Amblyopia – przyczyny, objawy, badania, leczenie, operacja, ćwiczenia na leniwe oko

Amblyopia – co to jest?

Niedowidzenie to niska ostrość wzroku, która nie została w pełni wypracowana od urodzenia. Rozwija się u dzieci, u których nie ma prawidłowego widzenia obuocznego. Leniwe oko (ang. lazy eye ) daje objawy pogorszenia widzenia lub całkowitego zaniewidzenia. Do takiego zjawiska dochodzi wówczas, gdy informacja dochodząca do kory mózgowo-wzrokowej z jednego oka jest nieprawidłowa lub sprzeczna z informacją z drugiego oka.

Komórki kory mózgowej otrzymujące nieprawidłową informację są czynnie hamowane i przestają odpowiadać na bodźce wzrokowe. W ten sposób dochodzi do korowego tłumienia obrazu, który pada na dołeczek środkowy tego oka, co powoduje powstawanie czynnościowego mroczka środkowego. Przywrócenie prawidłowego stanu widzenia jest możliwe, kiedy poprawimy patrzenie okiem słabszym i wyłączymy z widzenia oko zdrowe. To powoduje odhamowanie komórek kory i poprawę ostrości wzroku. Jest to jednak możliwe wtedy, gdy narząd wzroku i kora mózgowa jeszcze się rozwijają, czyli w pierwszej dekadzie życia (do 10. roku życia).

Niedowidzenie (amblyopia) jest więc mechanizmem wyrównawczym, adaptacyjnym do sytuacji, w której oko słabsze pogarsza warunki patrzenia i przeszkadza oku lepszemu w uzyskiwaniu prawidłowych wrażeń wzrokowych. Mechanizmy takie nie rozwijają się u dorosłych, którzy często, aby lepiej widzieć, zasłaniają oko chore, np. powstałe na skutek porażenia lub zwyrodnienia plamki żółtej.

Niedowidzenie – jakie są przyczyny?

Najczęstsze przyczyny niedowidzenia to:

• nieprawidłowa fiksacja spowodowana zezem lub nieprawidłową budową gałki ocznej;
• wady refrakcji: anizometropia – znaczne wady powodują tłumienie oka zdrowego przez oko widzące lepiej;
• osłabienie lub brak akomodacji;
• brak odruchu konwergencji;
• zasłonięcie jednego oka przez różnorakie procesy chorobowe uszkadzające jedno oko – zaćma wrodzona, blizny rogówki, wysięk w ciele szklistym, opadanie powieki zasłaniające źrenicę, całkowite zasłonięcie oka po urazie;
• wrodzone uszkodzenia siatkówki w okolicy plamki, np. okołoporodowe wylewy do siatkówki, blizny siatkówki, toksoplazmoza wrodzona, zapalenie siatkówki, krwawienia do oka w pierwszych latach życia.

Za niedowidzenie mogą odpowiadać również przyczyny genetyczne (nie do końca poznane), np. rodzinnie występujące niedowidzenie.

Niedowidzenie na jedno oko

Niedowidzenie na jedno oko dzieli się w zależności od ostrości wzroku. Określa się je jako: dużego stopnia: V<5/50, średniego stopnia: 5/25<V<5/16 oraz małego stopnia: 5/12<V<5/5.

Anizometria to inaczej różnowzroczność (wada wzroku jednego oka). Powstaje wtedy, gdy różnica wady wzroku (tj. wady refrakcji) pomiędzy jednym a drugim okiem wynosi więcej niż 2,5 dioptrii. Obrazy powstające w tych oczach są różnej wyrazistości i ostrości, zatem widzenie obuoczne staje się znacznie utrudnione lub wręcz niemożliwe.

Leniwe oko u dorosłych ( amblyopia u dorosłych ) to zez jednostronny (zez dotyczy jednego oka – zezuje tylko to jedno oko), ma nieprawidłowy odbiór bodźców wzrokowych na terenie kory wzrokowej płata potylicznego mózgu.

