Leki normotymiczne, określane inaczej jako stabilizatory nastroju, są stosowane w leczeniu pacjentów z choroba afektywną dwubiegunową (ChAD) oraz w zaburzeniach schizoafektywnych, w celu zmniejszenia częstotliwości epizodów maniakalnych, hipomaniakalnych i depresyjnych. Sprawdź, co warto wiedzieć na ich temat.
Leki normotymiczne – rodzaje. Jak działają stabilizatory nastroju i kiedy się je stosuje?
Spis treści
Leki normotymiczne – charakterystyka
Leki normotymiczne (tymoleptyczne, stabilizujące nastrój; ang. mood stabilizers) stanowią niejednorodną grupę substancji leczniczych, zróżnicowaną zarówno pod względem budowy chemicznej, jak i mechanizmu działania. Głównym wskazaniem do ich stosowania jest choroba afektywna dwubiegunowa I i II typu .
Zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu I definiuje się jako co najmniej jeden epizod maniakalny w życiu, podczas gdy zaburzenie dwubiegunowe typu II definiuje się jako co najmniej jeden przebyty lub obecny epizod hipomanii (jedna z postaci epizodu hipomaniakalnego), z co najmniej jednym przeszłym lub obecnym epizodem dużej depresji.
Stany maniakalne i depresyjne w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej wymagają stosowania leków normotymicznych, które w wielu przypadkach okazują się bardzo skutecznym rozwiązaniem.
Czytaj również: Barbiturany – w jakich lekach występują? Działanie, wskazania i zagrożenia
Leki normotymiczne – rodzaje
Leki normotymiczne podzielić można na należące do I lub II generacji. Środki normotymizujące I generacji (klasyczne) wprowadzono do lecznictwa na przełomie lat 60. i 70. XX w. Należą do nich:
- sole litu;
- karbamazepina;
- kwas walproinowy i jego pochodne.
Z kolei II generacja leków normotymicznych (tzw. nowa generacja leków normotymicznych), wykorzystywana jest w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej od połowy lat 90. minionego wieku. Grupa ta obejmuje:
- lamotryginę;
- niektóre atypowe leki neuroleptyczne (przeciwpsychotyczne leki II generacji), takie jak: klozapina, olanzapina, kwetiapina, risperidon, arypiprazol.
Czytaj również: Trójcykliczne (trójpierścieniowe) leki przeciwdepresyjne – TLPD
Leki normotymiczne – działanie
Lit
Aktywność terapeutyczna litu jak do tej pory nie została w pełni wyjaśniona, wiadomo jednak, że związek ten działa wielokierunkowo. Jego korzystny wpływ w ChAD jest najprawdopodobniej związany z regulacją stężenia adenozynotrójfosfatazy sodowo-potasowej, w skrócie ATP-azy, której aktywność w przebiegu tej choroby jest obniżona. Poza tym niektóre z doniesień naukowych wskazują, że lit może przeciwdziałać stresowi oksydacyjnemu , czyli zaburzeniom równowagi pomiędzy procesami redukcji i utleniania w komórkach, co z dużym prawdopodobieństwem odgrywa także znaczącą rolę w przebiegu ChAD.
Stosowanie litu, mimo że odznacza się dobrą skutecznością terapeutyczną, może wiązać się z występowaniem wielu działań niepożądanych. Jego zażywanie wymaga regularnego monitorowania stężenia w organizmie. Wynika to z faktu, że preparaty litu charakteryzuje wąski indeks terapeutyczny, czyli niewielka różnica pomiędzy dawką terapeutyczną a dawką toksyczną. Stężenie tego pierwiastka w osoczu powinno wynosić od 0,6 do 1,2 mmol/l. Powyżej tego stężenia lit wywiera działanie toksyczne. Warto dodać, że zwiększone ryzyko zatrucia litem występuje w przypadku niedoboru sodu w organizmie, a także podczas odwodnienia. Niektóre z badań wskazują, że sole litu mają wpływ na obniżenie odsetka prób samobójczych u pacjentów z ChAD.
Kwas walproinowy i jego pochodne
Kwas walproinowy oraz jego sole, czyli walproiniany, są jednymi z częściej wykorzystywanych w leczeniu ChAD leków stabilizujących nastrój. Poza tym należą także do leków przeciwpadaczkowych. Mechanizm działania preparatów kwasu walproinowego związany jest m.in. z podnoszeniem stężenia GABA (kwas gamma-aminomasłowy), który jest neuroprzekaźnikiem o działaniu spowalniającym pracę mózgu. Dawkowanie ustalane jest na podstawie wyników stężenia we krwi. Zazwyczaj wynosi ono od 600 do 1500 mg na dzień, a maksymalna dobowa dawka to 2000 mg. Za stężenie terapeutyczne uznaje się przedział 50-100 μg/ml. Badania potwierdzają, że zarówno w leczeniu manii, stanów mieszanych oraz nawrotów ChAD, kwas walproinowy charakteryzuje się wysoką skutecznością.
