Stan przedrzucawkowy w ciąży – co to jest, jak rozpoznać, jak wygląda, czym grozi?

Czym jest stan przedrzucawkowy?

Stanem przedrzucawkowym określa się wielosystemowy zespół objawów, które najczęściej manifestują się po ukończeniu 20. tygodnia ciąży, a najczęściej występują po 37. tygodniu ciąży. Preeklampsja cechuje się przede wszystkim: nadciśnieniem tętniczym, utratą białka z moczem (białkomocz) oraz dysfunkcją narządową u ciężarnej.

Rozległość dysfunkcji uzależniona jest od tego, które układy organizmu zostały upośledzone na skutek choroby.

Jakie są objawy stanu przedrzucawkowego?

Typowe objawy stanu przedrzucawkowego to:

• wysokie ciśnienie krwi wynoszące powyżej 140/90 mm Hg,
• ilość białka w moczu (białkomocz) przekraczająca 0,3 g/24h w dobowej zbiórce moczu,
• silne bóle głowy, a nawet migrena z aurą,
• ból pod prawym podżebrzem lub ból w nadbrzuszu,
• szybki przyrost masy ciała (kg/tydzień),
• zaburzenia widzenia,
• nudności i wymioty,
• zaburzenia krzepnięcia.

Jeśli kobieta w ciąży doświadcza któregokolwiek z tych objawów, powinna natychmiast skontaktować się z lekarzem. Stan przedrzucawkowy jest patologią zagrażającą życiu zarówno matki, jak i dziecka, dlatego wymaga pilnej interwencji medycznej i leczenia.

Jakie jest ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego? Najważniejsze czynniki ryzyka

Prawdopodobieństwo wystąpienia stanu przedrzucawkowego rośnie wraz z ukończeniem przez kobietę ciężarną 40. roku życia. Zagrożone są również pacjentki, których siostra lub matka doświadczyła podobnych objawów w czasie swojej ciąży.

Inne czynniki ryzyka to:

• pierwsza ciąża,
• duży odstęp między kolejnymi ciążami (powyżej 10 lat),
• ciąża wielopłodowa,
• BMI powyżej 35,
• nadciśnienie tętnicze w poprzedniej ciąży,
• przewlekłe nadciśnienie tętnicze,
• przewlekła choroba nerek,
• cukrzyca typu I i II,
• zespół antyfosfolipidowy,
• choroby autoimmunologiczne, np. toczeń rumieniowaty układowy.

Następstwem nieleczonego stanu przedrzucawkowego może być rzucawka (eklampsja) lub zespół HELLP. Rzucawka charakteryzuje się wystąpieniem u pacjentki drgawek, co często łączy się z utratą przytomności. Jest to stan nagły, zagrażający życiu matki i dziecka. Zespół HELLP również należy do ciężkich powikłań stanu przedrzucawkowego.

Nazwa „HELLP" pochodzi od pierwszych liter angielskich nazw trzech głównych objawów tej patologii:

• hemolysis (H) – hemoliza, czyli rozpad czerwonych krwinek;
• elevated liver enzymes (EL) – podwyższone poziomy enzymów wątrobowych, co wskazuje na uszkodzenie wątroby;
• low platelet count (LP) – niski poziom płytek krwi, co może prowadzić do problemów z krzepnięciem krwi.

Zespół HELLP jest szczególnie niebezpieczny ze względu na swoje ciężkie objawy i potencjalne powikłania zdrowotne, dlatego też jego pojawienie się u kobiety z preeklampsją wymaga intensywnego monitorowania pacjentki i opieki medycznej najwyższej jakości.

Rodzaje stanu przedrzucawkowego

Wyróżnia się łagodny stan przedrzucawkowy i ciężki stan przedrzucawkowy.

Łagodny stan przedrzucawkowy:

• ciśnienie tętnicze > 140/90 mm Hg, mierzone 2-krotnie w odstępie sześciogodzinnym,
• białkomocz – dobowa utrata białka z moczem > 300 mg.

Ciężki stan przedrzucawkowy:

• ciśnienie tętnicze krwi w czasie spoczynku w łóżku > 160 mmHg (skurczowe) lub > 110 mmHg (rozkurczowe), mierzone co najmniej 2 razy w odstępie sześciogodzinnym u ciężarnej po odpoczynku w łóżku,
• białkomocz – dobowa utrata białka z moczem > 2 g,
• skąpomocz, dobowa ilość wydzielonego moczu < 500 ml,
• zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego lub narządu wzroku: bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, zaburzenia świadomości,
• obrzęk płuc lub sinica,
• bóle w nadbrzuszu lub prawym podżebrzu,
• upośledzenie funkcji wątroby,
• małopłytkowość (liczba płytek krwi < 100 000/mm3,
• ograniczenie wewnątrzmacicznego wzrastania płodu.

Jeśli u pacjentki z objawami stanu przedrzucawkowego pojawiają się drgawki toniczno-kloniczne, które nie mają innej przyczyny, stan ten określa się mianem rzucawki.

Jakie mogą być powikłania stanu przedrzucawkowego w ciąży?