„Uciekające” oko u dorosłych nie potrafi ustawić się w jednym miejscu przy patrzeniu w dany przedmiot. Powoduje to niemożność powstania obrazu w jednym punkcie siatkówki. Mózg nie potrafi odczytać wtedy takiego bodźca.

Amblyopia – badania

Polega na zebraniu wywiadu odnośnie przebiegu ciąży i porodu, wcześniejszych badań okulistycznych i stosowanego dotychczas leczenia. Badanie okulistyczne skupia się na:

• badaniu ustawienia oczu i ruchomości w 9 kierunkach spojrzenia,
• teście zasłaniania (ang. cover test, ablyopia test) – wykonywany do bliży i dali.

W teście zasłaniania pacjent patrzy na wprost w pokazywany przez badającego punkt i ma zasłanianie na przemian lewe lub prawe oko – obserwuje się zachowanie oka odsłoniętego i zasłoniętego w momencie jego odsłaniania.

W trakcie testu zasłaniania pacjent patrzy na wprost na pokazywany przez badającego punkt i ma zasłaniane, a następnie odsłaniane najpierw jedno, potem drugie oko.

Do pozostałych stosowanych badań należą: badanie ostrości wzroku z bliska i w dal; obiektywne badanie refrakcji (oftalmometria, skiaskopia); badanie fiksacji, czyli miejsca, którym pacjent patrzy – miejsce fiksacji ma bezpośredni związek z możliwą do uzyskania ostrością wzroku; badanie przedniego i tylnego odcinka gałek ocznych; badanie widzenia obuocznego.

Amblyopia – leczenie

Leczenie niedowidzenia okajest trudnym i długim procesem.

Leniwe oko u dziecka – leczenie

Leczenie leniwego oka u dziecka polega – jeżeli to możliwe – na usunięciu przyczyny, np. pełna korekcja wady wzroku (refrakcji), a w dalszej kolejności ćwiczeniu patrzenia leniwym okiem (ang. lazy eye ). Najskuteczniejszą metodą leczenia jest zasłanianie oka z lepszą ostrością wzroku. Nie zawsze jednak jest to możliwe. Przy słabej ostrości wzroku średniego lub dużego stopnia dziecko nie pozwoli na zasłonięcie dobrze widzącego oka. W innym przypadku zasłanianie uniemożliwia brak współpracy ze strony dziecka lub jego opiekunów. W takich sytuacjach dobre wyniki uzyskuje się wykorzystując penalizację, czyli „karanie”.

Im młodsze dziecko, tym większa plastyczność mózgu i większa szansa na poprawę. Rozpoczęcie leczenia po 7. roku życia zazwyczaj nie przynosi efektów. Niestety, im dziecko jest starsze, tym terapia wymaga od rodziców większego zaangażowania. U dorosłych nie możemy zastosować ćwiczeń korekcyjnych oka uciekającego (zez), ponieważ zanika adekwatna plastyczność kory wzrokowej. Amblyopia, czyli niedowidzenie na jedno oko, u dorosłych leczona jest operacyjnie, o ile jest to możliwe – w zależności od określonej przyczyny.

Leniwe oko – operacja u dorosłych

Jeżeli przyczyną niedowidzenia jednego oka jest rozpoznana choroba, należy dążyć do jej usunięcia, stosując: operację zaćmy wrodzonej oraz operację korygującą opadanie powieki.

Leniwe oko – ćwiczenia – jakie wykonywać?

Leczenie zespołu leniwego oka polega na obturacji, czyli zasłanianiu oka lepszego. Stosuje się różne gatunki obturatorów – plastry, opaski i opatrunki, gumowe krążki z przyssawką do okularów. Obturator powinien szczelnie zasłaniać wejście do oczodołu i uniemożliwić dziecku podglądanie bokiem.

Do wieku szkolnego obturator zakłada się na cały dzień, a jeśli dziecko chodzi do szkoły, to poza czasem zajęć szkolnych. Obturacja (zasłanianie oka u dziecka) wymaga częstych badań kontrolnych, w czasie których oznacza się dokładnie ostrość wzroku obu oczu, aby wcześniej wykryć zaburzenia ostrości i fiksacji oka zdrowego.

