Głęboka stymulacja mózgu – co to jest?
Głęboka stymulacja mózgu (ang. deep brain stimulation – DBS) jest inwazyjną metodą neurostymulacji, wykorzystującą impulsy elektryczne do pobudzania konkretnych obszarów mózgowia. Po raz pierwszy została użyta w leczeniu zaburzeń ruchowych już w latach 90. XX wieku. Jej działanie opiera się na wzbudzaniu elektrod, które są umieszczone w głębokich strukturach mózgu. Elektrody są połączone przewodem z generatorem impulsów, który jest wszczepiony pod skórę klatki piersiowej. Po podłączeniu komputera ze specjalistycznym oprogramowaniem można modyfikować pracę generatora impulsów względem potrzeb konkretnego pacjenta i jego schorzeń.
Przy użyciu metody DBS najczęściej stymulowanymi strukturami mózgowia są: jądro podwzgórzowe, gałka blada wewnętrzna i jądro brzuszne pośrednie wzgórza. Jak działa stymulator mózgu? Impulsy elektryczne emitowane przez elektrody – na zasadzie modyfikacji przewodnictwa nerwowego – w zależności od potrzeby mogą pobudzać lub hamować nieprawidłowo pracujące struktury mózgu.
Metoda DBS – jakie mogą być wskazania do jej przeprowadzenia?
Głęboka stymulacja mózgu została zatwierdzona przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków i jest wykorzystywana głównie w leczeniu:
pierwotnej dystonii,
Obiecujące rezultaty uzyskiwane są w badaniach klinicznych wykorzystujących DBS w leczeniu także chorób takich, jak:
depresja lekooporna,
zespół Tourette'a,
jadłowstręt psychiczny (anoreksja),
uzależnienie od substancji psychoaktywnych.
Istnieją także pozytywne wyniki opracowań naukowych opisujących redukcję objawów (choć dane w tym zakresie są ograniczone): autyzmu, zaburzeń lękowych i agresywnych, choroby Alzheimera, choroby afektywnej dwubiegunowej i zespołu stresu pourazowego.
Przeczytaj również:
Lobotomia (leukotomia przedczołowa) mózgu – co to jest, jakie są skutki?
Jak przeprowadzany jest zabieg?
Cała procedura umieszczenia elektrod i neurostymulatora do głębokiej stymulacji mózgu składa się z kilku etapów.
Najpierw pacjent ma wykonane bardzo szczegółowe badanie obrazowe głowy z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego, w celu jak najdokładniejszego zobrazowania potencjalnego miejsca docelowego, które będzie poddawane stymulacji.
Następnie głowa pacjenta umieszczana jest w tak zwanej ramie stereotaktycznej, która umożliwia precyzyjne umieszczenie ołowianej elektrody urządzenia w docelowej strukturze mózgu. W trakcie tego procesu osoba poddawana zabiegowi jest przytomna, znieczulona jedynie miejscowo, po to aby w czasie rzeczywistym operator mógł odbierać sygnały płynące z ośrodkowego układu nerwowego, które następnie zostają przekształcone na mapę neuronalną mózgowia. Co ciekawe, sama tkanka mózgowa nie wymaga znieczulenia, ponieważ nie ma ona receptorów bólowych. Po wszczepieniu cienkich elektrod stymulujących należy podłączyć pacjentowi neurostymulator.
Neurostymulator, czyli generator impulsów, zostaje umieszczony pod skórą najczęściej w lewym dole podobojczykowym. Jest on połączony z elektrodami penetrującymi czaszkę przez przewód, który biegnie podskórnie za uchem, w dół szyi aż do klatki piersiowej. Zabieg wszczepienia stymulatora wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym.
Na koniec całość sprzętu jest programowana w taki sposób, aby parametry takie jak częstotliwość, natężenie i czas trwania impulsów miały jak najlepszy efekt terapeutyczny.
Ważną informacją jest fakt, że w przeciwieństwie do wykorzystywanych w neuropsychiatrii metod ablacyjnych polegających na celowym niszczeniu pewnych struktur mózgu, metoda DBS nie uszkadza trwale tkanki mózgowej, a jej efekt może być dowolnie modyfikowany lub wyłączony w każdym momencie przy użyciu odpowiedniego sterownika.
Co daje głęboka stymulacja mózgu?
