Choroby nerek a badanie moczu

Co to jest badanie ogólne moczu?

Badanie ogólne moczu najlepiej przeprowadzić z porannej próbki moczu, oddanego po porannej toalecie. Celem badania jest ocena właściwości fizycznych, chemicznych i morfologicznych moczu.

1. Do cech fizycznych zalicza się: pH, barwę moczu, zmętnienie, zapach i gęstość względną.
2. Cechy biochemiczne moczu informują o stężeniu białka, barwników żółciowych, glukozy, hemoglobiny, lipidów i innych.
3. Ocena morfologiczna polega na oglądaniu próbki przez laboranta, który poszukuje w próbce krwinek czerwonych, krwinek białych, wałeczków lub kryształów.

Wystąpienie zmian w badaniu ogólnym moczu często jest pierwszym sygnałem choroby i nie może być zignorowane.

Zobacz też: Kolor moczu a choroby

Ostra Niewydolność Nerek (ONN)

To nagle pojawiające się upośledzenie funkcji nerek, polegające na nieprawidłowej filtracji moczu w kłębuszkach nerkowych. Etiologia choroby może być związana z chorobą samych nerek (np. choroby kłębuszków nerkowych, cewkowo – śródmiąższowe zapalenie nerek na tle bakteryjnym, wirusowym, polekowe), może być efektem hipowolemii(zmniejszonej objętości krwi krążącej), hipoperfuzji nerek, zmniejszonego rzutu serca (wówczas nosi nazwę ONN przednerkowej) lub ONN związana jest z zastojem moczu w wyniku niedrożności moczowodu, chorób pęcherza moczowego, rozrostu prostaty (tzw. ONN zanerkowa).

Zmiany w badaniu ogólnym moczu pozwalają lekarzowi rozpoznać typ ONN. Jest to bardzo istotne klinicznie, ponieważ pozwala podjąć odpowiednią formę terapii.

W przednerkowej ONN charakterystyczna jest mała objętość wydalanego moczu (poniżej 400 ml w ciągu doby), mocz jest zagęszczony, towarzyszy wysokie stężenie kreatyniny, mocznika w surowicy. Typową zmianą jest niskie stężenie jonów sodu (Na) w moczu oraz brak zmian morfologicznych – obecne są tylko wałeczki szkliste występujące w moczu fizjologicznie.

W ONN nerkowej objętość wydalanego moczu jest różna, zwykle jednak zwiększona. Mocz nie jest tak zagęszczony jak w ONN przednerkowej, występuje za to znacznie podwyższone stężenie jonu sodowego w moczu. W osadzie moczu obecne są wałeczki o barwie brunatnej lub pochodzenia nabłonkowego, świadczące o uszkodzeniu nerek. Stężenie kreatyniny i mocznika w surowicy są niskie.

To też może Cię zainteresować: pH moczu – co oznacza zasadowy i kwaśny odczyn moczu?

Kłębuszkowe zapalenie nerek

Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek – zwane także poinfekcyjnym zapaleniem nerek to nagle pojawiająca się choroba dotykająca kłębuszki nerkowe. Występuje po kilku tygodniachpo infekcji gardła lub skóry, najczęściej spowodowanej przez paciorkowce. Antygeny bakteryjne aktywują odpowiedź immunologiczną człowieka. Powstają kompleksy immunologiczne, które mają negatywny wpływ na funkcjonowanie kłębuszków nerkowych.

Objawy kliniczne układają się w tzw. triadę Addisa – obrzęki, występowanie nadciśnienia tętniczego oraz zmian w badaniu ogólnym moczu. Najczęściej obserwuje się zmiany w osadzie moczu – wałeczki erytrocytowe. Bardzo często stwierdza się krwinkomocz oraz białkomocz – odpowiedzialny za powstawanie obrzęków.

Jeśli w trakcie choroby obserwuje się zmniejszenie ilości wydalanego moczu (skąpomocz) lub bezmocz z towarzyszącymi objawami ostrej niewydolności nerek, należy rozważyć leczenie nerkozastępcze (dializoterapię). Sytuacja jest na szczęście rzadka. Dotyczy jedynie 5 % chorych.

Ostre śródmiąższowe zapalenie nerek

To choroba zapalna nerek spowodowana przez zakażenie ogólnoustrojowe i stosowane leki, mające niekorzystny wpływ na funkcjonowanie nerek (tzw. leki nefrotoksyczne). Typowymi objawami zgłaszanymi przez pacjentów są:

• ból okolicy lędźwiowej,
• gorączka,
• zmniejszenie ilości wydalanego moczu,
• wysypka skórna o charakterze plamisto grudkowym.
• białkomocz (najczęściej niewielki) - jeśli stosowano Nesteroidowe Leki Przeciwbólowe białkomocz staje się masywny,
• krwinkomocz,
• obecność białych krwinek (leukocyturia).

