Palenie a choroby płuc

Palenie tytoniu a choroby układu oddechowego

Palenie a choroby płuc to dość ścisły, udowodniony w badaniach związek. Nie ma chyba osoby, która choć raz nie słyszałaby o negatywnych następstwach palenia papierosów. Zwiększone ryzyko miażdżycy i zawału mięśnia sercowego, choroby płuc (w tym rak płuc), udar mózgu, choroby układu pokarmowego czy obniżona płodność – to tylko niektóre z wielu konsekwencji, jakie pociąga za sobą palenie tytoniu.

Według danych statystycznych codziennie w Polsce po papierosa sięga około 33,5% mężczyzn i 21% kobiet – co daje w sumie 8,7 mln dorosłych Polaków, nie mówiąc już o niezliczonych zastępach palaczy biernych. Choroby wywołane tym nałogiem są jednymi z najczęstszych przyczyn zgonu u obojga płci.

Palić czy nie? Wybór zawsze należy do konkretnej osoby – o ile słowo „wybór” jest tu adekwatne, wielu palaczy zapewne określiłoby swój stosunek do nikotynizmu raczej jako „przymus” i „uzależnienie”. Warto przyjrzeć się bliżej temu, jak nasz układ oddechowy reaguje na dym papierosowy – może będzie to przestrogą, a może motywacją do rzucenia palenia.

Dym tytoniowy a choroby układu oddechowego

Oprócz nikotyny, która wywiera działanie uzależniające, dym tytoniowy zawiera ponad 4 tys. substancji chemicznych, w większości toksycznych, w tym ponad 60 o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Są nimi m.in. wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, formaldehyd, pirokatechina, kadm oraz ołów, a pośrednio nowotworzeniu sprzyjają także N-nitrozaminy, cyjanowodór i sama nikotyna, która wchodzi w reakcje ze związkami azotu.

Warto zauważyć, że wszystkie te związki występujące w dymie jednocześnie wywierają większy wpływ na nowotworzenie niż każdy z nich z osobna.

Palenie a płuca

Substancje smoliste działają destrukcyjnie już na poziomie komórki, co przekłada się na upośledzenie funkcji całych tkanek czy narządów. Odpowiadają one za zwiększenie przepuszczalności błony śluzowej i zwiększenie wydzielania przez nią śluzu. Dochodzi także do zniszczenia nabłonka rzęskowego współodpowiedzialnego za usuwanie zanieczyszczeń z dróg oddechowych.

Pojawia się przewlekły proces zapalny. Drogi przewodzące powietrze zaczynają być niewydolne, a pęcherzyki płucne są gorzej upowietrzone. Pojawia się uporczywy kaszel i duszność, dochodzi do niewydolności oddechowej i zmian w układzie krążenia. Zmiana architektoniki tkanek zwiększa prawdopodobieństwo nowotworu, czyli niekontrolowanego rozrostu nieprawidłowych tkanek.

Nikotynizm odciska piętno na funkcjonowaniu wielu narządów i układów organizmu, jednak dla dymu papierosowego drogi oddechowe i płuca stanowią pierwszą barierę do sforsowania i tu jego niszczycielskie działanie zaznacza się szczególnie. Potwierdza to wspomniany związek palenia a chorób płuc.

Palenie a POChP, przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedma

POChP jest obecnie niezwykle powszechną, a zarazem niebezpieczną patologią układu oddechowego, w ponad 90% spowodowaną paleniem papierosów. Jej istotą jest postępujące zmniejszenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe, co może przybrać postać przewlekłego zapalenia oskrzeli lub rozedmy płuc.

W tym przypadku mamy do czynienia z długotrwałym procesem zapalnym oskrzeli i oskrzelików, co manifestuje się pogrubieniem błony śluzowej, zwiększoną produkcją wydzieliny oddechowej i uporczywym, produktywnym kaszlem, zwłaszcza po przebudzeniu. W toku tego zapalenia może nawet dojść do włóknienia i zamknięcia światła małych oskrzeli.

Druga z postaci POChP – rozedma – oznacza znaczne rozdęcie pęcherzyków płucnych, zniszczenie przegród między nimi i ich łączenie się w duże pęcherze rozedmowe, które zwiększają objętość powietrza, jaka zalega w płucach, nie spełniając już prawidłowo swej roli w wymianie gazowej.

Ogólnie rzecz ujmując, pacjenci z POChP skarżą się na przewlekły kaszel, duszność, obniżoną tolerancję wysiłku fizycznego. Zwiększona jest ich podatność na infekcje dróg oddechowych, które mogą dodatkowo – i groźnie – zaostrzyć już i tak dające się we znaki dolegliwości.

