Obecnie szczepionki są uważane za najlepszy sposób budowania odporności organizmu oraz zapobiegania chorobom zakaźnym. Podanie pacjentowi preparatu imituje naturalną infekcję i powoduje odpowiedź układu immunologicznego podobną do tej, gdyby zetknął się on z prawdziwym patogenem. Szczepienia ochronne nie zawsze będą jednak idealnym rozwiązaniem. Czy istnieją przeciwwskazania do szczepień żywymi szczepionkami?
Przeciwwskazania do szczepień – jakie są, kto nie może się szczepić?
Spis treści
- Przeciwwskazania bezwzględne do szczepień ochronnych
- Względne przeciwwskazania do szczepień ochronnych
- Fałszywe przeciwwskazania do szczepienia. Kiedy nie ma rzeczywistych przeciwwskazań do szczepienia?
- Co się stanie, gdy zaszczepi się chore dziecko?
- Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP)
- Częstość występowania NOP
- Rodzaje NOP
- Przykłady niepożądanych odczynów poszczepiennych
Przeciwwskazania bezwzględne do szczepień ochronnych
Najsilniejszą grupą przeciwwskazań do szczepień są te, które zwiększają ryzyko wystąpienia poważnych niepożądanych odczynów poszczepiennych. Wiele zależy tutaj od tego, jaka szczepionka jest podawana pacjentowi i czy ma ona charakter atenuowany (patogeny żywe, ale osłabione) czy inaktywowany (patogeny martwe). W literaturze jako bezwzględne przeciwwskazania do szczepień wymienia się:
- Wystąpienie anafilaksji, czyli silnej i gwałtownie rozprzestrzeniającej się nadwrażliwości na jakikolwiek składnik szczepionki. Typowymi objawami anafilaksji są: uczucie silnego osłabienia, kołatanie serca, zawroty głowy, nudności, wymioty, ból brzucha.
- Ciężkie niedobory odporności wywołane, np. przez: wirusa HIV, zespół SCID, białaczkę, chłoniaka lub uogólniony nowotwór złośliwy – w zakresie stosowania szczepionek żywych, jak: MMR, ospa wietrzna czy rotawirus.
- Ciąża – z uwagi na ryzyko przeniesienia wirusa szczepionkowego atenuowanego z matki na płód.
- Pierwsze 2 lata po przeszczepieniu szpiku.
- Wgłobienie jelita grubego w stosunku do szczepionki na rotawirusy ze względu na ryzyko nawrotu wgłobienia.
- Wystąpienie encefalopatii w czasie do 7 dni po pierwszej dawce szczepionki krztuścowej.
Ciężkie reakcje anafilaktyczne i inne bezwzględne przeciwwskazania zdarzają się rzadko, niemniej jednak istnieje ryzyko wystąpienia poważnych objawów niepożądanych.
Dlatego przed przyjęciem szczepionki pacjent powinien zostać poinformowany o tym, kiedy należy unikać przyjęcia patogenu.
Względne przeciwwskazania do szczepień ochronnych
Obok przeciwwskazań o charakterze bezwzględnym wyróżnia się przesłanki względne. Choć zaszczepienie pacjenta pomimo występowania tych ostatnich nie jest niebezpieczne dla życia, to może powodować osłabienie skuteczności szczepionki, a także utrudnić diagnostykę pacjenta. Przy chorobach przewlekłych – jak dolegliwości kardiologiczne – trudno może być ocenić odczyn poszczepienny i odróżnić go od nawrotu choroby. Wykrywając względną przesłankę do odstąpienia od szczepienia, lekarz każdorazowo powinien ocenić bilans potencjalnych zysków i strat oraz – w uzasadnionych przypadkach – wyrazić zgodę na szczepienie. Na co należy zwracać szczególną uwagę? Oto lista podstaw:
- zaostrzenie choroby przewlekłej, np.: RZS, padaczka lub alergia;
- występowanie ostrego stanu zapalnego w organizmie w momencie szczepienia – niezależnie od tego czy stan ten idzie w parze z gorączką;
- niedawne przyjmowanie krwi pełnej, osocza lub normalnej ludzkiej immunoglobuliny – IVIG;
- występowanie zespołu Guillaina-Barrégo (stan zapalny nerwów obwodowych o podłożu autoimmunologicznym) po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy z uwagi na możliwość nawrotu choroby;
- małopłytkowość lub plamica małopłytkowa w przypadku szczepionki przeciwko: odrze, śwince i różyczce.
