Poligamia – rodzaje związków poligamicznych
Zanim zagłębimy się w poliandrię, warto poznać szerszy termin: poligamię. To ogólne określenie na formy małżeńskie, w których jedna osoba ma więcej niż jednego współmałżonka w tym samym czasie. Praktyka ta jest akceptowana lub prawnie usankcjonowana w różnych kulturach, choć globalnie pozostaje w mniejszości. W ramach poligamii wyróżnia się:
Poligynię (wielożeństwo). Związek jednego mężczyzny z kilkoma kobietami (lub wieloma kobietami). W takim układzie jeden mężczyzna może mieć jedną żonę główną i kolejne lub wszystkie żony mogą mieć równy status. Wielożeństwo jest obecne w wielu kulturach Afryki, Bliskiego Wschodu i Azji.
Poliandrię (wielomęstwo). Definiuje się ją jako małżeństwo jednej kobiety z wieloma mężczyznami.
Poligynandrię (małżeństwo grupowe). Kilku mężczyzn jest w związku małżeńskim z kilkoma kobietami jednocześnie.
Przeczytaj również:
Związek ze starszą kobietą – czy ma sens?
Poliandria – wielomęstwo – zasady
Poliandria to system, w którym kobieta ma kilku mężów. Na całym świecie jest to zjawisko rzadkie, a zasady nim rządzące są ściśle określone przez lokalną tradycję i warunki ekonomiczne. To, jak zjawisko dotyczy codziennego życia, zależy od konkretnego typu poliandrii.
Najczęściej spotykaną formą jest poliandria braterska (zwana też tybetańską). W tym modelu kobieta zawiera związek małżeński z grupą mężczyzn, którzy są braćmi.
Często małżeństwo jest formalnie zawierane z najstarszym bratem, a gdy młodszy brat (lub bracia) osiąga dojrzałość, automatycznie dołącza do związku i staje się jednym z mężów wspólnej żony. Czasem dwóch braci żeni się jednocześnie. Zdarza się, że kobieta ma nawet czterech mężczyzn za mężów.
Istnieje także poliandria niebraterska, w której mężowie nie są spokrewnieni. W takim układzie kobieta sama wybiera kolejnych mężów. W niektórych systemach – zwłaszcza w Afryce – w związku rozróżnia się status mężów. Może występować mąż główny (zazwyczaj pierwszy mąż) oraz mężowie drugorzędni, którzy mają mniejsze prawa, ale także obowiązki wobec żony i dzieci.
Jak wygląda kwestia ojcostwa? W poliandrii braterskiej pochodzenie dzieci często nie jest kluczowe. Wszyscy bracia są uznawani za społecznych ojców wszystkich dzieci. Pytanie o to, kto jest biologicznym ojcem, jest uznawane za nietaktowne.
Czasem jednak ojcostwo jest ustalane na zasadzie arbitralnej – np. najstarszy syn jest rytualnie przypisywany starszemu bratu, kolejne dziecko następnemu.
W innych systemach to kobieta decyduje, który z mężów zostanie uznany za ojca dziecka. Zdarza się, że nadaje dzieciom nazwisko ten, który jako ostatni spał z kobietą przed porodem.
W związkach rozróżnia się także poliandrię rezydentalną (wszyscy małżonkowie mieszkają razem) i poliandrię nierezydentalną (kobieta mieszka sama lub tylko z jednym mężem, a pozostali mężowie odwiedzają ją według ustalonego harmonogramu).
Przeczytaj również:
Zazdrość i lęk przed zdradą – jak sobie z nimi radzić?
Czemu ma służyć poliandria – wady i zalety
Poliandria wykształciła się jako odpowiedź na specyficzne wyzwania środowiskowe i społeczne. Jej zalety obejmują:
Korzyści ekonomiczne
Na obszarach o bardzo ograniczonych zasobach (np. jałowa ziemia na wyżynie tybetańskiej) dziedziczenie majątku przekazywanego synom i dzielenie go prowadziłoby do skrajnego ubóstwa. Gdy bracia mają jedną kobietę, ich gospodarstwo domowe i własności materialne pozostają scalone. Poprawia to znacząco sytuację mieszkaniową i bytową całej rodziny.
