Angina u dziecka – przyczyny, objawy, diagnostyka, jak leczyć?

Co jest przyczyną anginy u dzieci?

Mianem anginy określa się zapalenie gardła i migdałków podniebiennych wywołane przez patogeny, którymi mogą być zarówno wirusy, jak i bakterie.

U osób dorosłych angina ma przede wszystkim podłoże wirusowe (nawet 90-95% wszystkich przypadków infekcji). U dzieci odsetek ten jest nieco mniejszy i wynosi około 70-85% zakażeń. Wirusowe zapalenie gardła i migdałków może być powodowane przez koronawirusy, rhinowirusy, wirus typu RSV, a także wirus paragrypy. W przypadku kiedy infekcja u dzieci ma etiologię bakteryjną głównymi, winowajcami są bakteria Streptococcus pyogenes, czyli paciorkowce grupy A.

Anginę od innych typów zapalenia migdałków odróżnia między innymi to, że jest to proces ogólnoustrojowy, tzn. nie ogranicza się on jedynie do dolegliwości miejscowych (ostry ból gardła u dziecka), ale towarzyszą mu objawy ogólne, takie jak np. gorączka.

Angina jest chorobą zakaźną. Ostre zapalenie migdałków podniebiennych przenosi się przede wszystkim drogą kropelkową, rzadziej poprzez kontakt z płaszczyzną, na której są obecne patogeny i przeniesienie ich na błonę śluzową.

Angina u dzieci może występować przez cały rok (a nawet wielokrotnie w ciągu roku), choć szczyt zachorowań przypada na okresy przejściowe – późną jesień i wczesną wiosnę oraz zimą, kiedy układ odpornościowy jest osłabiony.

W zależności od tego, jaki rodzaj drobnoustrojów jest odpowiedzialny za infekcje, okres wylęgania oraz czas, w jakim chory stanowi zagrożenie dla otoczenia, jest odmienny:

• przy zapaleniu wirusowym choroba wylęga się do 6 dni, ale osoba zakażona może zarażać do 2 dni przed wystąpieniem objawów oraz do 3 tygodni po ich ustąpieniu;
• w przypadku anginy bakteryjnej okres wylęgania wynosi nie więcej niż 4 dni, a chory zaraża maksymalnie do 7 dni po ustąpieniu objawów.

Jak rozpoznać objawy anginy u dzieci?

Pierwsze objawy anginy mogą rozwijać się gwałtownie (przy infekcji bakteryjnej) lub powoli, jeżeli u podłoża choroby leżą infekcje wirusowe. W pierwszym przypadku choroba objawia się poprzez:

• silny ból gardła utrudniający przełykanie,
• ból brzucha,
• ból głowy,
• nudności i wymioty,
• wysoką gorączkę,
• wyraźnie widoczne zaczerwienienie gardła, języka i podniebienia,
• powiększenie węzłów chłonnych.

Przy infekcji wirusowej objawy anginy są mniej nasilone. U chorych występuje głównie ból mięśni, stawów i głowy, a także kaszel, chrypa i zaczerwieniona błona śluzowa gardła. Gorączka może się pojawić, ale nie jest to regułą. Z kolei częściej występuje katar i zapalenie spojówek. Objawy narastają wolniej niż przy infekcji bakteryjnej i nie osiągają tak dużego nasilenia.

Angina bakteryjna (angina ropna) u dziecka – objawy

Objawy paciorkowcowej anginy u dziecka rozwijają się w ciągu kilku dni. Pojawia się:

• silny ból gardła, utrudniający połykanie (dzieci przejawiają niechęć do jedzenia);
• migdałki podniebienne są powiększone, widać biały nalot na gardle i biały nalot na migdałkach (ropa w gardle). Duże migdałki ze stanem zapalnym mogą utrudniać oddychanie, a czerwone i bolące gardło – także połykanie i jedzenie;
• ból promieniujący do ucha;
• wysoka gorączka (do 40°C) oraz uczucie osłabienia i ogólne rozbicie. Dołączają się bóle mięśniowo-stawowe;
• bóle brzucha (zdarzają się wymioty);
• powiększenie węzłów chłonnych na szyi i podżuchwowych (wyczuwalny guzek na szyi lub za uchem).