Kamica moczowa

To schorzenie związane z tworzeniem się w drogach moczowych nierozpuszczalnych złogów. Złogi, potocznie zwane „kamieniami”, lokalizują się w miedniczkach nerkowych, kielichach lub moczowodzie. W wyniku przemieszczania się złogu w świetle moczowodu obserwuje się objawy kolki nerkowej – bardzo silny ból lokalizujący się w lędźwiach, promieniujący do pachwin. Towarzyszą mu wymioty, niepokój ruchowy, niskie ciśnienie tętnicze, zlewne poty. W badaniu ogólnym moczu obserwuje się krwinkomocz,a nawet krwiomocz. Objaw ten obecny jest u niemal 90 % chorych z napadem kolki nerkowej. Co ciekawe, w okresie pomiędzy napadami kolki badanie ogólne moczu może nie wykazywać żadnych zmian. Zaleca się aby po upływie 2-3 miesięcy od ostatniego napadu kolki, przeprowadzić diagnostykę. W wydalanym moczu ocenia się stężenie wapnia, kwasu moczowego, szczawianów i cytrynianów. To z tych substancji, po przekroczeniu dozwolonego stężenia, tworzą się złogi. Zidentyfikowanie przyczyny tworzenia się „kamieni” umożliwia zastosowanie odpowiedniej farmakoterapii oraz zmian w diecie, by w przyszłości uniknąć choroby.

Moczówka prosta nerkowa

Choroba ta związana jest z upośledzoną odpowiedzią nerek na działanie hormonu – wazopresyny. Wazopresyna działając na swoje receptory zlokalizowane w cewkach zbiorczych nerek, sprzyja resorpcji zwrotnej wody a więc jest odpowiedzialna za zagęszczanie moczu. Przyczyna choroby może być wrodzona i polega na mutacji genu receptora dla wazopresyny lub nabyta (szpiczak mnogi, torbielowatość nerek, niedokrwistość sierpowatokrwinkowa lub zaburzenia jonowe – hipokaliemia, hiperkalcemia – w których receptory przestają być wrażliwe na działanie wazopresyny). Objawami choroby jest:

• wielomocz,
• ciągłe uczucie pragnienia,
• odwodnienie organizmu,
• drgawki,
• w badaniu ogólnym moczu obserwuje się wydalanie dużej ilości niezagęszczonego moczu,
• w surowicy - wysokie stężenie wazopresyny.

Moczówkę prostą nerkową należy różnicować z moczówką prostą centralną (związaną z uszkodzeniem struktur produkujących hormon) oraz z nerwicą pragnieniową. Aby to zrobić, wykonuje się tzw. test wazopresynowy, polegający na podaniu analogu hormonu – desmopresyny. W moczówce prostej nerkowej ciężar właściwy moczu nie zwiększa się, z powodu niewrażliwości receptora na hormon, w moczówce prostej centralnej dochodzi do zagęszczenia moczu, ponieważ receptory są wrażliwe na działanie hormonu a objawy wynikały z jego braku w organizmie.

Nefropatia cukrzycowa

Nefropatia cukrzycowa to schorzenie nerek spowodowane przewlekłym narażeniem na hiperglikemię (wysokie stężenie glukozy we krwi). Prowadzi do zmian strukturalnych oraz pogorszenia czynności nerek. Badanie ogólne moczu pozwala ocenić zaawansowanie choroby i ewentualną progresję. Ocenia się wskaźnik GFR – wskaźnik przesączania kłębuszkowego oraz stopień wydalania białka z moczem. Otrzymane wyniki pozwalają zakwalifikować do jednego z pięciu stadiów zaawansowania choroby. Często zgłaszanym przez pacjentów objawem jest pienienie się moczu – spowodowane przez dużą ilość białka. Objaw nie jest charakterystyczny dla nefropatii cukrzycowej.

Zakażenie układu moczowego (ZUM)

To występowanie w drogach moczowych powyżej zwieracza pęcherza moczowego drobnoustrojów zwykle bakterii E.Coli, Proteus. ZUM objawia się:

• częstomoczem,
• bólem w okolicy nadłonowej i lędźwiowej,
• cuchnącym zapachem moczu,
• gorączką,
• dreszczami.

Wykonanie posiewu moczu wraz z antybiogramem pozwala zidentyfikować czynnik etiologiczny i umożliwia zastosowanie skutecznego antybiotyku. Badanie ogólne moczu wskazuje na infekcje – leukocyturia, wałeczki leukocytarne, rzadziej krwinkomocz.