Czym jest i jak powstaje bezoar?
Bezoar to nazwa, która wielu z nas kojarzy się z magią i pradawnymi metodami leczenia. W przeszłości bowiem bezoary pochodzące od zwierząt traktowane były jako antidotum na wszelkiego rodzaju trucizny i inne dolegliwości.
Tak naprawdę jednak bezoar – inaczej określany jako rzekomy kamień jelitowy – to nic innego jak złóg, który powstaje w żołądku w wyniku zalegania w nim niestrawionych resztek pokarmowych lub innych materiałów. One to po połknięciu nie ulegają przemieszczeniu do dalszych odcinków przewodu pokarmowego. W miarę upływu czasu substancje te powlekane są coraz grubszą warstwą śluzu wydzielanego przez gruczoły żołądkowe, sprawiając, że zlepek ten przekształca się w „kamień”. W większości przypadków bezoary pozostają w żołądku, jednak zdarza się, że przemieszczają się one w przewodzie pokarmowym w kierunku przełyku lub jelit.
W zależności od tego, z jakiego materiału są zbudowane, możemy wyróżnić kilka rodzajów bezoarów:
- Fitobezoary – zawierają włókna roślinne, m.in. z: ziół, warzyw czy owoców (np.: rodzynek, dyni, selera, hakorośli rozesłanej).
- Trichobezoary – nie są zlepkami włókien roślinnych, a zlepkiem włosów (u ludzi połykanych np. w wyniku zaburzeń psychiatrycznych) lub sierści (u zwierząt).
- Farmakobezoary – najczęściej zbudowane z nierozpuszczonych składników pomocniczych leków, które pacjent przyjmuje często na stałe (np. związków: wapnia, glinu czy magnezu),
- Laktobezoary – powstające u niemowląt z resztek spożywanego mleka.
U ludzi mogą występować również bezoary zbudowane z innych materiałów, np. papieru czy plastiku.
Skąd się biorą bezoary? Najczęstsze przyczyny
U ludzi bezoary stanowią stosunkowo rzadką dolegliwość. Wśród czynników ich powstawania wymienia się przede wszystkim:
- Schorzenia stomatologiczne – uszkodzenia lub brak zębów, wady zgryzu, niedopasowane protezy zębowe, stany zapalne dziąseł.
- Niesprawny aparat żucia.
- Zaburzenia pasażu treści pokarmowej (zaburzenia motoryki żołądka) – stan po gastrektomii, zrosty pooperacyjne, zaburzona motoryka żołądka (często w zaawansowanej cukrzycy), bezkwaśność, zwężenie odźwiernika, wady wrodzone przewodu pokarmowego.
- Zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego – wpływające na układ mięśniowy.
- Choroby przewlekłe – choroby reumatyczne, niedoczynność tarczycy.
- Zaburzenia psychiatryczne – np. tzw. zespół Roszpunki, zaburzenia odżywiania czy psychozy.
- Nadużywanie alkoholu.
- Nadmiar błonnika w diecie przy niedostatecznym nawodnieniu – spożywanie w ogromnych ilościach produktów bogatych w błonnik przez osoby z grupy podwyższonego ryzyka (z utrudnionym opróżnianiem żołądka).
Bezoary w żołądku i jelitach – objawy i możliwe powikłania
W wielu przypadkach bezoary nie powodują żadnych symptomów, przez wiele lat rosnąc w naszym organizmie. Często takie rzekome kamienie jelitowe wykrywane są przypadkowo, w trakcie badań endoskopowych układu pokarmowego.
Gdy bezoar osiągnie jednak odpowiednio duże rozmiary, jego obecność w układzie pokarmowym może powodować:
- Nudności i wymioty.
- Dyskomfort i ból w jamie brzusznej.
- Uczucie szybkiego nasycenia pokarmem.
- Uczucie pełności po jedzeniu.
- Wzdęcia.
- Trudności z połykaniem.
- Utratę apetytu.
- Nieprzyjemny zapach z ust.
