Astygmatyzm – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, jak widzi osoba z astygmatyzmem?

Astygmatyzm – co to jest?

Astygmatyzm jest to wada wzroku, a dokładniej mówiąc wada refrakcji. Polega ona na tym, że układ optyczny oka nie jest w stanie utworzyć punktowego obrazu na siatkówce oka ze względu na występowanie różnic mocy dla różnych przekrojów układu optycznego oka. Oznacza to, że obserwowany punkt tworzy na siatkówce obraz niepunktowy.

Większość przypadków astygmatyzmu to astygmatyzm regularny, w którym przekroje o największej i najmniejszej mocy optycznej są położone prostopadle względem siebie. W takiej sytuacji wielkość wady wzroku jest równa różnicy mocy refrakcyjnej pomiędzy przekrojami, a przekroje te są nazywane przekrojami głównymi.

Astygmatyzm często nie jest izolowaną wadą wzroku. Często współwystępuje z nim krótkowzroczność lub dalekowzroczność, czyli inne wady refrakcji.

Przeczytaj również:

Ból oczu – jakie są przyczyny bólu oka?

Najnowsze ustalenia (2023–2025): co wiemy o astygmatyzmie dziś

W Europie i w Polsce astygmatyzm pozostaje jedną z najczęstszych wad refrakcji. Badania populacyjne wskazują, że częstość rośnie z wiekiem oraz bywa niedokorygowana u dzieci – w polskim badaniu szkolnym większość dzieci z astygmatyzmem nie nosiła odpowiedniej korekcji, co może wpływać na naukę i komfort funkcjonowania.

U dorosłych istotny jest również astygmatyzm rogówkowy współistniejący z zaćmą – jego nieuwzględnienie podczas operacji może pogarszać ostrość bez okularów. Aktualne europejskie wytyczne (ESCRS) podkreślają planowanie korekcji astygmatyzmu podczas operacji (np. soczewki toryczne, nacięcia relaksacyjne) oraz użycie rejestrów jakości, by monitorować wyniki.

Przeczytaj również:

Światłowstręt – przyczyny, objawy, leczenie

Przyczyny astygmatyzmu

Przyczyny astygmatyzmu są różne – może on być wrodzony, spowodowany chorobami lub pojawić się w wyniku chorób oczu, czy być spowodowany przez uraz oka.

Badania pokazały, ze na astygmatyzm mają wpływ czynniki genetyczne. Oznacza to, że może on być dziedziczony z pokolenia na pokolenie. Jest to najczęstsza przyczyna astygmatyzmu.

Astygmatyzm może się rozwinąć, gdy rogówka przybiera kształt stożka, co określane jest jako stożek rogówki (keratoconus).

Astygmatyzm – z czego wynika?

Najczęściej przyczyna astygmatyzmu tkwi w nieprawidłowym kształcie rogówki – jest to astygmatyzm rogówkowy. Rogówka ma nieregularny lub cylindryczny kształt. Przez zniekształcenie rogówki promienie świetlne docierające do oka nie skupiają się prawidłowo na siatkówce oka, co powoduje, że widziany obraz jest niewyraźny.

Astygmatyzm może wynikać także z nieprawidłowego kształtu innych elementów oka – np. soczewki oka.

Przeczytaj również:

USG gałki ocznej – na czym polega i kiedy się je wykonuje?

Rodzaje astygmatyzmu

Astygmatyzm można sklasyfikować ze względu na różne czynniki. Dwa podstawowe podziały uwzględniają podział ze względu na położenie przekrojów głównych i położenie ognisk w tych przekrojach.

Rodzaje astygmatyzmu ze względu na położenie przekrojów głównych:

• Astygmatyzm regularny prosty, czyli taki, w przypadku którego przekrój główny o największej mocy jest pionowy (90°±15°).
• Astygmatyzm regularny odwrotny to taki, w którym przekrój o największej mocy jest poziomy (0°±15°).
• Astygmatyzm regularny skośny, w którym przekroje główne są nachylone względem poziomu i pionu (15°–75° oraz 105°–165°).

Rodzaje astygmatyzmu ze względu na położenie ognisk w przekrojach głównych:

• Astygmatyzm złożony krótkowzroczny, to taki, w którym oba ogniska leżą przed siatkówką. Oznacza to, że w obu przekrojach głównych oko jest krótkowzroczne.
• Astygmatyzm krótkowzroczny zwykły występuje w sytuacji kiedy jedno z ognisk leży prawidłowo na siatkówce, a drugie przed siatkówką. Innymi słowy w jednym przekroju oko jest prawidłowe, a w drugim krótkowzroczne.
• Astygmatyzm mieszany to taki, w którym jedno ognisko leży przed siatkówką, a drugie za nią. Wobec tego w jednym przekroju głównym oko jest krótkowzroczne, a w drugim nadwzroczne.
• Astygmatyzm nadwzroczny zwykły występuje kiedy jedno z ognisk leży na siatkówce, a drugie za nią. Wobec tego w jednym przekroju głównym oko jest miarowe a w drugim nadwzroczne.
• Astygmatyzm nadwzroczny złożony występuje kiedy oba ogniska położone są za siatkówką. Zatem w obu przekrojach głównych oko jest nadwzroczne.

Przeczytaj również:

Badanie dna oka – na czym polega, ile trwa, co wykrywa?