Wykazano, że wskaźniki leczenia pacjentów, takie jak zmniejszenie zachorowalności i śmiertelności, optymalizacja dawek leków i redukcja możliwych do uniknięcia zdarzeń niepożądanych związanych z lekami, ulegają poprawie. Ta metoda leczenia choroby Parkinsona daje bardzo dobre efekty, do tego stopnia, że nazywa się ją „nowym życiem dla osób z tą chorobą”. Poza korzyściami zdrowotnymi dla pacjentów, ośrodki wdrażające w swoje procedury medyczne zabiegi głębokiej stymulacji mózgu otwierają wiele miejsc pracy dla osób składających się na zespół ludzi zaangażowanych w leczenie.
Interdyscyplinarny zespół DBS powinien obejmować: doświadczonego neurochirurga, neurologa zajmującego się zaburzeniami ruchu, psychiatrę, neuropsychologa oraz specjalnie przeszkolone pielęgniarki, które odgrywają integralną rolę w pomaganiu pacjentowi w uzyskaniu maksymalnych korzyści z głębokiej stymulacji mózgu.
Skutki uboczne DBS
Profil skutków ubocznych głębokiej stymulacji mózgu jest niejednoznaczny. Choć powikłania chirurgiczne związane z samym zabiegiem, takie jak krwotok czy infekcja bakteryjna implantów, są dość rzadkie i łatwe do zauważenia, tak ocena psychiatrycznych i neurologicznych objawów działań niepożądanych jest niejednokrotnie ciężka w ocenie u różnych pacjentów. Pacjenci nie mówią o niektórych działaniach niepożądanych swoim lekarzom, ponieważ mogą nie być do końca świadomi, że pewne objawy, które u nich występują, są niepożądane.
Lekarz może się o nich w ogóle nie dowiedzieć, jeśli sam nie zada konkretnych i jasnych pytań o objawy, które odczuwa pacjent. Możliwe, że nawet jeśli pacjenci zgłaszają niektóre skutki niepożądane DBS, to nie zostaną one udokumentowane, jeśli nie spełniają pewnego arbitralnego progu poziomu nasilenia. Co więcej, czasami trudno jest odróżnić istniejące wcześniej objawy i choroby współistniejące od skutków ubocznych głębokiej stymulacji mózgu. Ponadto niektóre działania niepożądane mają tendencję do ujawniania się z czasem i występowania z opóźnieniem.
Jednak biorąc pod uwagę wszystkie „za” i „przeciw” tej metodzie leczenia, bieżąca literatura naukowa pokazuje, że głęboka stymulacja mózgu jest ogólnie stosunkowo bezpieczna i wiąże się jedynie z minimalnym i być może nieistotnym profilem działań niepożądanych. Niemniej jednak pacjenci najczęściej uskarżają się na takie skutki uboczne leczenia, jak:
łagodne zaburzenia chodu lub mowy,
chwiejność nastroju,
trudności z koncentracją,
problemy ze snem,
dezorientacja,
ból głowy,
nadmierna potliwość,
nieproporcjonalnie wysokie libido.
Przeczytaj również:
Neuralink – czym jest implant mózgowy, jak działa i w jakich chorobach może pomóc?
Jaki jest koszt zabiegu w Polsce?
Jako wysoce zaawansowana procedura neurochirurgiczna, głęboka stymulacja mózgu wyceniana jest w każdym szpitalu różnie, ale są to kwoty rzędu kilkudziesięciu tysięcy złotych. Na tę cenę składają się, w zależności od danego pacjenta: liczne lekarskie konsultacje specjalistyczne, badania diagnostyczne, osprzęt, czyli neurostymulator z przewodem i elektrodami wraz z jego kalibracją oraz zabiegi chirurgiczne.
W Polsce Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje w pełni DBS dla chorych z chorobą Parkinsona, drżeniem samoistnym i dystonią, tylko jeśli spełniają oni szereg kryteriów. W przypadku, jeśli pacjent nie spełnia kryteriów refundacji lub chciałby skorzystać z tej metody w leczeniu np. zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, refundacja może być ograniczona lub zerowa. Wówczas zabieg jest przeprowadzany na zasadach komercyjnych, co wiąże się z tym, że płatnikiem za przeprowadzoną procedurę jest sam pacjent.
