Kryzys – jak go rozpoznać? Cechy sytuacji kryzysowej
W języku medycznym termin przesilenie oznacza, że stan pacjenta może ulec diametralnej poprawie, albo gwałtownemu pogorszeniu. W sytuacji psychologicznej, np. podczas kryzysu małżeńskiego jest podobnie – stan ten nie może trwać długo. Jego skutkiem może być separacja, rozpad związku lub też odwrotnie – poprawa i radykalna zmiana wzajemnej relacji.
Doświadczanie sytuacji kryzysowych zawsze jest bardzo trudnym przeżyciem, ponieważ przeciwstawienie mu się wymaga sił i środków przekraczających aktualne możliwości człowieka. Zwykle wiąże się z nagłym naruszeniem rutynowych sposobów zachowań.
Sprawdź: Kryzys pożądania, czy musi nastąpić w każdym związku?
Aby przezwyciężyć kryzys konieczna jest zmiana dotychczasowego sposobu działania, podejmowania nowych wyzwań pod presją czasu. Stan krytyczny zawsze jest związany ze:
- zwiększonym napięciem emocjonalnym,
- poczuciem zagrożenia,
- niepewności,
- lęku.
Towarzyszy temu dezorganizacja, przez co nierzadko w trudnej sytuacji potrzebna jest pomoc z zewnątrz. Rodziny, będące w takiej sytuacji często zgłaszają się na psychoterapię.
Czytaj również: Psycholog czy psychoterapeuta, gdzie udać się po pomoc
Rodzaje kryzysów
Kryzys rozwojowy
Psychologowie słowem kryzys określają stadia rozwojowe, czyli nieuchronne zmiany życiowe, które wiążą się, podobnie jak w grze komputerowej z koniecznością wejścia na wyższy poziom. Kluczowym zadaniem człowieka jest pozytywne ich przebycie. Erik Erikson, psycholog rozwojowy, opisuje osiem kryzysów związanych z poszczególnymi etapami życia człowieka, m.in.:
- tworzenie własnej odrębności i autonomii,
- tworzenie tożsamości,
- intymnej relacji,
- założenie rodziny.
Bez rozwiązania kryzysów z poprzedniej fazy nie jest możliwe pozytywne przebycie kolejnej. Człowiek, który na odpowiednim etapie życia nie odpowie sobie na pytanie: „kim jestem?”, nie będzie w stanie zbudować dojrzałego związku z partnerem. Z kolei trudności w związku będą miały wpływ na to, jakimi rodzicami będą młodzi ludzie.
Kryzys sytuacyjny
Sytuacje kryzysowe często spowodowane są zdarzeniami losowymi, niepowodzeniami osobistymi i porażkami życiowymi. Pojawiają się wówczas, gdy człowiek spotyka się z niecodziennym, wychodzącym poza zwykłe jego doświadczenie zdarzeniem, z którym nie umie sobie poradzić. Nie jest też w stanie kontrolować rozwoju sytuacji.
Kryzysy sytuacyjne mogą być następstwem takich traumatycznych wydarzeń, jak:
- doświadczenie przemocy (seksualnej, domowej, porwania),
- sytuacja utraty (pracy, zdrowia, bliskiej osoby, majątku).
Kluczem odróżniającym kryzysy sytuacyjne od innych są takie cechy wydarzenia wywołującego, jak nieprzewidywalność, nagłość, szokujący charakter, intensywność i katastroficzność.
Kryzys: zagrożenia i korzyści
Życie każdego człowieka naznaczone jest zmianami w następstwie trudnych wydarzeń. Są one dla nas zagrożeniem i szansą jednocześnie. Kryzys może kształtować postawy zachowawcze, rezygnację, skrajny krytycyzm, zamiast poszukiwania rozwiązań albo przeciwnie – w obliczu zagrożenia, może nas mobilizować do twórczego działania, zmiany i rozwoju.
Na przykład nagła i nieoczekiwana utrata pracy, może wywołać kryzys w związku. Problem braku stabilizacji niejednokrotnie wpływa destruktywnie na ocenę własnej wartości. Osoba taka może stać się drażliwa i wybuchowa, a okresowo wycofana i obojętna. Niekorzystnie wpływa to na relacje między partnerami. Można wówczas sięgnąć po pomoc psychologa, który pomoże przewartościować priorytety, uświadomić potrzeby i ułatwić decyzję o podjęciu konkretnego działania.
Często jest tak, że codzienne, rutynowe zachowania usypiają nas, hipnotyzują, co powoduje, że nie zauważamy niepokojących sygnałów, przestajemy się starać. W terapii par jest to częste zjawisko. Zwykle dopiero jakieś urazowe wydarzenie (separacja, zdrada) skłania do zatrzymania się, refleksji, zadawania sobie trudnych pytań o jakość relacji.
Rodzina jest systemem. Zdarza się tak, że problem jednego z jej członków może spełnić w istocie ważną funkcję – scala skonfliktowaną rodzinę, np. choroba córki albo agresywne zachowanie syna odwracają uwagę rodziców od walki, jaką na co dzień toczą miedzy sobą. Sytuacja krytyczna poniekąd zmusza ich, aby zjednoczyli siły, aby pomoc dziecku.
Czytaj również: Rodzaje (szkoły psychoterapii) – jaką wybrać?
Pozytywne skutki kryzysu – jak przekuć kryzys w lepsze jutro
Zdrowie psychiczne to dynamiczny proces, a nie stan, w którym zawsze przebywamy. Aby uzyskać większą autonomię, zdolność rozumienia siebie i problemów, a w efekcie rozwój osobowości i samoświadomości konieczne jest rozbicie starych struktur i ponowne ich zintegrowanie na wyższym poziomie. Stare porzekadło „co nas nie zabije to nas wzmocni” doskonale obrazuje te sytuację.
Kryzys jest częścią życia. Jest miarą dojrzałości. Wymaga wprowadzenia zmian i podejmowania nowych wyzwań i zadań. Zmiany te są często:
- następstwem naturalnych procesów (np. nieuchronnego procesu starzenia się, odejścia dzieci z domu),
- następstwem sytuacji nagłych, urazowych (choroba, utrata pracy).
Jeżeli zaakceptujemy ich nieuchronność i uzyskamy świadomość, że koniec jednego etapu w życiu może być jednocześnie początkiem następnego, nauczymy się patrzeć na życie, jako na przygodę, w której naszym głównym zadaniem jest rozwiać się i doskonalić i dostrzegać sens w najtrudniejszych wydarzeniach. Dzięki takiemu podejściu łatwiej jest przetrwać nawet najtrudniejsze rodzinne kryzysy.
