Jeżyny – co to za owoce?
Jeżyna (Rubus fruticosus) – znana też jako ostrężyna – to roślina z rodziny różowatych. Porasta tereny leśne, zarośla lub polany. Pędy krzewów owocowych rosną blisko ziemi lub są częściowo wyprostowane. Na powierzchni dziko rosnących krzewów występują kolce. Na własny użytek można zakupić natomiast odmiany jeżyny bezkolcowej.
Owoc jeżyny tworzą mniejsze pestkowce połączone dnem kwiatowym. Wraz z rozwojem zmienia się ich kolor – od zielonego i krwistoczerwonego po ciemnofioletowy. Zbiór owoców przypada między sierpniem a listopadem.
Po zasadzeniu krzewu owocują dopiero pędy dwuletnie. Dojrzałe jeżyny można jeść na surowo – są soczyste i mają słodko-kwaśny smak – lub dodać je np. do wypieków.
Jakie są odmiany jeżyn?
Obecnie na całym świecie poznanych jest kilkaset odmian owoców z rodzaju Rubus – niektóre źródła podają, że jest ich ok. 300–400, inne natomiast, że ok. 700! Skąd ich aż tyle? Rośliny te bardzo szybko się krzyżują i dodatkowo wśród niektórych dochodzi do tzw. apomiksji, czyli formy rozmnażania bezpłciowego.
Wśród pospolicie występujących leśnych odmian wyróżnia się, m.in.:
- jeżynę popielicę,
- jeżynę fałdowaną,
- jeżynę wzniesioną,
- jeżynę bruzdowaną,
- jeżynę gruczołowatą.
Do przydomowego ogródka warto wybrać odmiany bezkolcowe. Polecane są zwłaszcza:
- Gaj,
- Polar,
- Ruczaj,
- Brzezina,
- Glorniwa,
- Loch Ness,
- Black Satin.
Witaminy i składniki mineralne obecne w jeżynach
Owoce jeżyny są niskokaloryczne – 100 g to ok. 40 kcal. W tej ilości obecne są takie składniki odżywcze jak, np.:
- 1,4 g białka,
- 0,5 g tłuszczu,
- 5,3 g błonnika,
- 9,6 g węglowodanów.
Dodatkowo znajdują się w nich witaminy i składniki mineralne:
- potas,
- fosfor,
- magnez,
- witamina A,
- witamina C,
- witamina E,
- witamina K,
- witaminy z grupy B.
Jeżyny są również źródłem związków o działaniu przeciwutleniającym. Są to np.:
- flawanole,
- flawonoidy,
- karotenoidy,
- kwasy fenolowe,
- kwasy organiczne.
Owoce jeżyny i ich właściwości
Jeżyny to owoce, które powinny na stałe gościć w naszym menu, głównie ze względu na wysoką zawartość: polifenoli, błonnika i witamin. Oto przykłady ich działania:
- wykazują właściwości przeciwbakteryjne;
- łagodzą stany zapalne w organizmie i zwalczają wolne rodniki;
- obecność związków fenolowych zmniejsza ryzyko chorób serca;
- polecane w profilaktyce nowotworów, m.in.: wątroby, jelita grubego czy białaczki;
- duża zawartość błonnika pokarmowego ograniczają wchłanianie niezdrowych tłuszczów;
- jako źródło witaminy C wspierają odporność organizmu oraz wykazują właściwości przeciwstarzeniowe.
Na co są zdrowe jeżyny?
Owoce te są polecane przy łagodzeniu niektórych zaburzeń ze strony układu pokarmowego. Wspierają perystaltykę jelit i pomagają uregulować rytm wypróżnień, dlatego warto, aby znalazły się one w jadłospisach osób z tendencją do zaparć.
Co więcej, wspomagają proces krzepnięcia krwi. Dzieje się to za sprawą obecności witaminy K, która reguluje działanie białek uczestniczących w tym procesie. Z tego względu powinny sięgać po nie częściej osoby: starsze, po urazach i ze zdiagnozowanymi zaburzeniami krzepnięcia.
Jeżyn nie może zabraknąć także w diecie chorych na cukrzycę. Poza tym, że mają niski indeks glikemiczny , to dodatkowo obecne w nich związki fenolowe łagodzą stany zapalne organizmu, które towarzyszą tej chorobie.
Więcej jeżyn powinny jeść również kobiety w ciąży. Dostarczają one niezbędnych dla zdrowia płodu folianów, a także polifenoli, które chronią przed wystąpieniem nadciśnienia ciążowego.
