Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – gościec stawowy

RZS (artretyzm, gościec) to postępująca choroba reumatyczna o charakterze autoimmunologicznym. Jej istotą jest symetryczne, przewlekłe zapalenie stawów z dodatkowymi objawami ogólnoustrojowymi oraz zmianami układowymi. Na skutek zniekształcenia stawów i przykurczów chory zagrożony jest niepełnosprawnością, a nawet przedwczesną śmiercią wrazie niepodjęcia odpowiedniego leczenia.

Reumatoidalne zapalenie stawów to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób układowych. Zależnie od wpływu czynnika reumatoidalnego, wyróżnia się 3 typy choroby: łagodny z dobrą odpowiedzią na leczenie i możliwą remisją Najrzadsze występowanie czynnika RF), łagodny z powolnym postępem zmian i słabszą odpowiedzią na terapię oraz ciężki ze stałym postępem zmian zapalnych, niereagujący na podawane leki (duży wpływ czynnika reumatoidalnego).

Ból mięśni i osłabienie stanowiące wczesne objawy RZS z czasem ulegają nasileniu, a chory coraz częściej skarży się na ból stawów, mrowienia i drętwienia kończyn, pojawiają się guzki reumatoidalne. Bóle kolan czy karku stają się codziennością pacjenta. Objawów RZS jest jednak znaczenie więcej.

To też może Cię zainteresować: Guzek na szyi – co może oznaczać?

Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny

Przyczyny RZS, tak jak w przypadku wielu innych chorób z autoagresji, nie zostały do końca poznane. Nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna wyzwala stan zapalny wewnątrz stawu, który, rozprzestrzeniając się, niszczy okoliczne stawy, więzadła, ścięgna i chrząstki.

Czynnikiem ryzyka RZS jest występowanie choroby u krewnych. Dziedziczenie reumatoidalnego zapalenia stawów jest możliwie, jednak fakt występowania choroby u rodzica nie musi być jednoznaczny z wystąpieniem jej u dziecka. Do pozostałych czynników ryzyka należą:

• płeć żeńska (RZS u kobiet diagnozowane jest częściej niż u mężczyzn);
• palenie papierosów;
• stresujący tryb życia;
• przebyte zakażenie wirusowe lub bakteryjne.

Sprawdź również: Ból kolana – co robić, jakie badania?

Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy ogólnoustrojowe

Do ogólnoustrojowych objawów reumatoidalnego zapalenia stawów możemy zaliczyć:

• niewielką utratę masy ciała,
• utrzymujące się stany podgorączkowe,
• bóle mięśni,
• przewlekłe uczucie zmęczenia,
• brak łaknienia i apetytu.

Opisane dolegliwości można uznać za wczesne objawy reumatoidalnego zapalenia stawów, najwyraźniej odczuwane przez pacjentów na początku choroby RZS.

Reumatoidalne zapalenie stawów – zmiany w układzie ruchu

Początek RZS – jak wygląda?

Dynamika rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów może być zróżnicowana, mianowicie:

• u około 60 proc. pacjentów obserwuje się przewlekły początek RZS, z rozwojem pierwszych objawów w ciągu kilku tygodni,
• u około 25 proc. pacjentów obserwuje się podostry początek choroby, z rozwojem pierwszych objawów w ciągu kilkunastu dni oraz z dość wyraźnymi objawami ogólnoustrojowymi,
• u około 15 proc. pacjentów obserwuje się ostry początek choroby, z rozwojem pierwszych objawów zapalenia stawów ciągu kilku dni – w tym wypadku zajęcie stawów może nie być symetryczne.

Zapalenie stawów w RZS

Głównym objawem reumatoidalnego zapalenia stawów ze strony układu ruchu jest zapalenie stawów, najczęściej symetryczne. Zmiany chorobowe mogą dotyczyć różnych okolic anatomicznych, w zależności od czasu trwania schorzenia:

• we wczesnym stadium reumatoidalnego zapalenia stawów objawy związane są z zajęciem stawów nadgarstkowych, palców, kolanowych i stóp,
• w późniejszym okresie choroby zajęte zostają stawy barkowe, łokciowe i biodrowe.

W typowym przebiegu RZS stawy kończyny górnej są zajęte znacznie częściej niż stawy kończyny dolnej. Stawami zajętymi w pierwszej kolejności są:

• stawy międzypaliczkowe bliższe (stawy międzypaliczkowe dalsze nie są zajęte),
• stawy śródręczno-paliczkowe,
• stawy śródstopno-paliczkowe.

Nietypowy początek choroby objawia się zapaleniem jednego stawu lub krótkotrwałym napadowym często wędrującym zapaleniem stawów (jest to tzw. gościec palindromiczny).