Łatwo zauważyć, że we wszystkich wymienionych wyżej przypadkach mowa o wykonaniu szczepienia konkretnego typu, a nie wakcynacji w ogólności.
Co więcej, szczepionek nie należy podawać do czasu ustąpienia objawów, ale po tym czasie mogą być one wykonane na takich samych zasadach jak u wszystkich innych pacjentów.
Fałszywe przeciwwskazania do szczepienia. Kiedy nie ma rzeczywistych przeciwwskazań do szczepienia?
Obok względnych i bezwzględnych przeciwwskazań często można się spotkać się z obszernymi listami przesłanek, które nie opierają się na naukowych dowodach, ale są powtarzane, m.in. w mediach. Do rzekomych przeciwwskazań można zaliczyć takie przypadki, jak np.:
- przewlekłe choroby: serca, płuc, nerek, wątroby i innych narządów;
- choroba Parkinsona;
- cukrzyca;
- przyjmowanie antybiotyków;
- ustabilizowany stan pacjenta w przypadku chorób układu nerwowego, np. występowanie mózgowego porażenia dziecięcego;
- wystąpienie negatywnego odczynu poszczepiennego po podaniu poprzedniej dawki szczepionki (np. obrzęk, ból w miejscu podania szczepionki);
- karmienie piersią;
- miejscowe zakażenie skóry;
- mała urodzeniowa masa ciała lub niedożywienie;
- występowanie alergii lub padaczki u najbliższych krewnych;
- rekonwalescencja po chorobie zakaźnej, jak ospa wietrzna;
- występowanie alergii na: lateks, drożdże lub jaja.
Zwlekanie z podaniem szczepionki w przypadku braku realnych przeciwwskazań do szczepienia może powodować, że układ odpornościowy będzie podatny na infekcje, którym można by zapobiec.
Taki stosunek do szczepień niepotrzebnie naraża pacjenta na przedłużające się i nawracające choroby. Dlatego ważna jest edukacja pacjentów w zakresie szczepień ochronnych.
Co się stanie, gdy zaszczepi się chore dziecko?
Rodzice często zwlekają z zaszczepieniem dziecka, które choruje. Choć tak asekuracyjne podejście wydaje się racjonalne, nie zawsze jest uzasadnione. Ostra choroba o łagodnym nasileniu – przebiegająca bez powikłań – nie stanowi przeciwwskazania do szczepień ochronnych. Oznacza to, że można zaszczepić, np.: dziecko cierpiące na zapalenie ucha środkowego, przeziębienie czy biegunkę – i to niezależnie od tego, czy u małego pacjenta pojawia się w tym czasie lekka lub umiarkowana gorączka.
Oczywiście duże nasilenie negatywnych symptomów powinno skłonić do wstrzymania się ze szczepieniem do czasu ustąpienia objawów.
Obecnie preparaty szczepionkowe są już na tyle dobrze testowane, że większość nie tylko osób dorosłych, ale także dzieci, może zostać zaszczepiona przeciwko, m.in.: wirusowi COVID-19, pneumokokom czy grypie. Dotyczy to zarówno szczepień obowiązkowych, jak i zalecanych. W przypadku każdej szczepionki wątpliwości należy wyjaśnić podczas konsultacji z lekarzem. Informacje o wszystkich szczepieniach powinny być przechowywane w dokumentacji medycznej pacjenta – w karcie uodpornienia oraz karcie szczepień.
Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP)
Czasami pojawiają się działania niepożądane po podaniu szczepionki. Nieprawidłowe reakcje organizmu, które czasowo są związane z szczepieniem nazywane są niepożądanym odczynem poszczepiennym (NOP). Lekarz dokonuje kwalifikacji czy dany objaw pojawiający się po szczepieniu należy do NOP.
Jego przyczynami mogą być: nieprawidłowe podanie szczepionki, działanie samej szczepionki (np. z powodu uczulenie na jej składnik) oraz inna przyczyna przypadkowo występująca w tym samym czasie co szczepienie.
