Określenie tego, kto jakiej jest płci, wydaje się bardzo proste. Okazuje się jednak, że wcale takie nie jest. Płeć nie jest determinowana tylko przez to, jak wyglądamy „na pierwszy rzut oka”. O tym, czy jesteśmy kobietą czy mężczyzną, decydują geny, narządy płciowe, z jakimi się rodzimy, hormony, psychika oraz to, jaką rolę pełnimy w społeczeństwie.
Płeć – rodzaje płci. Co decyduje o płci biologicznej?
Spis treści
Czym jest płeć?
Z punktu widzenia biologii płeć to zespół cech pozwalających podzielić osobniki danego gatunku na dwie grupy, oznaczane jako męskie i żeńskie, odgrywające uzupełniające się role w procesie rozrodu – to definicja podawana w słowniku PWN. Płeć dla nas, ludzi, a także dla sporej grupy zwierząt jest niezbędna do tego, aby powstało nowe życie. Ale oprócz różnic w narządach rozrodczych, różnimy się pod wieloma innymi względami. Dlaczego? Po pierwsze, żebyśmy mogli łatwo zauważyć, kto jest innej płci niż my, a co za tym idzie – wybrać potencjalnego partnera/partnerkę. Różnice w tym, jak się zachowujemy, co lubimy, jakie mamy predyspozycje – również w dużej mierze są uwarunkowane przez płeć, ale tworzyły się przez setki lat i są wytworem kulturowym. Dlatego to, co kobiece, a co męskie wcale nie jest takie oczywiste – różni się w zależności od szerokości geograficznej, religii, a nawet uwarunkowań w lokalnej społeczności.
Zobacz też: Seks a kultura
Płeć genetyczna – co to jest?
O tym, kim będziemy pod względem genetycznym, decyduje chromosom Y. Wszystko rozgrywa się już w momencie zapłodnienia. W tej klasyfikacji wyróżniamy dwie płcie:
- homogametyczną – charakteryzuje się dwiema takimi samymi gametami, czyli XX,
- heterogametyczną – charakteryzuje się dwiema różnymi gametami, czyli XY.
Chromosom X nie zmienił się u ssaków od milionów lat. W początkowych etapach rozwoju embrionalnego kobiety jeden z dwóch chromosomów X ulega losowej inaktywacji. Proces ten nazywa się lionizacją, a w jego wyniku powstaje ciałko Barra. Celem tej inaktywacji jest zmniejszenie różnic w aktywności genów położonych na chromosomie X między osobnikami żeńskimi a męskimi.
To też może Cię zainteresować: Czym jest androginia?
Przyjmuje się, że chromosom Y powstał w trakcie ewolucji z chromosomu X, który stopniowo tracił materiał genetyczny. Jest on niezwykle ważny, bo to on decyduje o płci genetycznej. U człowieka chromosom Y składa się z 58 milionów par zasad i zawiera 78 genów. Większość sekwencji ludzkiego chromosomu Y jest specyficzna dla mężczyzn, i tylko niewielkie fragmenty ulegają rekombinacji z homologicznymi fragmentami na chromosomie X.
Przeczytaj również: Czy można zaplanować płeć dziecka?
Rodzaje płci
Podstawowy podział płci przedstawia się następująco:
- płeć gonadalna jest uzależniona od posiadania jąder u mężczyzn i jajników u kobiet;
- płeć genitalna/gonadoforyczna jest uzależniona od rodzaju dróg wyprowadzających. U kobiet są to macica, jajowody i pochwa, a u mężczyzn – nasieniowody, pęcherzyki nasienne, najądrza i penis;
- płeć hormonalna jest warunkowana przez ilość oraz jakość produkowanych i wydzielanych hormonów płciowych, które określają ukształtowanie oraz rozwój określonych cech płciowych. Zarówno jądra (męskie gruczoły płciowe), jak i jajniki (żeńskie gruczoły płciowe) produkują oraz wydzielają tak hormony męskie ( androgeny), jak i hormony żeńskie (estrogeny). W normalnie rozwijających się organizmach żeńskich jajniki produkują znacznie większe ilości estrogenów niż androgenów, a w prawidłowo rozwijającym się organizmie męskim jądra produkują znacznie większe ilości androgenów niż estrogenów;
To też może Cię zainteresować: Drag quenn, drag king – kim są?
- płeć metrykalna jest to płeć ustalona przy urodzeniu na podstawie budowy zewnętrznych narządów płciowych przez lekarza lub położną przyjmujących poród. Niestety dość często dochodzi do jej złego określenia;
- płeć psychiczna/gender jest kształtowana przez społeczeństwo i kulturę, w jakiej żyjemy, dzięki nim tworzy się tożsamość płciowa. Nasze poczucie tożsamości jest kształtowane już od najmłodszych lat, pierwszy raz dotyka nas, kiedy się rodzimy i przypisany nam zostaje kolor różowy albo niebieski. Z każdym kolejnym rokiem powinna się rozwijać i umacniać, dzieje się tak dzięki rolom społecznym, jakie są nam przypisywane, zachowaniom naszym i ludzi w naszym otoczeniu, aktywnościom przypisanym konkretnej płci oraz atrybutom, jakie są przypisane do danej płci. Potocznie pojęcia „męskość” i „kobiecość” używane są dla określenia obserwowalnych właściwości i zachowań związanych z płcią, zgodnych z panującymi stereotypami. W każdej kulturze te stereotypy będą wyglądały inaczej, warto podkreślić, że w ciągu ostatnich stu lat nastąpił przełom w pojmowaniu roli kobiecej i to co jeszcze niedawno kompletnie się w nią nie wpisywało. dziś jest normą. Płeć psychiczna jest swego rodzaju identyfikacją roli, w jakiej się widzimy w naszym społeczeństwie;
- Płeć fenotypowa/somatyczna jest uzależniona od wtórnych cech płciowych, można ją określić na podstawie ogólnych cech wyglądu, np. wzrostu, sylwetki, budowy ciała, owłosienia. Wygląd ten może oczywiście ulegać zmianom i jest też uzależniony od okresu życia danej osoby.