Dym tytoniowy pogarsza też przebieg innych chorób układu oddechowego, które wystąpiły u pacjenta niezależnie, m.in. astmy oskrzelowej. W zaawansowanym stadium oprócz rozedmy może dojść do rozstrzenia oskrzeli (czyli poszerzenia światła oskrzeli związanego z mechanizmami degradacji tkanki łącznej) i przede wszystkim do krytycznej niewydolności oddechowej.

Zapalenie krtani i rak krtani

Narząd fonacji również narażony jest na szkodliwe działanie dymu papierosowego. Dym tytoniowy stanowi nie tyle bezpośrednią przyczynę, co czynnik ryzyka ostrego i przewlekłego zapalenia krtani, które może pojawić się w wyniku infekcji wirusowej, nadużywania głosu, zanieczyszczenia wdychanego powietrza. Objawia się trudnościami w mówieniu i połykaniu. Chory kaszle, ma chrypkę, czasem gorączkę.

Ale to nie wszystko – u palaczy, szczególnie u mężczyzn powyżej 50 roku życia, najczęściej na podłożu różnego rodzaju zmian i zgrubień w obrębie krtani może rozwinąć się rak krtani, czyli złośliwy nowotwór wywodzący się z komórek nabłonkowych. Manifestuje się on m.in. przewlekłą chrypką, bólem gardła i ucha nasilającym się przy połykaniu, guzem w obrębie szyi. Wiąże się to z koniecznością radioterapii, czasem nawet wycięcia całej krtani, a i tak jest to ten lepszy ze scenariuszy.

Rak płuc

Związek palenia a chorób płuc, zwłaszcza raka płuc jest już klinicznie bardzo szeroko udokumentowany i udowodniony. Ryzyko zachorowania zależy od wielu czynników, takich jak „intensywność” palenia (ilość papierosów wypalanych w ciągu jednego dnia, głębokość zaciągania się dymem tytoniowym, wiek, w jakim rozpoczęło się palenie), ale także indywidualnych predyspozycji – tego, jak sprawne są mechanizmy obronne organizmu przed szkodliwymi czynnikami i jaka jest szybkość regeneracji tkanek.

Ponadto niezwykle istotne jest, czy rak płuc występował już wcześniej w rodzinie pacjenta – pewna skłonność do rozwinięcia się raka płuc jest bowiem dziedziczna (jest genetycznie uwarunkowana). Takie osoby powinny trzy razy się zastanowić, zanim sięgną po papierosa. Z drugiej strony zdarzają się też takie przypadki, kiedy wieloletni palacze dożywają sędziwego wieku, nigdy nie chorując na raka. Mimo to ten rodzaj nowotworu był i jest jedną z najczęstszych przyczyn śmierci mężczyzn w Polsce, a ostatnio wzrasta jego udział również wśród przyczyn zgonów u kobiet.

Co ciekawe, szacuje się, że całkowite zaprzestanie palenia tytoniu przed 30 rokiem życia daje tak niskie prawdopodobieństwo wystąpienia raka w dalszym życiu, jakby dana osoba nie paliła w ogóle. Ale tkwi w tym pewna pułapka – najgorszym niebezpieczeństwem dla młodych osób są nie tyle choroby płuc, co samo uzależnienie, a od uzależnienia prosta droga do wieloletniego nikotynizmu i wszystkich opisanych następstw.

Rzucenie palenia

Niezależnie od tego, czy decyzję o rzuceniu palenia papierosów podejmuje się za pierwszym, trzecim czy setnym razem, warto zawsze dobrze się do niej przygotować – to zwiększy szanse na sukces w tym niezwykle trudnym przedsięwzięciu. Należy pamiętać o podjęciu mocnego postanowienia i indywidualnym dobraniu metody działania, która według nas zapewni realne szanse na pożegnanie się z nałogiem. Nieocenioną pomocą może być wsparcie nie tylko rodziny i przyjaciół, ale także psychologa lub stałego lekarza.

Trzeba mieć na uwadze wszystkie korzyści, jakie niesie ze sobą powodzenie planu, w tym pozytywne skutki dla zdrowia i dobrego samopoczucia. Ponieważ osobom bardzo przywiązanym do papierosa odzwyczajenie się może przyjść szczególnie trudno, proponuje się tzw. nikotynową terapię zastępczą, czyli przyjmowanie coraz mniejszych dawek nikotyny, jednak nie w postaci typowego papierosa, ale np. gumy do żucia, plastra, pastylek do ssania czy inhalatora.

Ponadto stosowane są substancje, takie jak cytyzyna – ich zadaniem jest zastąpienie nikotyny w pobudzaniu receptorów nikotynowych i wywieranie podobnego wpływu na organizm. Pomaga to zwalczyć głód nikotynowy i uniknąć wdychania tysięcy toksycznych substancji wraz z dymem tytoniowym. Wielu osobom udało się pokonać nałóg i może to stanowić motywację dla tych, którzy wciąż próbują. A stawka jest tu nie tylko wysoka, ale najwyższa.