Częstość występowania NOP
Niepożądane odczyny poszczepienne mogą się pojawić po szczepieniu natychmiast lub kilka dni po nim, a nawet tygodni po podaniu szczepionki.
W Polsce przeciętnie 1 niepożądany odczyn poszczepienny występuje na 10 000 szczepień. Najczęściej występuje po szczepionce przeciwko gruźlicy (BCG). W zależności od częstości występowania NOP, wyróżnia się odczyny: bardzo częste, częste, umiarkowanie częste, rzadkie, bardzo rzadkie.
Rodzaje NOP
Niepożądane reakcje po szczepieniu mogą mieć charakter miejscowy pojawiający się w miejscu podania szczepionki lub ogólny dotyczący całego organizmu. Najczęściej występują odczyny miejscowe, które mają najłagodniejszy przebieg. Odczyny dzielą się również ze względu na stopień ciężkości na: ciężkie, poważne oraz łagodne.
W przypadku ciężkich odczynów dochodzi do: znacznego uszczerbku na zdrowiu, hospitalizacji, zagrożenia życia, a nawet śmierci.
W przypadku poważnych występują duże nasilenie objawów w postaci znacznego obrzęku, silnego zaczerwienienia, wysokiej gorączki. Nie stanowią one zagrożenia dla zdrowia i życia.
Natomiast odczyny łagodne charakteryzują się pojawieniem miejscowego obrzęku, zaczerwienienia lub podwyższenia temperatury ciała.
Przykłady niepożądanych odczynów poszczepiennych
Po szczepieniu mogą pojawić się następujące reakcje organizmu:
- Bąble pokrzywkowe, utrata lub zaburzenie przytomności, uogólnione zaczerwienienie skóry, kłopoty z oddychaniem. Jeśli objawy te pojawiają w ciągu 30 minut po podaniu szczepionki świadczą o natychmiastowej reakcji uczuleniowej.
- Drgawki.
- Gorączka (39 stopni Celsjusza lub wyższa) w ciągu 48 godzin po podaniu szczepionki DTP (przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi) lub DT (błonicy i tężcowi).
- Ciągły płacz o znacznym nasileniu pojawiający się przeważnie 6–18 godzin po szczepieniu.
- Obniżenie ciśnienia krwi, napięcia mięśniowego, brak apetytu, brak kontaktu z otoczeniem, bladość skóry, wiotkość głównie po szczepionce DTP.
- Zapalenie stawów, zmniejszona liczba płytek krwi po szczepieniu przeciw różyczce.
- Posocznica.
-
Śmierć dziecka z niewyjaśnionych przyczyn – w ciągu 30 dni po szczepieniu.
Częstość występowania działania niepożądanego po podaniu szczepionki jest zdecydowanie mniejsza od ryzyka zachorowania na groźne dla zdrowia i życia choroby, przeciwko którym te szczepienia ochronne się stosuje. Monitorowanie wystąpienia niepożądanych odczynów poszczepiennych przez różne instytucje krajowe, państwowe czy też producentów szczepionek znacznie zwiększa bezpieczeństwo stosowania tych preparatów.
współpraca: specjalista zdrowia publicznego Aneta Kościołek
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Kuchar E.; Kiedy (nie) szczepić dorosłych – fakty i mity o przeciwwskazaniach do szczepień; „Lekarz POZ” 4/2023;
- WHO Vaccine safety and false contradictions to vaccinations. Training Manual; https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/350968/WHO%20EURO%2020174683%204444662833%20eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp: 11.10.2024 r.];
- McNeil MM, Weintraub ES, Duffy J, et al. Risk of anaphylaxis after vaccination in children and adults. J Allergy Clin Immunol. 2016;137(3):868–878;
- Program Szczepień Ochronnych 2024.
Opublikowano: 14.10.2024;
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Katarzyna Wieczorek-Szukała
dr nauk medycznych
Doktor nauk medycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, absolwentka biotechnologii medycznej Uniwersytetu Łódzkiego. Obecnie pracuje jako asystent w Katedrze Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej Uniwersytetu Medycznego. Autorka licznych publikacji naukowych i uczestniczka międzynarodowych projektów badawczych. Wolny czas przeznacza najchętniej na podróże, fitness i ceramikę artystyczną.
109
Komentarze i opinie (0)