Czy jeżyny można jeść na surowo?
Tak, jeżyny nadają się do spożycia na surowo. Jednak, po zbiorze owoców dokładnie je umyj i pamiętaj, aby nie spożywać ich bezpośrednio z krzewów – zwłaszcza tych dziko rosnących. Jeśli hodujesz jeżyny w domu i zależy Ci na słodkich owocach, zbieraj je, gdy osiągną one intensywny granatowofioletowy kolor.
Jak spożywać jeżyny?
Jeżyny to owoce deserowe, które dobrze komponują się z ciastami i tortami. Można je dodawać do: lodów, sorbetów czy galaretki. Słodkie owoce Glorniwy i Black Satin warto jeść na surowo lub łączyć je np. ze smoothie i koktajlami.
Jeżyna bezkolcowa odmiany Loch Ness ma duże owoce, co sprawia, że nadają się do dekoracji deserów oraz są łatwe do przetwarzania na: dżemy, konfitury czy soki.
Owoce te mogą być składnikiem owsianek, a także sałatek. Dobrze komponują się np. z serem feta, octem balsamicznym i pomidorami suszonymi.
Po zbiorach warto je też zamrozić, dzięki czemu zachowają większość swoich prozdrowotnych składników.
Gdzie najlepiej sadzić jeżyny?
Jeśli zdecydujesz się na domową uprawę jeżyn, pamiętaj o tych kilku istotnych aspektach:
- sadzonki jeżyny najlepiej zasadzać wiosną lub jesienią w miejscu dobrze nasłonecznionym;
- gleba pod uprawę powinna być wilgotna i lekko kwaśna;
- zanim umieścisz w glebie sadzonki, przekop glebę i wymieszaj ją z obornikiem lub kompostem;
- po zasadzeniu obsyp glebę wokół jeżyn trocinami;
- krzewy jeżyny wymagają częstego podlewania i regularnego nawożenia;
- owoce jeżyny pojawiają się najczęściej na pędach dwuletnich;
- po zbiorach owoców pędy krzewu należy podciąć;
- na okres zimy młode sadzonki jeżyny warto owinąć agrowłókniną.
Czy każdy może jeść jeżyny?
Spożywanie jeżyn jest bezpieczne i zalecane dla większości osób. Należy jednak zachować ostrożność w przypadku alergii pokarmowej na te owoce. Warto także ograniczyć ich spożycie w przypadku konieczności stosowania diety ubogobłonnikowej.
Jeżyny – preparaty i przetwory
W zależności od użytego roztworu do wytrawiania surowca, gotowy produkt będzie zawierał większe stężenie niektórych substancji. Przy wodnych wyciągach ostrężyna ma wyższe zawartości antocyjanów i tanin.
Herbatki, napary oraz sok z jeżyn sprawdzą się przy osłabionym mikrokrążeniu w oku, a także przy schorzeniach przewodu pokarmowego, np. biegunce. Napar należy wykonać, zaparzając 1–2 łyżki suszonych liści wrzącą wodą przez ok. 15 min.
Natomiast alkoholowe przetwory, jak nalewka z jeżyn będą zawierać wyższe stężenie flawonoidów, które działają wspomagająco na układ sercowo-naczyniowy. Ostrężyna może być użyta do wyrobu dżemu lub jako składnik deserów – lodów, galaretek. Poniżej kilka przepisów na przetwory z ostrężyny.
Sok z jeżyn
Składniki:
- 1 kg owoców,
- 70 dag cukru.
Przygotowanie:
Owoce umyć, przenieść do dużego słoika, zasypać cukrem, przykryć gazą. Odstawić w ciepłe miejsce na ok. tydzień. Sok przecedzić do garnka i gotować 5–10 min. Przelać do czystych i wyparzonych słoików.
Nalewka z jeżyn
Składniki:
- 2 kg owoców,
- 1 kg cukru,
- 1 l spirytusu,
- ½ l wody.
Przygotowanie:
Owoce umyć, przenieść do dużego słoika, zasypać cukrem, przykryć gazą, odstawić w ciepłe miejsce na około 5 dni. Zlać sok, dodać do niego spirytus i wymieszać, odstawić na 14 dni. Dodać wodę i przefiltrować przez gazę, przelać do czystych i wyparzonych butelek, zakręcić. Odstawić w chłodne i ciemne miejsce na minimum pół roku.