Charakterystyka zmian w układzie ruchu

We wczesnym okresie RZS zapaleniu stawów często towarzyszy zapalenie kaletek maziowych i pochewek ścięgnistych, a także zmiany w więzadłach i ścięgnach, co skutkuje uszkodzeniem całego aparatu ruchu. Ponadto, stwierdza się:

• ból stawów podczas ucisku,
• obrzęk stawów oraz tkanek okołostawowych,
• wysięk w stawach,
• niewielkiego stopnia wzrost ucieplenia okolicy stawów.

W rozwiniętej chorobie objawami charakterystycznymi są:

• ból i obrzęk symetrycznych stawów rąk i stóp, rzadziej dużych stawów (np. barkowych, kolanowych),
• tzw. sztywność poranna zwykle trwająca ponad jedną godzinę, wywołana gromadzeniem się płynu obrzękowego w zmienionych zapalnie tkankach w czasie snu.

Poniżej zostaną krótko scharakteryzowane wczesne i późne zmiany w obrębie poszczególnych stawów w przebiegu RZS:

• stawy rąk – w objawy RZS we wczesnym stadium to wrzecionowaty obrzęk stawów międzypaliczkowych bliższych i śródręczno-paliczkowych, zanik mięśni międzykostnych i glistowatych oraz rumień dłoniowy; w późniejszym okresie choroby dochodzi do deformacji stawowych, takich jak:
  • ulnaryzacja palców rąk – czyli odchylenie łokciowe palców rąk,
  • podwichnięcie dłoniowe paliczków,
  • palce w kształcie szyi łabędziej – przykurcz zgięciowy w stawach międzypaliczkowych dalszych i przeprost w stawach międzypaliczkowych bliższych,
  • palce butonierkowate – trwały przykurcz zgięciowy w stawie międzypaliczkowym bliższym,
  • palce teleskopowe – znaczne skrócenie paliczków palców rąk wskutek resorpcji chrząstki i kości,
  • palce zatrzaskujące – guzki reumatoidalne w ścięgnach zginaczy i prostowników palców,
  • usztywnienie nadgarstka;
• stawy łokciowe – najpierw ból łokci i ograniczenie wyprostu, potem trwały przykurcz zgięciowy;
• stawy barkowe – ból i ograniczenie ruchomości, obrzęk stawu, podwichnięcie stawów;
• stawy śródstopno-paliczkowe – początkowo bolesność uciskowa, następnie deformacje palców stóp podobne jak w przypadku rąk;
• stawy skokowe – zajęte w ciężkiej i postępującej postaci RZS; występuje obrzęk okolicy stawu oraz może dochodzić do niestabilności w stawie skokowym dolnym i ustawienia stopy w odwróceniu; zmiany w ścięgnie Achillesa w postaci guzków reumatoidalnych mogą powodować ból przy chodzeniu lub zerwanie tego ścięgna;
• stawy kolanowe – ból i obrzęk stawu często poprzedzają zanik mięśnia czworogłowego uda; obecny jest wysięk w stawie kolanowym (dający objaw balotowania rzepki) mogący w przypadku wzrostu ciśnienia w jamie stawowej prowadzić do powstania torbieli Beckera pod kolanem; może dojść do pęknięcia torebki stawowej i przenikania płynu do tkanek podudzia, co powoduje jego znaczny obrzęk, przykurcz w stawie kolanowym oraz dolegliwości bólowe;
• stawy biodrowe – wczesnym objawem RZS jest ograniczenie ruchomości, głównie rotacji wewnętrznej, później występuje ból w pachwinach oraz narastające trudności w chodzeniu, a wysięk w stawie biodrowym powoduje ustawienie kończyny dolnej w zgięciu i rotacji zewnętrznej;
• stawy kręgosłupa – zmiany w odcinku szyjnym kręgosłupa występują u większości chorych i mogą obejmować wiele stawów; polegają one na podwichnięciach, mikrozłamaniach, destrukcji chrząstki krążka międzykręgowego i jego wypadnięciu; do najczęstszych objawów należą bóle odcinka szyjnego kręgosłupa oraz ograniczenie ruchomości; groźne jest podwichnięcie w stawie szczytowo-obrotowym, które objawia się bólem promieniującym do potylicy i parestezjami (mrowieniami) w obrębie obręczy barkowej i kończyn górnych.

Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy pozastawowe

Aktualnie szacuje się, że u niespełna połowy chorych na reumatoidalne zapalenie stawów mogą występować objawy pozastawowe. Co więcej, u co trzeciego pacjenta z objawami pozastawowymi mają one poważny charakter. Jako regułę można przyjąć, że pojawiają się one u osób u których występują wysokie miana markerów immunologicznych RZS, tj:

• czynnika reumatoidalnego,
• przeciwciał anty-CCP.

Guzki reumatoidalne w RZS

Guzki reumatoidalne występują u co czwartego pacjenta chorego na RZS. Zwykle pojawiają się na strukturach okołostawowych, powierzchniach wyprostnych lub innych okolicach poddawanych mechanicznemu uciskowi. Mogą jednak wystąpić w innych miejscach, w tym na opłucnej czy oponach mózgowych. Do częstych lokalizacji należą:

• kaletka wyrostka łokciowego,
• ścięgno Achillesa,
• potylica.

Zaniki mięśniowe

Zaniki mięśni z wtórnym osłabieniem siły mięśniowej są stwierdzane dość często. Mogą się uwidocznić w ciągu kilku tygodni od wystąpienia choroby i na ogół są najsilniej wyrażone w mięśniach otaczających objęte chorobą stawy.

Zapalenie naczyń

Reumatoidalne zapalenie naczyń może dotyczyć niemal każdego narządu. Zaburzenia czucia w dystalnych okolicach ciała lub drobne ogniska brunatnych plamek w łożyskach paznokci, wałach paznokciowych i opuszkach palców mogą być jedynym objawem zapalenia naczyń. W swojej najbardziej agresywnej postaci może powodować:

• polineuropatię (uszkodzenie nerwu obwodowego z towarzyszącymi dolegliwościami),
• owrzodzenia,
• martwicę skóry,
• zgorzel palców,
• zawały trzewne.

Objawy płucne

Płucne objawy reumatoidalnego zapalenia stawów obejmują:

• zmiany w opłucnej,
• włóknienie śródmiąższowe,
• zapalenie płuc,
• guzki opłucnowo-płucne – mogą występować pojedynczo lub w skupiskach i jeśli pojawiają się u osoby z pylicą, może dojść do rozwoju rozlanego guzkowego włóknienia (jest to tzw. zespół Caplana).

Objawy sercowe

Objawy ze strony mięśnia sercowego w przebiegu RZS najczęściej przybierają postać bezobjawowego zapalenia osierdzia. Niezwykle rzadko może nastąpić zgon w mechanizmie tamponady serca. Ostatnio odnotowuje się wzrost częstości występowania zastoinowej niewydolności krążenia i liczby zgonów z powodów sercowo-naczyniowych wśród chorych na RZS.

Objawy neurologiczne

Objawy neurologiczne w reumatoidalnym zapaleniu stawów mogą być skutkiem podwichnięcia w stawie szczytowo-obrotowym lub stawach środkowego odcinka kręgosłupa szyjnego. Ucisk nerwów wtórny do deformacji stawów obwodowych może powodować neuropatie:

• nerwu pośrodkowego,
• nerwu łokciowego,
• nerwu promieniowego,
• nerwu piszczelowego przedniego.

Objawy oczne

W reumatoidalnym zapaleniu stawów objawy oczne występują u mniej niż 1 proc. chorych. Dwoma głównymi objawami są zapalenie nadtwardówki, zwykle o łagodnym przebiegu, oraz zapalenie twardówki, które jest poważniejszym schorzeniem.

Objawy ze strony nerek

Na zespół Felty'ego składa się:

• przewlekłe RZS,
• powiększenie śledziony,
• neutropenia,
• czasem niedokrwistość oraz małopłytkowość.

Osteoporoza

Osteoporoza wtórna do reumatoidalnego zapalenia stawów występuje relatywnie często, zarówno w sąsiadującej z chorym stawem kości, jak i w kościach długich odległych od zmienionych chorobowo stawów.

Reumatoidalne zapalenie stawów – badania

W rozpoznaniu reumatoidalnego zapalenia stawów objawy należy skonfrontować z wynikami badań. Diagnostyka RZS oparta jest o badania laboratoryjne i badania obrazowe:

• czynnik reumatoidalny RF – nie rozstrzyga o występowaniu gośćca, ponieważ może występować także w przebiegu innych chorób reumatycznych;
• przeciwciała anty-CCP – u większości chorych występuje podwyższony poziom przeciwciał przeciwko cytrulinowanym peptydom;
• OB, CRP – wskaźniki stanu zapalnego, pomagają ocenić stopień zaawansowania choroby.

Do badań obrazowych pomocnych w rozpoznaniu RZS zalicza się RTG stawów, rezonans magnetyczny, tomografię komputerową, USG.

Wypowiedź fizjoterapeuty na temat objawów RZS