Do najczęstszych skutków ubocznych wynikających ze stosowania walproinianów należą: wzrost masy ciała, zaburzenia gastryczne, senność, ogólne spowolnienie, leukopenia.
Karbamazepina
Ostatnim lekiem z grupy środków normotymicznych I generacji jest karbamazepina. Jej aktywność lecznicza związana jest z blokowaniem kanałów sodowych. Efektem takiego działania jest zmniejszone uwalnianie kwasu glutaminowego – neuroprzekaźnika o działaniu pobudzającym w OUN. Stąd karbamazepna jest również jednym z leków wykorzystywanych w leczeniu padaczki . Wykazano, że nie tylko skutecznie stabilizuje nastrój, ale także znosi objawy nadmiernego pobudzenia i drażliwości. Standardowe dawkowanie tego leku wynosi od 400 do 1000 mg na dzień, w dwóch dawkach podzielonych. Maksymalna dawka dobowa nie powinna przekraczać 1600 mg. Należy także pamiętać, że podobnie jak w przypadku preparatów litu i kwasu walproinowego, konieczne jest monitorowanie stężenia karbamazepiny w ustroju (stężenie terapeutyczne: 4-12 μg/ml).
Możliwe skutki uboczne stosowania karbamazepiny to leukopenia, nadmierna sedacja oraz zmiany skórne w postaci wysypki.
Lamotrygina
Lamotrygina z kolei należy do II generacji leków stabilizujących nastrój i jest popularnym środkiem o aktywności przeciwpadaczkowej. Mechanizm jej działania zbliżony jest do prezentowanego przez karbamazepinę. Zdecydowanie bardziej wpływa na objawy depresyjne aniżeli maniakalne. Dawkowanie rozpoczyna się zwykle od 25 mg na dobę i może być stopniowo zwiększane do uzyskania 75-200 mg/dzień. Zbyt gwałtowne zastosowanie wyższych dawek lamotryginy wiąże się bowiem z ryzykiem występowania ostrych skórno-śluzówkowych reakcji: zespołu Stevensa-Johnsona lub zespołu Lyella (toksyczna epidermoliza naskórka). Inne możliwe działania niepożądane wynikające ze stosowania lamotryginy to bóle i zawroty głowy, osłabienie, wzmożona sedacja oraz leukopenia.
Atypowe leki neuroleptyczne
Leki neuroleptyczne, inaczej leki przeciwpsychotyczne stosowane są przede wszystkim w leczeniu schizofrenii, jednak znalazły także zastosowanie w łagodzeniu stanów maniakalnych w przebiegu ChAD. Jako stabilizatory nastroju wykorzystywane są głównie leki przeciwpsychotyczne II generacji. Wykazano, że mogą zapobiegać nawrotom choroby i często stosowane są w skojarzeniu z innymi lekami normotymicznymi. Do najpopularniejszych atypowych neuroleptyków stosowanych w terapii ChAD należą kwetiapina i olanzapina.
Czytaj również: Leki SNRI – inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- McCormick U, Murray B, McNew B. Diagnosis and treatment of patients with bipolar disorder: A review for advanced practice nurses. Journal of the American Association of Nurse Practitioners 2015;27:530–542;
- Gawlik O, Rabe-Jabłońska J. Mechanizm działania jonów litu w ośrodkowym układzie nerwowym. Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2008;8(4):211-217;
- Rybakowski J. Leczenie litem – stan wiedzy na rok 2020. Psychiatr. Pol. 2020; 54(6): 1047–1066;
- Święcicki Ł, Sokół-Szawłowska M. Leczenie stanów mieszanych w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Psychiatria 2013; 10(3-4):134-138;
- Strzelecki D. Stabilizatory nastroju w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. Psychoterapia i Uzależnienia, 2017;2:1-7.
Opublikowano: 29.12.2021;
Oceń:
5.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Paulina Znajdek-Awiżeń
dr nauk farmaceutycznych
Absolwentka Wydziału Farmacji Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Tytuł doktora nauk farmaceutycznych uzyskała na podstawie badań prowadzonych w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji UMP. Członek Sekcji Fitoterapii Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Pracownik apteki, a także wykładowca w technikum farmaceutycznym. Prowadzi kursy, szkolenia oraz warsztaty z zakresu towaroznawstwa zielarskiego oraz wykorzystania roślin w profilaktyce i leczeniu różnych dolegliwości. Autorka i współautorka artykułów o charakterze naukowym i popularnonaukowym publikowanych w czasopismach krajowych i zagranicznych. Współautorka książki „Żyj naturalnie czyli dekalog zdrowego życia”.
33
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 04.05.2023