Kontrola populacji
W surowych warunkach, gdzie zasobów jest mało, zbyt wysoka dzietność mogłaby doprowadzić do klęski głodu. Małżeństwa poliandryczne oznaczają statystycznie mniej dzieci przypadających na jednego mężczyznę w danej społeczności, co stabilizuje populację.
Więcej opiekunów dla dzieci
Dzieci mają kilku ojców, co zwiększa zasoby inwestowane w ich wychowanie.
Podniesienie pozycji kobiety (w niektórych kulturach)
Choć nie jest to regułą, w niektórych kulturach poliandrycznych pozycja kobiety jest wzmocniona. Będąc centralnym punktem gospodarstwa domowego, zarządza ona relacjami między swoimi mężami i ma duży wpływ na podejmowane decyzje.
System ten nie jest jednak wolny od wad. Do najczęstszych wyzwań zalicza się:
konflikty i zazdrość;
niską dzietność (choć ma ona również swoje zalety);
status mniejszościowy (poliandria jest często postrzegana jako forma małżeńska praktykowana przez marginalizowane grupy społeczne, co może prowadzić do stygmatyzacji ze strony dominującej, monogamicznej kultury).
Przeczytaj również:
Cuckold – zdrada kontrolowana. Na czym polega zespół prowokowanej zdrady?
W jakich krajach poliandria jest dozwolona?
Poliandria prawie nigdzie na świecie nie jest formalnie zalegalizowana przez prawo państwowe. Współczesne kodeksy cywilne i rodzinne (w tym w: Chinach, Indiach czy Nepalu) opierają się na monogamii.
Poliandria występuje natomiast jako zwyczaj kulturowy, tolerowany lub praktykowany wbrew oficjalnym regulacjom.
Jeśli kobieta w kraju, gdzie dominuje monogamia, próbowałaby zawrzeć formalny związek małżeński z kilkoma mężczyznami, prawdopodobnie spotkałaby się z odmową, a w niektórych jurysdykcjach mogłaby nawet zostać obciążona karą grzywny za bigamię.
Miejsca, gdzie poliandria występuje obecnie (lub występowała historycznie), to przede wszystkim:
Himalaje – najsłynniejsze przykłady pochodzą z: Tybetu (szczególnie na wyżynie tybetańskiej), Nepalu (np. lud Nyimba) oraz północnych Indii (regiony Ladakh i Himachal Pradesh). W typowej tybetańskiej wsi poliandria braterska była przez wieki strategią przetrwania.
Afryka – poliandria była praktykowana przez ludy Afryki, np. w niektórych częściach Nigerii czy Kenii. Często jednak była to poliandria nierezydentalna i dotyczyła specyficznych sytuacji (np. gdy pierwszy mąż był bezpłodny lub nieobecny).
Ameryka Południowa – poliandria została udokumentowana wśród niektórych rdzennych plemion w dorzeczu Amazonki (np. lud Bororo), gdzie wierzono, że dziecko może mieć kilku ojców biologicznych.
Wyspy Pacyfiku – historycznie poliandria występowała także wśród ludów zamieszkujących wyspy na Oceanie Spokojnym, np. na Markizach.
Współcześnie, pod wpływem globalizacji, edukacji i zmian ekonomicznych, poliandria zanika. Młodsze pokolenia często preferują małżeństwa monogamiczne, nawet jeśli oznacza to podział majątku.
Dziś poliandrię jaką formę mniejszościową praktykują głównie starsze pokolenia lub bardzo izolowane społeczności.
Standardem pozostaje posiadanie jednego męża lub jednej żony. Jednak zrozumienie, że takie formy małżeńskie istnieją, uczy pokory wobec różnorodności ludzkich sposobów na budowanie rodziny i radzenia sobie z wyzwaniami codziennego życia.