Penalizacja to sposób na leczenie syndromu leniwego oka. Różne jej rodzaje stosuje się w zależności od stopnia niedowidzenia, wady refrakcji, ustawienia gałek ocznych.

Penalizacja – sposób leczenia amblyopii

Ogólną zasadą w penalizacji w chorobie leniwego oka jest takie ustawienie widzenia, żeby oko słabiej widzące było używane częściej i miało lepsze warunki patrzenia niż to z lepszą ostrością wzroku. Uzyskuje się to przez podawanie długo działającego leku parasympatykolitycznego do oka lepszego. Przy niedowidzeniu oka lewego zakrapla się prawe i na odwrót.

Atropina powoduje rozszerzenie źrenic i poraża akomodację, oko widzi wówczas wyłącznie w dal i niewyraźnie z powodu aberracji sferycznych lub chromatycznych, powstających na obwodzie soczewki. Częstość podawania atropiny z odpowiednio dobranymi okularami zależy od indywidualnej wrażliwości, wieku oraz stopnia niedowidzenia dziecka. Najczęściej stosuje się 1 kroplę 0,25% atropinum sulfuricum co 2–3 dni. Ćwiczenia celownicze wykorzystują ruch oko–ręka. Malowanie, rysowanie i układanie klocków przy pomocy niedowidzącego oka poprawia odbieranie bodźców wzrokowych przez mózg i przyspiesza prawidłową fiksację oka. Penalizacja z bliska stosowana jest w niedowidzeniu dużego stopnia.

Oko lepiej widzące ustawia się do patrzenia w dal, następnie kropli się do niego atropinę i wyrównuje wadę refrakcji okularami. Do oka słabiej widzącego stosuje się ustawienie do patrzenia z bliska, wyrównuje wadę refrakcji i dokłada się dodatkowo + 3 dioptrie sferyczne. Powiększa to obraz na siatkówce, co ułatwia ustawienie dołeczka siatkówki na przedmiocie. Dzięki temu dziecko może posługiwać się okiem słabowidzącym na co dzień.

Penalizacja w dal stosowana jest w niedowidzeniu średniego stopnia. Do oka lepiej widzącego podaje się atropinę i wyrównuje wadę refrakcji okularami, następnie dokłada się 3 dioptrie +. Do oka słabiej widzącego stosuje się patrzenie w dal, wyrównuje wadę refrakcji, a w razie osłabienia akomodacji podaje się okulary dwuogniskowe. Dzięki temu można uzyskać widzenie obuoczne.

Metody ortoptyczne stosowane są w celu uzyskiwania prawidłowego widzenia obuocznego. Utrwalenie widzenia obuocznego można uzyskać również przez proste ćwiczenia leniwego oka (ang. lazy eye exercises), które mogą być wykonywane w domu. Przykładowo, czytanie z przeszkodą, np. czytanie tekstu przez drabinkę z listewek, co zmusza do płynnej naprzemiennej fiksacji.

Leniwe oko a prawo jazdy

Jeżeli u dorosłego występuje niedowidzenie jednooczne, ale zachowane jest widzenie w oku zdrowym i dodatkowo występuje odpowiednie pole widzenia, to może on ubiegać się o prawo jazdy w kategorii ABT. Według aktualnie obowiązującej ustawy, w przypadku stwierdzenia jednooczności można orzec brak przeciwwskazań do kierowania pojazdami w kategorii A, B lub T. Warunki są następujące:

• ostrość wzroku oka widzącego wynosi nie mniej niż 0,5 z korekcją,
• pole widzenia oka widzącego powinno wynosić co najmniej 120°,
• od powstania jednooczności lub diplopii upłynął przynajmniej rok.

Z widzeniem jednoocznym nie można zostać kierowcą zawodowym (kategorie CD), ponieważ do tego zawodu wymagane jest widzenie stereoskopowe, które występuje tylko przy widzeniu obuocznym. Jednak po wyleczeniu leniwego oka i kontrolnym badaniu okulistycznym uzyskujemy takie widzenie i możemy się ubiegać o prawo jazdy kategorii wyższych.