Odra (łac. morbilli) to ostra choroba zakaźna, która nadal pozostaje istotnym problemem z punktu widzenia zdrowia publicznego. Choć zgony z powodu odry obecnie zdarzają się rzadko – zaledwie 0,1 do 1 na 1000 osób nieleczonych – to może ona prowadzić do wielu powikłań niebezpiecznych dla zdrowia, jak zapalenie mózgu czy mięśnia sercowego. Czy szczepionka przeciw odrze jest skutecznym sposobem zapobiegania tej choroby? Według jakiego schematu przebiegają szczepienia przeciwko odrze?
Szczepienie przeciwko odrze – kiedy wykonać, ile dawek, skutki uboczne
Spis treści
Czym jest odra?
Odra wywoływana jest przez wirusa odry należącego do grupy paramyksowirusów. Jest wirusową chorobą zakaźną, zaś zakażenie szerzy się drogą kropelkową oraz przez bezpośrednią styczność z wydzieliną osoby chorej. Zakażenie drogą pośrednią (np. przez zanieczyszczone przedmioty) następuje sporadycznie.
Wirus odry dostaje się do organizmu przez spojówki, usta lub nos. Jego wylęganie trwa do 12 dni. Szacuje się, że jedna chora osoba jest w stanie zarazić nawet do 18 osób postronnych, które nie zostały zaszczepione.
Jednocześnie ryzyko zachorowania u osoby, która nie przyjęła szczepionki, jest bardzo wysokie i sięga 95%.
Osoba chora na odrę jest groźna dla otoczenia od 2 dni przed wystąpieniem pierwszych objawów do około 4 dni od pojawienia się charakterystycznej wysypki.
Za najskuteczniejszy sposób walki z odrą uważa się przyjęcie szczepionki. To bardzo ważne, ponieważ według szacunków WHO odra odpowiada za 10% wszystkich zgonów u dzieci poniżej 5. roku życia i jednocześnie stanowi 8. przyczynę śmierci na świecie.
Szczególnie daleko idące konsekwencje mają powikłania neurologiczne – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz podostre stwardniające zapalenie mózgu . Osoby zaszczepione uzyskują sięgającą niemal 98% odporność przeciwko patogenowi odry, co w zasadzie eliminuje ryzyko powtórnego zachorowania.
Liczba zachorowań na odrę w Polsce jest kontrolowana od lat i utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. W latach 2005–2021 jednak dwukrotnie przekroczony został pułap 160 przypadków zachorowań.
Jedynie w 2019 roku wybuchła globalna epidemia odry. W Polsce liczba zgłoszonych infekcji sięgnęła wtedy niemal 1600 przypadków, zaś na świecie – 870 tysięcy przypadków.
Wyjątkowo wysoka była też liczba zgonów, która globalnie przekroczyła 207 tysięcy i była o połowę wyższa niż w 2016 roku. Jako jedną z przyczyn tej dramatycznej sytuacji wskazywano zaniedbania w programach przewidujących szczepienia dzieci. Wyszczepialność utrzymywała się na niezadowalającym poziomie – zarówno w stosunku do pierwszej, jak i drugiej dawki szczepionki (odpowiednio ok. 84% oraz ok. 71%). Dlatego tak ważne stało się „uszczelnienie” systemu szczepień.
W jaki sposób leczy się odrę?
Leczenie odry jest wyłącznie objawowe. Nie istnieją żadne skuteczne leki przeciwwirusowe, które byłyby skuteczne w przypadku tej choroby. Wskazany jest wypoczynek, należy dbać o stałe uzupełnianie płynów, odpowiednią dietę. Podrażnione oczy można przemywać solą fizjologiczną oraz nakrapiać preparatami nawilżającymi. Pokój osoby chorej powinien być często wietrzony. Do zbicia wysokiej gorączki stosuje się leki przeciwgorączkowe, takie jak ibuprofen czy paracetamol. W przypadku wystąpienia nadkażeń bakteryjnych należy włączyć terapię antybiotykami.
Dlaczego szczepienia przeciwko odrze są ważne? Objawy i powikłania odry
Wirusowa choroba zakaźna cechuje się cyklem objawów złożonym z dwóch faz. Pierwsza z nich to objawy ogólnoustrojowe, które obejmują:
- ból gardła,
- katar,
- złe samopoczucie,
- lekką gorączkę,
- zapalenie spojówek,
- suchy kaszel.
Po ok. 10–12 dniach w jamie ustnej pojawiają się tzw. plamki Koplika, a wraz z nimi – wysoka gorączka. Na ciele chorego stopniowo rozprzestrzenia się silnie swędząca wysypka. Pojawienie się wysypki to znak, że za kilka dni w organizmie chorego powinny wytworzyć się przeciwciała, które pomogą pozbyć się wirusa.
Na pierwszy rzut oka objawy odry mogą wydawać się mocno zbliżone do zwykłego przeziębienia. W rzeczywistości jednak powikłania tej choroby mogą być szczególnie niebezpieczne.
Występują one u ok. 30% wszystkich osób chorych, w tym głównie u dzieci do 5. roku życia oraz dorosłych powyżej 20. roku życia. Powikłania odry obejmują:
- biegunkę i odwodnienie organizmu;
- zapalenie: ucha środkowego, płuc i mózgu;
- podostre stwardniające zapalenie mózgu;
- zgon.
