Wady zgryzu – jakie są rodzaje i jak się leczy?

Wady zgryzu u dzieci i dorosłych – jakie są przyczyny?

Wady ortodontyczne to nic innego jak nieprawidłowa budowa szczęki i/lub żuchwy bądź zaburzenia zębowe. Mogą być one bardzo różnorodne, na przykład niedorozwój szczęki, nadmierne wysunięcie żuchwy czy też zęby wysunięte do przodu.

Przyczyny wad zgryzu są bardzo różnorodne. Czynnik powodujący wadę może być genetyczny (niektóre zespoły wad wrodzonych), zacząć działać już w życiu płodowym lub mogą być to zaburzenia wywołane w późniejszym okresie po urodzeniu. W etiologii powstawania wad ortodontycznych możemy wyróżnić czynniki ogólne oraz czynniki miejscowe.

Czynniki ogólne:

• czynniki zewnątrzpochodne działające w życiu płodowym – nieprawidłowe położenie płodu, uraz, niedobór witamin u matki, używki, choroby wirusowe podczas ciąży;
• zaburzenia wewnątrzwydzielnicze – akromegalia, karłowatość przysadkowa;
• choroby ogólnoustrojowe – krzywica.

Czynniki miejscowe:

• dysfunkcje – czyli zaburzenia czynności fizjologicznych, np. zła pozycja dziecka w czasie snu (głowa zbyt odchylona do tyłu bądź zbyt pochylona do przodu – spowodowana za wysoką poduszką), zła pozycja oraz złe smoczki podczas karmienia sztucznego (poleca się stosowanie smoczków Mullera i Baltersa imitujących ssanie z naturalnej piersi), wada postawy, dysfunkcja połykania (przetrwały typ połykania niemowlęcego), oddychanie przez usta, niewydolne wargi, zbyt późne wprowadzenie u dziecka stałych pokarmów;
• parafunkcje – czyli szkodliwe nawyki, takie jak: ssanie palca czy smoczka, obgryzanie ołówków lub paznokci, zgrzytanie zębami.

W przyczynach powstawania wad zgryzu u dzieci nie można ominąć próchnicy oraz zbyt wczesnej utraty zębów mlecznych – jako jej następstwa, co może skutkować nieprawidłowym wyrzynaniem się ich stałych następców. Wśród dzieci częste są również urazy.

Przeczytaj: Ból szczęki – możliwe przyczyny

Wady zgryzu – rodzaje (klasyfikacja)

Rodzaje wad zgryzu są oparte na podziale w odniesieniu do trzech płaszczyzn przestrzennych – pośrodkowej, czołowej oraz poziomej. W praktyce bardzo rzadko obserwuje się zmiany odnoszące się tylko do jednej płaszczyzny. Można wyróżnić następujące wady opisane poniżej.

Wady poprzeczne

To wady rozpoznawane przy ocenie według płaszczyzny strzałkowej ciała ludzkiego (inaczej nazywanej płaszczyzną pośrodkową, dzielącą człowieka na pół). Do tej grupy należą wady, w których zęby boczne są za bardzo wysunięte do boku lub znajdują się w pobliżu języka i podniebienia. W ich skład wchodzą:

• zgryz krzyżowy – zęby dolne zachodzą na górne, ale nie ma przesunięcia całej żuchwy;
• boczne przemieszczenie żuchwy – zęby dolne zachodzą na górne wraz z przesunięciem całej kości żuchwy w jedną stronę;
• zgryz przewieszony – zęby boczne górne zachodzą w zbyt dużym stopniu na zęby boczne dolne i nie kontaktują się z nimi prawidłowo w zwarciu.

Wady przednio-tylne

Są one rozpatrywane w stosunku do płaszczyzny czołowej (czyli takiej, według której patrzymy na człowieka na wprost). W ich skład wchodzą zaburzenia, w których żuchwa lub szczęka są za bardzo wysunięte do przodu bądź przesadnie cofnięte, mianowicie:

• wady dotylne – tyłozgryz, tyłożuchwie (retrogenia) – w tyłozgryzie zęby żuchwy są cofnięte ku tyłowi w stosunku do zębów szczęki, a w tyłożuchwiu dołącza się do tej nieprawidłowości zgryzu cofnięcie całej żuchwy;
• wady doprzednie – przodozgryz, przodożuchwie (progenia) – analogicznie jak w tyłozgryzie i tyłożuchwiu, z różnicą w ustawieniu zębów i żuchwy za bardzo doprzednio w stosunku do kości szczęki.