- Krwawienia z przewodu pokarmowego.
Bezoar to także utrata masy ciała.
Następstwem obecności bezoarów w przewodzie pokarmowym mogą być:
- niedrożność przewodu pokarmowego,
- stany zapalne i zapalenie błony śluzowej żołądka,
- nadżerki,
- owrzodzenia,
- perforacja jelit,
- wstrząs septyczny,
- zgon.
Jak wykryć bezoary?
Jak już zostało wspomniane, zdarza się, że bezoary przez długi czas pozostają bezobjawowe, a odczuwalne objawy ich obecności pojawiają się, gdy dochodzi do zaburzenia drożności przewodu pokarmowego. Mogą być więc one wykryte przypadkowo, np. w trakcie innych badań obrazowych.
Lekarzem, który specjalizuje się w diagnostyce i leczeniu bezoarów, jest gastroenterolog. W pierwszej kolejności przeprowadza on wywiad z pacjentem, próbując określić źródło zgłaszanych objawów. Następnie wykonywane jest badanie palpacyjne i badania obrazowe.
By jednak ostatecznie potwierdzić diagnozę, konieczne jest badanie endoskopowe. Bezoar może bowiem w badaniu RTG lub tomografii przypominać guz.
W przypadku objawów sugerujących perforację przewodu pokarmowego konieczna jest diagnostyka różnicowa z innymi, najczęstszymi przyczynami jej występowania, m.in.: zapaleniem pęcherzyka żółciowego lub wyrostka robaczkowego czy chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy.
Jak można usunąć bezoary?
W zależności od wielkości i lokalizacji rzekomych kamieni jelitowych, a także objawów współtowarzyszących, bezoary można usunąć:
- Za pomocą enzymów rozpuszczających, np.: papainy, lipazy, pankretyny; w niektórych przypadkach pomocna będzie zwykła coca-cola.
- Za pomocą leków prokinetycznych pozwalających na przepasażowanie bezoarów do dalszych odcinków przewodu pokarmowego i naturalne wydalenie.
- Endoskopowo – umożliwia to usunięcie w całości niewielkich złogów lub rozkruszenie i usuwanie kawałek po kawałku większych bezoarów.
- Laparoskopowo – głównie w przypadku bardzo dużych i wyjątkowo twardych złogów.
Usunięcie bezoaru nie jest zabiegiem skomplikowanym, co więcej: pozwala na trwałe pozbycie się objawów choroby. Pamiętać należy jednak, by równolegle usunąć bezpośrednią przyczynę powstania bezoaru, w przeciwnym razie może dojść do jego ponownego powstania w żołądku.
W przypadku chorób przewlekłych (np. cukrzycy) konieczna jest modyfikacja terapii i regularna kontrola lekarska. Z kolei osoby z zaburzeniami psychiatrycznymi powinny pozostawać pod stałą opieką lekarza psychiatry.
Jak zapobiec powstawaniu bezoarów?
Czy da się zapobiec powstawaniu bezoarów? Oprócz wyleczenia choroby podstawowej warto pamiętać o:
1. Modyfikacji nawyków żywieniowych:
- intensywnym nawadnianiu się,
- spożywaniu dużej ilości posiłków w formie półpłynnej lub płynnej,
- krojeniu jedzenia na małe kawałki,
- dokładnym przeżuwaniu.
2. Zmniejszeniu ilości błonnika w diecie:
- stosowaniu leków prokinetycznych (po konsultacji z lekarzem),
- regularnych kontrolach w poradni gastrologicznej.
Bezoar – rokowania
Rokowanie bezoarów jest bardzo dobre – bezoary to jedynie wytwory mechaniczne, a nie złośliwe procesy tworzące się w organizmie. Rokowanie pogarsza się, gdy występują powikłania choroby, dlatego w przypadku niepokojących objawów należy udać się do lekarza. Także po zakończeniu leczenia warto w ramach kontroli odwiedzać poradnię gastrologiczną.
współpraca: lekarz Marek Spałek