Odra u dorosłych charakteryzuje się podobnymi symptomami jak u dzieci, jednak przebieg choroby jest znacznie cięższy i bardziej niebezpieczny, zwłaszcza dla pacjentów z chorobami układu krążenia.
Szczepienie przeciwko odrze – co trzeba o nim wiedzieć?
Obecnie stosowane w Polsce szczepienia ochronne przeciwko odrze to tzw. szczepienia skojarzone. Zawierają one osłabione, żywe wirusy: odry, świnki i różyczki. Dlatego potoczna nazwa szczepionki to MMR (od anglojęzycznych wyrazów: Measles, Mumps, Rubella). Niekiedy stosuje się też czteroskładnikową MMR-V, która dodatkowo chroni przed ospą wietrzną (ang. Varicella).
Szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce powinna być podana w dwóch dawkach. W ten sposób zapewnia maksymalną odporność organizmu. Jest to jedyny sposób, aby zabezpieczyć się przed odrą, ponieważ nie opracowano skutecznego leku antywirusowego.
W razie wystąpienia symptomów lub powikłań choroby możliwe jest jedynie leczenie objawowe.
Kiedy należy rozważyć zastosowanie szczepionki przeciwko odrze?
Szczepionka przeciw odrze jest obowiązkowa w przypadku dzieci. Są one objęte Programem Szczepień Ochronnych, dlatego zastrzyki podawane są bezpłatnie, a koszty związane z profilaktyką finansuje Skarb Państwa. Pierwsza dawka podawana jest między 13. a 16. miesiącem życia, druga w 6. roku życia, aby utrwalić nabytą odporność.
W przypadku osób dorosłych szczepienie przeciwko odrze jest dobrowolne i odpłatne. Powinny je uwzględnić przede wszystkim:
- osoby, które nie zostały zaszczepione w dzieciństwie;
- pacjenci, którzy w przeszłości byli szczepieni jedynie raz;
- kobiety, które pracują z dziećmi (np. w: żłobkach, przedszkolach, szkołach).
Czy osoby dorosłe powinny się szczepić przeciwko odrze? Zdecydowanie tak, ponieważ nawet w sytuacji, kiedy same nie przechodzą choroby w sposób dotkliwy, stają się źródłem zakażenia ułatwiającym rozprzestrzenianie się wirusa. Co więcej: zaszczepienie się daje odporność na całe życie.
W Polsce zarejestrowane są 3 rodzaje szczepionek przeciwko: odrze, śwince i różyczce: M-M-RVAXPRO (produkcji francuskiej) oraz Priorix i Priorix-Tetra (produkcji belgijskiej).
Czy szczepionki przeciwko odrze są bezpieczne?
Szczepionka zawiera żywe wirusy, których przyjęcie może powodować występowanie efektów ubocznych. Do typowych objawów poszczepiennych zalicza się: zaczerwienienie, ból i obrzęk w miejscu podania szczepienia. Może też pojawić się krótkotrwałe uczucie pieczenia lub kłucia. Objawy ogólnoustrojowe występują sporadycznie i obejmują przede wszystkim:
- stan podgorączkowy lub lekką gorączkę, która może pojawić się nawet w 12 dni po szczepieniu;
- wysypkę na skórze;
- nieznaczne powiększenie węzłów chłonnych;
- obrzęk ślinianek przyusznych;
- ból i zapalenie stawów (odczuwalne przede wszystkim przez kobiety).
W rzadkich przypadkach może występować silny odczyn poszczepienny. Powoduje on takie objawy, jak:
- reakcja alergiczna;
- drgawki gorączkowe;
- krwotoczne plamki widoczne na skórze;
- łagodne zapalenie mózgu.
Na szczęście poważne objawy poszczepienne ustępują najczęściej szybko i nie pozostawiają po sobie żadnych następstw.
Obecnie szczepienia przeciwko odrze są uważane za najlepszą metodę ograniczania rozprzestrzeniania się wirusa odry i eliminacji ognisk tej choroby. Dotyka ona głównie osoby niezaszczepione, a prawidłowo wdrożony protokół szczepień daje trwałą odporność na ten patogen.
Jedynie w przypadku osób po 50. roku życia można rozważać rezygnację ze szczepienia, ponieważ z dużym prawdopodobieństwem przechorowały już one odrę, więc powtórne zachorowanie nie powinno się powtórzyć.
współpraca: specjalistka zdrowia publicznego Anna Kroczyńska
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/odra/ [dostęp: 3.09.2024 r.].
- Bojarska M. i in.; Odra: Choroba, która powraca; Journal of Education, Health and Sport. 2022;12(9):273–287.
- Odra. Objawy i leczenie; British Public Health Agency 07.2022.
Opublikowano: 04.09.2024;
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Katarzyna Wieczorek-Szukała
dr nauk medycznych
Doktor nauk medycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, absolwentka biotechnologii medycznej Uniwersytetu Łódzkiego. Obecnie pracuje jako asystent w Katedrze Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej Uniwersytetu Medycznego. Autorka licznych publikacji naukowych i uczestniczka międzynarodowych projektów badawczych. Wolny czas przeznacza najchętniej na podróże, fitness i ceramikę artystyczną.
109
Komentarze i opinie (0)