Stan przedrzucawkowy w ciąży odpowiada za ponad 50 000 zgonów kobiet w ciąży rocznie. Powyższe dane dotyczą całego świata. Powikłania nieleczonej preeklampsji można zaobserwować zarówno u matki, jak i płodu.

Konsekwencje dla matki to:

• ablacja łożyska,
• uszkodzenie nerek, wątroby, płuc, serca,
• udar mózgu lub krwotok mózgowy,
• rzucawka,
• zespół DIC,
• zespół HELLP,
• krwotok u położnicy,
• zaburzenia hemostazy,
• podwyższone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych w późniejszych latach,
• śmierć.

Powikłania stanu przedrzucawkowego dla płodu to:

• poród przedwczesny i wszystkie związane z nim problemy zdrowotne (zaburzenia oddychania, trudności z karmieniem, retinopatia, żółtaczka),
• niska masa urodzeniowa dziecka,
• podwyższone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i rozwoju cukrzycy w dorosłym życiu,
• śmierć.

U dzieci, które przyszły na świat wcześniej w wyniku zakończenia ciąży z powodu stanu przedrzucawkowego u matki, obserwuje się też zaburzenia depresyjne i lękowe.

Na czym polega screening stanu przedrzucawkowego? Jak wykryć stan przedrzucawkowy?

Screening stanu przedrzucawkowego to proces oceny ryzyka rozwoju preeklampsji u ciężarnych kobiet. Jego celem jest wczesne zidentyfikowanie pacjentek, które są bardziej narażone na wystąpienie tego powikłania. Dzięki temu lekarz prowadzący ciążę może zastosować odpowiednie środki zapobiegawcze i monitorować stan zdrowia matki oraz płodu. Wczesne wykrycie preeklampsji pozwala na zmniejszenie ryzyka powikłań zdrowotnych.

Screening stanu przedrzucawkowego polega na:

• przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu medycznego i rodzinnego,
• pomiarze uśrednionego ciśnienia tętniczego krwi (MAP),
• pomiarze indeksu pulsacji tętnic macicznych (UTPI),
• pomiarze osoczowych PLGF i sFLT-1 (są to białka zaangażowane w procesy angiogenezy, czyli tworzenia nowych naczyń krwionośnych, co jest kluczowe dla prawidłowego rozwoju łożyska i płodu w czasie ciąży).

Badania poziomów PLGF i sFLT-1 mogą pomóc w identyfikacji kobiet z wysokim ryzykiem preeklampsji nawet przed wystąpieniem objawów klinicznych.

Leczenie stanu przedrzucawkowego w ciąży

Leczenie stanu przedrzucawkowego w ciąży koncentruje się na monitorowaniu matki i płodu, kontrolowaniu ciśnienia krwi oraz, w razie potrzeby, jak najszybszym zakończeniu ciąży, zwykle przez cięcie cesarskie.

Monitoring preeklampsji obejmuje: regularne pomiary ciśnienia krwi, ocenę białkomoczu, wykonywanie badań krwi i monitorowanie stanu płodu z wykorzystaniem badań USG. Pacjentce podaje się leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi (np. metyldopa) oraz zapobiegawczo, na zlecenie lekarza – siarczan magnezu (w ciężkich przypadkach preeklampsji). Ponadto kobiecie ciężarnej zaleca się odpoczynek i unikanie stresu. Jeśli stan matki się pogarsza, lekarz decyduje o rozwiązaniu ciąży. Leczenie preeklampsji wymaga indywidualnego podejścia i ścisłej współpracy między różnymi specjalistami w zespole medycznym.

Każdy przypadek ciężkiej postaci stanu przedrzucawkowego wymaga hospitalizacji:

• przed 34. tygodniem ciąży można prowadzić postępowanie wyczekujące pod warunkiem stałego nadzoru stanu ciężarnej (reżim łóżkowy, kontrola ciśnienia tętniczego krwi najrzadziej co 4 godziny oraz codziennej ocenie: masy ciała, morfologii krwi, parametrów wątrobowych i nerkowych, białkomoczu dobowego, stanu płodu);
• u pacjentek między 28. a 32. tygodniem ciąży należy wdrożyć profilaktykę zaburzeń oddychania podając glikokortykosteroidy (leki, które przyspieszają dojrzewanie płuc płodu);
• u wszystkich ciężarnych z rozpoznaną preeklamsją ciążę należy zakończyć przed upływem 40. tygodnia ciąży. Indukacja porodu może być wskazana w 38. tygodniu ciąży z łagodną postacią stanu przedrzucawkowego i dojrzałą szyjką macicy;
• w przypadku ciężkiej postaci stanu przedrzucawkowego decyzję o czasie i sposobie ukończenia ciąży wyznacza stan ciężarnej i płodu;
• zakończenie ciąży u pacjentek ze stanem przedrzucawkowym jest jedynym skutecznym sposobem leczenia.

Gdy mamy do czynienia z postacią łagodną stanu przedrzucawkowego, ale poniżej 37. tygodnia ciąży – stan płodu i matki jest stabilny można przyjąć postawę wyczekującą. Wówczas odbywa się ścisłe monitorowanie dobrostanu matki i płodu. Zalecany jest reżim łóżkowy.

współpraca: położna Bożena Pawłowska