Czytaj również: Osoba niebinarna – co to znaczy? Niebinarność płciowa
Zaburzenia różnicowania płci – jakie są przyczyny i objawy?
Różnicowanie płci to proces, którego końcowym efektem jest właściwy rozwój układu rozrodczego. Dochodzi do niego w życiu płodowym, a kolejne etapy przebiegają w ściśle określonej kolejności i czasie. Rozwój gonady męskiej lub żeńskiej zależny jest od genów określających ich prawidłowy rozwój. Pełne różnicowanie płciowe osiągane jest wraz z zakończeniem dojrzewania płciowego. Jeżeli proces ten z jakiś względów zostanie zaburzony, możemy mieć do czynienia z licznymi chorobami:
- w większości przypadków spowodowany jest obecnością dodatkowego chromosomu X lub kilku dodatkowych chromosomów, ale jest to rzadko spotykane, np. XXXY lub XXXXY. Osoby te z wyglądu są mężczyznami z szeroką miednicą, wąskimi ramionami i długimi kończynami. Najczęściej są niepłodni i mają niskie libido;
- zespół Turnera – jest spowodowany całkowitym lub częściowym brakiem jednego z chromosomów X we wszystkich komórkach organizmu lub w pewnej ich części. Kobiety, u których stwierdzono ten zespół, mają charakterystyczny wygląd: niski wzrost, krepą budowę ciała, tak zwaną twarz sfinksa. Kobiety te są bezpłodne, nie występują u nich trzeciorzędowe cechy płciowe, np. owłosienie łonowe, nie mają miesiączki. Osoby te cechują się niską inteligencją i małym libido. Leczenie (polega na terapii hormonalnej) jest możliwe, nie doprowadzi do eliminacji problemu, ale może znacząco poprawić jakość życia;
Sprawdź również: Syndrom demona nocy – na czym polega?
- zespół feminizujących jąder, czyli obojnactwo rzekome męskie – występuje u osób z męskim genotypem i żeńskim fenotypem. Pod względem genetycznym osoba taka jest mężczyzną, ale wygląda jak kobieta. Osoby takie są bezpłodna, posiadają zewnętrzne narządy płciowe oraz jądra, które są umiejscowione w jamie brzusznej lub w kanale pachwinowym. Są zdolne do współżycia, a wykrycie choroby jest dla nich dużym wstrząsem, zwykle czują się kobietami i trudno im się pogodzić z diagnozą mówiącą co innego;
- zespół nadnerczowo-płciowy wrodzony, czyli obojnactwo rzekome żeńskie – osoby zmagające się z tym problemem mają genotyp XX, ale mogą być fenotypowo zarówno kobietami, jak i mężczyznami. Dziewczynki mają niedorozwinięte jajniki, a ich zewnętrzne narządy płciowe mogą przypominać męskie, np. łechtaczka jest przerośnięta, a wargi sromowe większe przypominają mosznę. Nie miesiączkują. Najczęściej wcześnie przestają rosnąć, z wiekiem nabierają też „męskiego” wyglądu, pojawia się owłosienie i niski głos. Leczenie tego objawu jest objawowe i prowadzi do feminizacji wyglądu, czasem wywołania miesiączki. W przypadku chłopców jądra są małe, można też zaobserwować szczególne cechy wyglądu zewnętrznego, jak niski wzrost, mocne owłosienie. Leczenie polega na podawaniu pochodnych kortyzolu.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Z. Lew-Starowicz, V. Skrzypulec, „Podstawy Seksuologii, wyd. PZWL, Warszawa 2010.
- K. Waszyńska, Z. Lew-Starowicz (red.). Przemiany seksualności w społeczeństwie współczesnym. Teoria i rzeczywistość. Wydawnictwo Naukowe UAM, 2012.
- J. Oettingen, „Dysfunkcje seksualne – podejście oparte na teorii poznawczej”, Seksuologia Polska 2013.
Opublikowano: 01.10.2013;
aktualizacja: 17.12.2021
Oceń:
4.6
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Joanna Choińska
Psycholog
Przyjmuje w Poznaniu w gabinecie prywatnym i przychodni. Pracuje w kontakcie indywidualnym z osobami dorosłymi oraz młodzieżą. Udziela porad psychologiczno-seksuologicznych w rozległym zakresie. Zakłada, że podstawą współpracy psychologa i pacjenta jest jak najszybsza pomoc w rozwiązaniu problemu. Podczas konsultacji pomaga rozwiązywać między innymi następujące problemy: stany obniżonego nastroju, brak lub utratę potrzeb seksualnych, przedwczesny wytrysk, ból podczas stosunku, brak akceptacji własnej orientacji seksualnej, trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji.
328
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 23.03.2023