Wady pionowe

Są wadami rozpatrywanymi pod kątem płaszczyzny horyzontalnej (w poprzek ludzkiego ciała). W tej grupie rozpoznaje się wady, w których zęby za bardzo zachodzą na siebie w kierunku górno-dolnym lub nie dochodzą do siebie nawzajem przy zagryzieniu. Zalicza się do nich:

• zgryz otwarty – zęby górne nie kontaktują się z dolnymi i między łukami widnieje szpara;
• zgryz głęboki – zęby górne za bardzo zachodzą na zęby dolne, a wyrostki kości, w których są umieszczone zęby, są zahamowane we wzroście na wysokość.

Wady zębowe

W przypadku tych wad ma miejsce złe ustawienie zębów względem siebie. Mogą one być spowodowane zarówno zbyt małym, jak i zbyt dużym wymiarem kości lub zmniejszonymi lub zwiększonymi zębami. W ich skład wchodzą:

• stłoczenia zębów – wynikają one z dysproporcji między zbyt małą podstawą kostną w stosunku do zbyt dużych zębów; mogą one wynikać z niedorozwoju kości szczęki lub żuchwy bądź z wielkozębia; zęby są zazwyczaj ułożone pod pewnym kątem, by zająć jak najmniej miejsca w łuku i się w nim zmieścić;
• szparowatość – tak zwane zęby odseparowane; przyczyną ich powstania jest nadmierny rozwój podstawy kostnej lub zbyt małe zęby.

Nieprawidłowości zębowe

Wyróżnia się tu anomalie dotyczące budowy zębów, ich liczby, położenia bądź czasu wyrzynania.

Wyróżnia się również wady z rozległymi zmianami w stosunku do trzech płaszczyzn, takie jak: wielkożuchwie, małożuchwie, wielka szczęka, mała szczęka czy protruzja dwuszczękowa.

Wady zgryzu – leczenie – aparat i operacja

Nieprawidłowy zgryz powinien być leczony. Jego korekta nie jest konieczna jedynie ze względów estetycznych. Pacjenci nie zdają sobie sprawy, że takie wady mogą skutkować później ogromnymi problemami z układem pokarmowym, a zęby źle ustawione, na które siły wyzwalane podczas żucia są skierowane w nieodpowiedni sposób, szybciej mogą ulec utracie, niż zęby prawidłowo położone.

Lekarzem, który zajmuje się tą jednostką chorobową jest lekarz ortodonta. Korekta zgryzu różni się w zależności od problemu i wieku pacjenta – zaburzenia ortodontyczne u dzieci są leczone zupełnie inaczej niż wady zgryzu u dorosłych.

To lekarz decyduje, jakie leczenie jest konieczne w danym przypadku – każdy pacjent jest inny, ma inaczej ustawione zęby, z inną szybkością tkanki odpowiadają na leczenie oraz różne jest zaawansowanie wady. Bywa tak, że teoretycznie ta sama wada u dwóch różnych pacjentów leczona jest w zupełnie inny sposób.

Lekarze mają do wykorzystania wiele rodzajów aparatów ortodontycznych, od aparatów czynnościowych ruchomych stosowanych u dzieci, przez aparaty stałe, kończąc na leczeniu kompleksowym, ortodontyczno-chirurgicznym.

Operacja bywa konieczna w bardzo dużych nieprawidłowościach zgryzowych, jednak jej przeprowadzenie jest możliwe dopiero po zakończeniu wzrostu pacjentów – zabiegi nie są wykonywane u dzieci i młodzieży.

Mioterapia – ćwiczenia ortodontyczne w leczeniu wad zgryzu

Ćwiczenia ortodontyczne na krzywy zgryz stosowane są w celu zharmonizowania działania poszczególnych grup mięśniowych oraz wzmocnienia niektórych mięśni. Sprawdzają się bardzo dobrze jako postępowanie zapobiegawczo-lecznicze, jako czynnik wspomagający działanie aparatów lub jako stabilizacja wyników leczenia (szczególnie w przypadku wad przednio-tylnych oraz zgryzów otwartych). Mają też zastosowanie przy oduczaniu niemowlęcego typu połykania, u dzieci oddychających nawykowo przez usta, w wadach dotylnych, doprzednich oraz w zgryzach krzyżowych.

Kluczem do sukcesu jest odpowiednio dobrany przez lekarza zestaw ćwiczeń (p acjent powinien wykonywać je regularnie). Pomaga to często zniwelować wadę lub zapobiec jej pogłębianiu.