Objawy anginy ropnej ustępują w ciągu kilku dni. Osłabienie czy stany podgorączkowe mogą utrzymywać się dłużej. Chore dziecko jest zakaźne do 24 godzin od wdrożenia antybiotykoterapii.

Angina wirusowa u dziecka – jakie objawy?

Bardzo podobny przebieg do paciorkowcowej anginy u dziecka, ma zapalenie migdałków wywołane przez adenowirusy.

Objawy występujące przy infekcji wirusowej, powodującej przeziębienie, to:

• gorączka (lub stan podgorączkowy),
• ból gardła (migdałki są najczęściej powiększone, zaczerwienione),
• kaszel i katar,
• ogólne osłabienie.

Dla zakażenia wirusem Herpes simplex charakterystyczna jest ponadto obecność pęcherzyków na błonie śluzowej jamy ustnej, które mogą się następnie przekształcać w bolesne owrzodzenia. Przebieg choroby z obecnością pęcherzyków na błonie śluzowej charakterystyczny jest także dla herpanginy (zmiany pęcherzykowe czasami pojawiają się w tym przypadku także na skórze dłoni i stóp – tzw. choroba bostońska).

Mononukleoza zakaźna jest chorobą wywoływaną przez wirus EBV. Przebiega z wysoką gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych szyjnych, występuje podobnie jak w anginie paciorkowcowej bardzo silny, utrudniający połykanie ból gardła, chore migdałki są powiększone, pokryte nalotami. Charakterystyczne jest także uczucie osłabienia, zmęczenia, które może utrzymywać się jeszcze długo po ustąpieniu infekcji (tzw. zespół przewlekłego zmęczenia).

Powiększeniu ulegają ponadto narządy miąższowe (tzn. wątroba i śledziona), mogąc powodować bóle brzucha. Powiększona śledziona niesie za sobą ryzyko pęknięcia, w związku z tym pacjentom zaleca się oszczędzający tryb życia. W wątrobie czasami może dochodzić do zapalenia, może pojawić się żółtaczka. U dziecka chorego na mononukleozę po podaniu antybiotyku z grupy antybiotyków β-laktamowych może pojawić się rozsiana drobnoplamista wysypka.

Jak wygląda diagnostyka anginy?

Dokonanie prawidłowego rozróżnienia między chorobą mającą etiologię wirusową od tej wywołanej przez baterie jest kluczowe dla dobrania właściwej terapii. Angina bakteryjna wymaga stosowania antybiotykoterapii, podczas gdy zastosowanie antybiotyku przy zakażeniu wirusowym jest bezcelowe i może doprowadzić do lekooporności współwystępujących patogenów.

Niestety, rozróżnienie postaci choroby nie jest proste, ponieważ objawy w obu przypadkach mogą wyglądać podobnie. Do oceny, czy u chorego występuje angina paciorkowcowa, stosuje się skalę Centora/Mc Isaaca. Składa się ona z siedmiu kryteriów, którym przypisywane są wartości liczbowe -1, 0 albo +1. Im wyższy wynik otrzyma lekarz w trakcie badania, tym większe jest prawdopodobieństwo, że ma do czynienia z anginą bakteryjną. Otrzymanie wyniku 4 lub wyższego uzasadnia niezwłoczne wdrożenie antybiotyku. Przy wyniku 3 lub niższym zaleca się wykonanie przez pacjenta testu rozstrzygającego, czy przyczyną choroby jest zakażenie bakteryjne.

Leczenie anginy. Ile trwa i na czym polega?

Sposób leczenia anginy jest uzależniony od jej przyczyny. W przypadku anginy o podłożu wirusowym leczenie ma głównie charakter objawowy i obejmuje:

• picie dużych ilości wody w celu nawodnienia organizmu;
• unikanie intensywnego wysiłku fizycznego;
• podawanie leków przeciwgorączkowych.

