje się jako co najmniej jeden epizod maniakalny w życiu, podczas gdy zaburzenie dwubiegunowe typu II definiuje się jako co najmniej jeden przebyty lub obecny epizod hipomanii (jedna z postaci epizodu hipomaniakalnego), z co najmniej jednym przeszłym lub obecnym epizodem dużej depresji.

Stany maniakalne i depresyjne w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej wymagają stosowania leków normotymicznych, które w wielu przypadkach okazują się bardzo skutecznym rozwiązaniem.

Czytaj również: Barbiturany – w jakich lekach występują? Działanie, wskazania i zagrożenia

Leki normotymiczne – rodzaje

Leki normotymiczne podzielić można na należące do I lub II generacji. Środki normotymizujące I generacji (klasyczne) wprowadzono do lecznictwa na przełomie lat 60. i 70. XX w. Należą do nich:

• sole litu;
• karbamazepina;
• kwas walproinowy i jego pochodne.

Z kolei II generacja leków normotymicznych (tzw. nowa generacja leków normotymicznych), wykorzystywana jest w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej od połowy lat 90. minionego wieku. Grupa ta obejmuje:

• lamotryginę;
• niektóre atypowe leki neuroleptyczne (przeciwpsychotyczne leki II generacji), takie jak: klozapina, olanzapina, kwetiapina, risperidon, arypiprazol.

Czytaj również: Trójcykliczne (trójpierścieniowe) leki przeciwdepresyjne – TLPD

Leki normotymiczne – działanie

Lit

Aktywność terapeutyczna litu jak do tej pory nie została w pełni wyjaśniona, wiadomo jednak, że związek ten działa wielokierunkowo. Jego korzystny wpływ w ChAD jest najprawdopodobniej związany z regulacją stężenia adenozynotrójfosfatazy sodowo-potasowej, w skrócie ATP-azy, której aktywność w przebiegu tej choroby jest obniżona. Poza tym niektóre z doniesień naukowych wskazują, że lit może przeciwdziałać stresowi oksydacyjnemu , czyli zaburzeniom równowagi pomiędzy procesami redukcji i utleniania w komórkach, co z dużym prawdopodobieństwem odgrywa także znaczącą rolę w przebiegu ChAD.

Stosowanie litu, mimo że odznacza się dobrą skutecznością terapeutyczną, może wiązać się z występowaniem wielu działań niepożądanych. Jego zażywanie wymaga regularnego monitorowania stężenia w organizmie. Wynika to z faktu, że preparaty litu charakteryzuje wąski indeks terapeutyczny, czyli niewielka różnica pomiędzy dawką terapeutyczną a dawką toksyczną. Stężenie tego pierwiastka w osoczu powinno wynosić od 0,6 do 1,2 mmol/l. Powyżej tego stężenia lit wywiera działanie toksyczne. Warto dodać, że zwiększone ryzyko zatrucia litem występuje w przypadku niedoboru sodu w organizmie, a także podczas odwodnienia. Niektóre z badań wskazują, że sole litu mają wpływ na obniżenie odsetka prób samobójczych u pacjentów z ChAD.

Kwas walproinowy i jego pochodne

Kwas walproinowy oraz jego sole, czyli walproiniany, są jednymi z częściej wykorzystywanych w leczeniu ChAD leków stabilizujących nastrój. Poza tym należą także do leków przeciwpadaczkowych. Mechanizm działania preparatów kwasu walproinowego związany jest m.in. z podnoszeniem stężenia GABA (kwas gamma-aminomasłowy), który jest neuroprzekaźnikiem o działaniu spowalniającym pracę mózgu. Dawkowanie ustalane jest na podstawie wyników stężenia we krwi. Zazwyczaj wynosi ono od 600 do 1500 mg na dzień, a maksymalna dobowa dawka to 2000 mg. Za stężenie terapeutyczne uznaje się przedział 50-100 μg/ml. Badania potwierdzają, że zarówno w leczeniu manii, stanów mieszanych oraz nawrotów ChAD, kwas walproinowy charakteryzuje się wysoką skutecznością.

Do najczęstszych skutków ubocznych wynikających ze stosowania walproinianów należą: wzrost masy ciała, zaburzenia gastryczne, senność, ogólne spowolnienie, leukopenia.

Karbamazepina

Ostatnim lekiem z grupy środków normotymicznych I generacji jest karbamazepina. Jej aktywność lecznicza związana jest z blokowaniem kanałów sodowych. Efektem takiego działania jest zmniejszone uwalnianie kwasu glutaminowego – neuroprzekaźnika o działaniu pobudzającym w OUN. Stąd karbamazepna jest również jednym z leków wykorzystywanych w leczeniu padaczki . Wykazano, że nie tylko skutecznie stabilizuje nastrój, ale także znosi objawy nadmiernego pobudzenia i drażliwości. Standardowe dawkowanie tego leku wynosi od 400 do 1000 mg na dzień, w dwóch dawkach podzielonych. Maksymalna dawka dobowa nie powinna przekraczać 1600 mg. Należy także pamiętać, że podobnie jak w przypadku preparatów litu i kwasu walproinowego, konieczne jest monitorowanie stężenia karbamazepiny w ustroju (stężenie terapeutyczne: 4-12 μg/ml).

Możliwe skutki uboczne stosowania karbamazepiny to leukopenia, nadmierna sedacja oraz zmiany skórne w postaci wysypki.

Lamotrygina

Lamotrygina z kolei należy do II generacji leków stabilizujących nastrój i jest popularnym środkiem o aktywności przeciwpadaczkowej. Mechanizm jej działania zbliżony jest do prezentowanego przez karbamazepinę. Zdecydowanie bardziej wpływa na objawy depresyjne aniżeli maniakalne. Dawkowanie rozpoczyna się zwykle od 25 mg na dobę i może być stopniowo zwiększane do uzyskania 75-200 mg/dzień. Zbyt gwałtowne zastosowanie wyższych dawek lamotryginy wiąże się bowiem z ryzykiem występowania ostrych skórno-śluzówkowych reakcji: zespołu Stevensa-Johnsona lub zespołu Lyella (toksyczna epidermoliza naskórka). Inne możliwe działania niepożądane wynikające ze stosowania lamotryginy to bóle i zawroty głowy, osłabienie, wzmożona sedacja oraz leukopenia.

Atypowe leki neuroleptyczne

Leki neuroleptyczne, inaczej leki przeciwpsychotyczne stosowane są przede wszystkim w leczeniu schizofrenii, jednak znalazły także zastosowanie w łagodzeniu stanów maniakalnych w przebiegu ChAD. Jako stabilizatory nastroju wykorzystywane są głównie leki przeciwpsychotyczne II generacji. Wykazano, że mogą zapobiegać nawrotom choroby i często stosowane są w skojarzeniu z innymi lekami normotymicznymi. Do najpopularniejszych atypowych neuroleptyków stosowanych w terapii ChAD należą kwetiapina i olanzapina.

Czytaj również: Leki SNRI – inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny