Przerzuty do mózgu stanowią duży problem w rozsianych procesach nowotworowych. Najczęściej przerzuty do mózgu występują u chorych na raka płuc, raka sutka i czerniaka. W guzach przerzutowych do mózgu rokowanie jest złe i waha się od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od rodzaju nowotworu, jego wielkości i stopnia zaawansowania oraz zastosowanego leczenia onkologicznego. Czas przeżycia sięgający 12 miesięcy jest we wszystkich typach nowotworów rzadki.
Przerzuty do mózgu – objawy, leczenie, rokowania
Spis treści
Co to jest nowotworzenie?
Nowotworzenie to proces powstania nieprawidłowej komórki – nowego tworu. Zachodzi on codziennie u każdego człowieka od momentu poczęcia aż do śmierci. W warunkach fizjologicznych komórka o nieprawidłowej budowie, z jakiegoś rodzaju błędem, samoczynnie wybiera drogę śmierci i jest eliminowana. Czasem, gdy to właśnie mechanizmy śmierci komórkowej są uszkodzone, zdrowy układ odpornościowy poznaje niewłaściwe komórki i je zabija za pomocą sygnałów międzykomórkowych i wydzielanych toksycznych dla komórek substancji.
Jednak raz na wiele milionów takich komórek lub w przypadku pewnych mutacji w materiale genetycznym człowieka, występujących od chwili jego poczęcia, komórka nieprawidłowa nie jest zabijana i zaczyna się dzielić. Tak powstaje choroba nowotworowa.
Przeczytaj też: Jak leczyć ból nowotworowy?
Przerzuty raka i nowotworu – czym jest przerzutowanie?
Nowotwory mogą być łagodne, miejscowo złośliwe i złośliwe. Podziału do tych grup dokonuje się na podstawie tzw. cech biologii danego nowotworu, czyli znanego nauce sposobu naturalnego przebiegu danego typu nowotworu, stopnia zróżnicowania jego komórek (jak bardzo są podobne do prawidłowych komórek tkanki, z której wychodzą), szybkości i ilości podziałów komórkowych, obecności patologicznego unaczynienia i zdolności naciekania oraz przerzutowania.
Naciekanie raka/nowotworu to zdolność guza do przekraczania naturalnych barier ciała, np. torebek narządów, błon podstawnych nabłonków oraz wciskanie się komórek nowotworowych pomiędzy zdrowe, niszczenie zdrowej tkanki i trudne do oddzielenia (bez wycięcia zdrowych tkanek) połączenie się guza ze zdrową tkanką. Dzieje się to poprzez miejscowy wzrost masy guza.
Przerzutowanie to zdolność do oddzielania się komórek guza, przeżycia bez kontaktu z podłożem i innymi komórkami, przemieszczania się wraz z prądem krwi lub chłonką do odległych miejsc w organizmie oraz umiejętność zagnieżdżenia się w innym miejscu. Ważne jest, że zdrowa komórka tworząca tkankę nie jest w stanie przeżyć bez styczności z podścieliskiem i stymulacji przez połączenia międzykomórkowe.
Niektóre nowotwory w wyniku kumulacji nowych błędów DNA (mutacji) przy szybkich podziałach zyskują taką zdolność, wówczas mogą zacząć krążyć we krwi i chłonce. Należy zauważyć, że zdrowy układ odpornościowy przeoczy tylko 1/100 tysięcy, 1/1 milion komórek krążących, reszta jest zabijana. Stąd wniosek, że aby powstały przerzuty odległe, guz nowotworowy musi być wystarczająco duży lub bardzo wcześnie zyskać zdolność przerzutowania.
Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania
Które nowotwory dają przerzuty do mózgu?
Przerzuty do mózgu są najczęściej rozpoznawanymi guzami śródczaszkowymi. Do mózgu zdecydowanie najchętniej przerzutują:
- rak płuca,
- rak piersi,
- czerniak,
- rak prostaty,
- rak nerki,
- nowotwory jąder,
- rak jelita grubego.
W populacji polskiej, zdecydowanie najczęściej stwierdza się przerzuty do mózgu u chorych na raka płuc. Na drugim miejscu plasuje się rak sutka, na trzecim czerniak. Tak naprawdę każdy nowotwór może dać przerzuty do mózgu, zwłaszcza jeśli jest w bardzo zaawansowanym stadium – nowotwór rozsiany.
Przerzuty do mózgu – objawy
Objawy przerzutów nowotworowych do mózgu nie są specyficzne. Nie da się na podstawie samych tylko dolegliwości wysnuć podejrzenia choroby nowotworowej czy wystąpienia przerzutów. Jednak w sytuacji, gdy rozpoznano już raka lub inny nowotwór i nagle pojawiają się lub nasilają dolegliwości neurologiczne, wówczas można się obawiać wystąpienia przerzutów i naciekania tkanki mózgowej przez nowotwór. Podobnie jest, jeżeli nagle pojawiają się dziwne objawy, których wcześniej nie było i narastają w dość dużym tempie, należy wziąć pod uwagę wystąpienie guza w mózgu.
Objawy neurologiczne przerzutów guza do mózgu zależą od jego lokalizacji. Dla przerzutów typowe jest zajęcie kilku lokalizacji w podobnym czasie, zatem i objawy będą pochodziły z wielu ośrodków. Najczęściej wystąpi:
- ból głowy,
- nudności i wymioty,
- zmiany zachowania,
- zmiany osobowości,
- zmiany procesów myślowych, zwłaszcza:
- trudności w zapamiętywaniu, nazywaniu rzeczy,
- trudności w zrozumieniu mowy, pisaniu, czytaniu,
- spowolnienie myślenia,
- objawy „sklerozy”, „demencji”,
- trudności w chodzeniu, poruszaniu się,
- porażenia nerwów czaszkowych:
- podwójne widzenie,
- wystąpienie zeza,
- niedowidzenie, ubytki w polu widzenia,
- porażenia dolnej połowy twarzy (opadanie kącika ust),
- utrata, zaburzenia słuchu,
- objawy z korzeni nerwowych:
- ból,
- osłabienie siły mięśniowej,
- zaburzenia koordynacji,
- patologiczne odruchy (w badaniu lekarskim),
- bóle szyi i/lub pleców,
- zawroty głowy, utraty świadomości,
- napady drgawkowe.
Przerzuty do mózgu mogą występować jako pojedyncze dolegliwości, niekoniecznie kilka jednocześnie. Dodatkowo, poza wymienionymi, stwierdza się również inne, jeszcze mniej specyficzne objawy przerzutów raka/nowotworu do mózgu, włączając zaburzenia oddawania moczu (pęcherz neurogenny, nietrzymanie moczu), dysfunkcje seksualne (impotencja, ból podczas stosunku, spadek libido, inne), dysfunkcje jelitowe (biegunki, zaparcia).
Jeżeli objawy narastają szybko, w ciągu dni lub godzin, a do tego występuje silny ból głowy nieustępujący po podaniu podstawowych leków przeciwbólowych lub zaburzenia świadomości, zawroty głowy, zaburzenia widzenia należy jak najszybciej udać się do lekarza, a w przypadkach nagłych wezwać karetkę ze względu na możliwość występowania podwyższonego ciśnienia śródczaszkowego, który to stan jest bezpośrednim zagrożeniem życia i nieleczony grozi nagłym zgonem.
Czytaj również: Gruczolakorak (adenocarcinoma) – co to jest, diagnostyka, dziedziczność, leczenie, rokowanie
Rozpoznanie przerzutów do OUN
Rozpoznanie przerzutów raka do OUN (ośrodkowego układu nerwowego) odbywa się najczęściej na podstawie wywiadu, badania fizykalnego oraz badania obrazowego. Lekarz przeprowadzając rozmowę z pacjentem zwraca uwagę na czas pojawienia się objawów, ich nasilenie i szybkość narastania oraz na ogólne „czerwone flagi”, takie jak bóle nocne, wybudzające w nocy, poty nocne – obfite pocenie się w nocy bez związku z temperaturą otoczenia oraz utrata masy ciała w krótkim odstępie czasu bez zastosowania diety lub zmiany trybu życia (10 proc. m.c. w 6 m-cy).
Kolejnym etapem diagnostyki przerzutów do mózgu jest badanie pacjenta w poszukiwaniu objawów patologicznych ze strony układu nerwowego oraz wszystkich odchyleń od normy. Jeżeli podejrzewa, że przyczyną dolegliwości może być patologia w zakresie głowy, a dokładniej mózgu, zleca tomografię komputerową z kontrastem lub rezonans magnetyczny. Tak naprawdę znaczną część nowotworów da się wstępnie zaklasyfikować właśnie po wyniku badania obrazowego. Nie można jednak postawić ostatecznego rozpoznania. Jedynie pobranie wycinka, czyli biopsja zmiany daje pełną odpowiedź.
W takiej sytuacji najczęściej wykonuje się operację usunięcia zmiany, którą potem wysyła się do badania histopatologicznego. Idealną jest sytuacja, gdy nowotwór wycina się w całości z marginesem zdrowych tkanek. W mózgu jest to niewykonalne i każda resekcja jest niedoszczętna.
Czasem, by rozpoznać przerzuty do mózgu stosuje się obrazowanie za pomocą radioizotopów, czyli wykonuje się badania scyntygraficzne lub PET-CT.
Leczenie przerzutów do mózgu – czy można wyleczyć raka z przerzutami?
Podstawową formą leczenia guzów przerzutowych do mózgu jest chirurgiczne usunięcie. Niestety w przypadku przerzutów do mózgu nie można wykonać resekcji doszczętnej, to znaczy z marginesem zdrowych tkanek. Nie pozwala to zatem na pełne wyleczenie. Dodatkowo nie każdy guz mózgu da się chirurgicznie usunąć, ze względu na miejsce, w którym występuje naciek nowotworowy.
Po operacji lub niezależnie od niej stosuje się radioterapię , czyli napromienianie. Jest to najczęściej radioterapia stereotaktyczna, czyli kierowanie kilku wiązek o zmniejszonej mocy tak, by maksymalna dawka trafiała w miejsce guza. Pozwala to oszczędzić zdrową tkankę nerwową i zmniejszyć bądź zapobiec wystąpieniu dużych ubytków neurologicznych związanych z uszkodzeniem przez promieniowanie. Stosuje się promieniowanie X (rentgenowskie), wiązki neutronów, protonów lub elektronów. Najczęściej wybiera się promienie X, ale wybór metody promieniowania należy do lekarzy radioterapeutów, którzy uwzględniają bezpieczeństwo, korzyści dla pacjenta oraz możliwości placówki opieki zdrowotnej.
Dodatkowo stosuje się chemioterapię, by wzmocnić efekty operacji i radioterapii. Rodzaj chemioterapii zależy od rodzaju nowotworu.
Generalnie, wyleczenie przerzutów do mózgu należy do rzadkości. Przełamanie bariery krew-mózg przez komórki nowotworowe świadczy o znacznym upośledzeniu funkcji obronnych organizmu oraz o bardzo dużej złośliwości i inwazyjności guza. Skutkiem takiej biologii nowotworu jest jego oporność na leczenie i brak skuteczności podjętych terapii.
Rak z przerzutami – ile czasu zostało pacjentowi?
Rokowanie w przypadku przerzutów do mózgu jest złe. Jeżeli nie zastosowano leczenia celowanego na konkretny typ guza, wówczas mediana przeżycia wynosi. ok 6–8 tygodni od momentu rozpoznania ognisk przerzutów w mózgu. Leczenie celowane pozwala przedłużyć czas przeżycia o kilka miesięcy. Dla najczęstszych nowotworów jest to odpowiednio dodatkowe:
- rak piersi – 1,75–4,5 miesiąca,
- rak płuca – 3– 6 miesięcy,
- czerniak – 1,7–2,5 miesiąca.
Szansa przeżycia 1 roku od momentu rozpoznania przerzutów guza do mózgu, zgodnie z badaniami dla trzech najczęstszych nowotworów wynosi:
- rak piersi: 16–24 proc.,
- rak płuca: 19 proc.,
- czerniak: 7 proc.
Rozsiany proces nowotworowy to stan dotykający tak naprawdę cały organizm. Wyleczenie raka z przerzutami przy współczesnych możliwościach medycyny jest zasadniczo niemożliwe, chyba, że chodzi o raka jądra, który jest chemiowyleczalny.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Le Rhun E. [et al.]; EANO-ESMO Leptomeningeal Metastasis Clinical Practice Guidelines; Ann Oncol (2017) 28 (suppl 4): iv84–iv99.; [online]; https://www.esmo.org/Guidelines/Neuro-Oncology/EANO-ESMO-Leptomeningeal-Metastasis-Clinical-Practice-Guidelines (dostęp 25.04.19)
- Cagney DN [et al.]; Incidence and prognosis of patients with brain metastases at diagnosis of systemic malignancy: a population-based study; Neuro Oncol. 2017;19(11):1511–1521; doi:10.1093/neuonc/nox077; [online] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5737512/ (dostęp: 25.04.2019)
- Lee E.Q.; Nervous system metastases from systemic cancer.; Continuum (Minneap Minn); 2015 Apr;21(2 Neuro-oncology):415-28; doi: 10.1212/01.CON.0000464178.81957.18; [online] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/25837904/?i=5&from=/29200112/related (dostęp: 25.04.19)
Opublikowano: 15.05.2019;
Oceń:
4.5
186
Komentarze i opinie (6)
opublikowany 15.05.2019
opublikowany 03.05.2020
opublikowany 03.06.2022
opublikowany 07.08.2022
opublikowany 07.05.2020
opublikowany 14.06.2022