Aby złagodzić nieprzyjemne objawy anginy, takie jak ostry i silny ból gardła (również przy przełykaniu) czy wysoka temperatura, można zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne lub paracetamol o działaniu przeciwgorączkowym oraz przeciwbólowym.

Pomogą także tabletki do ssania na ból gardła dostępne bez recepty, które działają miejscowo i przeciwzapalnie, niwelując dolegliwości bólowe. Mniejszym pacjentom można podawać lizaki na gardło (nawilżające podrażnioną i suchą błonę śluzową) bądź stosować spraye.

Wśród domowych sposobów na anginę u dziecka i dorosłych należy wymienić odpoczynek oraz odpowiednie nawadnianie organizmu. Sprawdzą się także nawilżające inhalacje na gardło z olejkami eterycznymi oraz przyjmowanie syropu z cebuli.

Skuteczne są również leki zawierające zioła na gardło, takie jak korzeń prawoślazu, szałwia, aronia czy porost islandzki. Istotne jest ponadto utrzymywanie odpowiedniej wilgotności powietrza w pomieszczeniach, co wpłynie korzystnie na chore, suche i podrażnione gardło.

Infekcja bakteryjna wymaga zastosowania antybiotyku . Z reguły będzie to amoksycyklina (podawana samodzielnie lub z kwasem klawulonowym) lub cefuroksym. Chore dziecko z zakażeniem bakteryjnym powinno dodatkowo otrzymywać probiotyki, które wspomagają odbudowę osłabionej flory bakteryjnej. Stosowanie antybiotyku zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań.

Jeżeli u dziecka został zastosowany antybiotyk, zaleca się, aby przez pierwsze 24 godziny zostało ono poddane izolacji. Po tym czasie rodzice po konsultacji z lekarzem podejmują decyzję o tym, czy latorośl może już wrócić do szkoły.

Większość wirusowych zapaleń gardła ustępuje samodzielnie w ciągu tygodnia, zakażenia bakteryjne przechodzą w ciągu 3-4 dni. Nieleczona angina z reguły nie jest niebezpieczna, choć może prowadzić do groźnych dla zdrowia powikłań.

Powikłania po nieleczonej anginie

Choć angina jest chorobą o doskonale znanym przebiegu, niekiedy może pociągnąć za sobą powikłania. Dotyczy to zwłaszcza osób znajdujących się w grupie ryzyka – dzieci do 15. roku życia oraz pacjentów z obniżoną odpornością. Do potencjalnych problemów zdrowotnych zalicza się takie choroby, jak:

• ropne zapalenie ucha środkowego, węzłów chłonnych szyjnych lub zatok przynosowych,
• gorączka reumatyczna,
• kłębuszkowe zapalenie nerek,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Niektóre paciorkowce β-hemolizujące produkują toksynę erytrogenną, powodując szkarlatynę (płonicę). Przebiega ona jak opisana powyżej angina, dołącza się do tego wysypka na całym ciele (z wyjątkiem tzw. trójkąta Fiłatowa wokół ust i nosa), skóra opisywana jest jakby była pokłuta drucianą szczotką, po kilku dniach obserwuje się grubopłatowe łuszczenie się skóry (szczególnie na podeszwach stóp i na dłoniach). W liniach zgięciowych (pachy, pachwiny, zgięcia łokciowe) obserwuje się linie Pastii – efekt kruchości drobnych naczyń. Charakterystyczny jest ponadto tzw. malinowy język.

Jak skutecznie zapobiegać anginie u dziecka?

Aby skutecznie zredukować ryzyko wystąpienia anginy, należy przez cały rok dbać o odporność dziecka poprzez zbilansowaną dietę, ruch oraz suplementację. Warto też regularnie odwiedzać dentystę. Zaniedbania w obrębie jamy ustnej i namnażanie się paciorkowców może powodować próchnicę i choroby przyzębia, ale także anginę. Konieczne jest również zachowanie higieny na co dzień. Paciorkowce mogą być obecne np. na niemytych warzywach i owocach oraz sztućcach.

Wypowiedź pediatry na temat anginy u dziecka

współpraca: lek. pediatra Anna Krakowsk, lek. Paweł Stacha