Objawy astygmatyzmu

Nieskorygowany astygmatyzm często powoduje objawy związane z nadmierną pracą oczu – przez to chory odczuwa zmęczenie oczu.

Na odczuwane objawy ma wpływ wartość astygmatyzmu – niepokojące objawy powoduje silniejszy astygmatyzm o wartości powyżej 0,5-1 dioptrii.

Oprócz tego astygmatyzm cechują:

• zamazane, rozmyte widzenie, zarówno przedmiotów oddalonych jak i znajdujących się blisko oka;
• uczucie napięcia gałek ocznych;
• problemy z koncentracją;
• mrużenie oczu;
• bóle głowy;
• bóle oczu;
• pieczenie, swędzenie i łzawienie oczu;
• pocieranie oczu;
• szybkie zmęczenie oczu np. przy czytaniu;
• pulsacyjna zmiana ostrości widzenia;
• łączenie się słów przy czytaniu;
• mylenie liter;
• zaburzenia poczucia przestrzeni.

Kiedy udać się do specjalisty

• Dzieci: jeśli w domu „znikają linijki” w zeszycie, dziecko myli litery, mruży oczy lub siada bardzo blisko ekranu – zaplanuj pełne badanie wzroku z kroplami rozszerzającymi źrenice. W polskich badaniach populacyjnych wciąż spora część osób odwleka wizytę – wiedza rodziców zwiększa szanse na regularne kontrole.

• Dorośli: przy pracy z bliska, bólach głowy, zmęczeniu oczu lub gorszym widzeniu nocnym warto wykonać refrakcję i topografię rogówki; przed operacją zaćmy poproś o plan korekcji astygmatyzmu (np. soczewką toryczną).

Przeczytaj również:

Ostrość wzroku – przyczyny pogorszenia wzroku

Astygmatyzm – diagnostyka

Diagnostyką astygmatyzmu zajmują się optometryści i okuliści. Ponieważ nie istnieje jeden test na astygmatyzm muszą wykonać oni kilka badań, aby zdiagnozować wadę wzroku, ocenić pracę układu optycznego oka i dobrać odpowiednią metodę leczenia.

Pierwszym elementem ocenianym w tym celu jest ostrość wzroku , także po podaniu kropli rozszerzających źrenice. Najczęściej w tym celu korzysta się z tablic okulistycznych, z których należy odczytać litery. U dzieci stosuje się specjalne tablice, które zamiast liter zawierają obrazki, tak aby można było ocenić ostrość widzenia nawet u dzieci, które nie umieją jeszcze czytać.

To podstawowe badanie wzroku często rozszerzone jest przez badania za pomocą specjalistycznej aparatury:

• Autorefraktor – to urządzenie również pomaga zmierzyć astygmatyzm lub inną wadę refrakcji. Działa poprzez świecenie światłem w oko i mierzenie, jak zmienia się ono, gdy odbija się od tylnej części oka.
• Keratometr mierzy krzywiznę rogówki. Okulista może również wykonać badanie topografii rogówki, które pomaga znaleźć niedoskonałości i zniekształcenia na powierzchni rogówki.

Astygmatyzm często pojawia się we wczesnym okresie życia, dlatego ważne jest, aby umówić dzieci na kompleksowe badanie wzroku u optometrysty, aby uniknąć problemów ze wzrokiem w szkole wynikających z nieskorygowanego astygmatyzmu.

Przeczytaj również:

Zapalenie spojówek – objawy, przyczyny, rodzaje, leczenie

Leczenie astygmatyzmu

Korekcja astygmatyzmu polega na zastosowaniu różnych metod leczenia – w zależności od konkretnego przypadku może być to korekcja okularowa, operacja laserowej korekcji wzroku, czy za pomocą specjalnych soczewek kontaktowych. Prawidłowa korekcja zapewnia pacjentowi lepszą ostrość widzenia.

Astygmatyzm korygowany jest za pomocą szkieł o różnej mocy załamywania promieni świetlnej w głównych południkach. Są to szkła cylindryczne. Do ich właściwego dobrania konieczne jest wyznaczenie osi cylindra – przyjmuje ona wartości od 0 do 180 stopni.

Laserowa korekcja astygmatyzmu to zabiegi z kategorii chirurgii refrakcyjnej. Umożliwia on korekcję nawet dużych wad wzroku o wartości -6,00 dioptrii. Wskazania do zabiegu są zróżnicowane i decyzja o jego wykonaniu musi być podjęta wraz z okulistą, po uwzględnieniu przeciwwskazań do zabiegu.

To, jaka metoda – okulary lub soczewki kontaktowe czy zabieg laserowej korekcji wzroku – zostanie zastosowana u konkretnego pacjenta zależy zarówno od decyzji lekarza oraz preferencji pacjenta.

Przeczytaj również:

Pachymetria (badanie CCT) – wskazania, przebieg, normy, wyniki, cena

Leczenie i korekcja w 2024/2025: co wybrać i kiedy?

Okulary i soczewki toryczne. Pierwszy wybór w większości przypadków; nowoczesne soczewki kontaktowe toryczne zapewniają stabilne ustawienie osi i mogą dawać lepszą jakość widzenia przy astygmatyzmie nieregularnym (np. przy stożku). Decyzję podejmuje się po pełnej refrakcji i topografii rogówki. 

Laserowa korekcja – prowadzona ablacja (TG-LASIK) pozwala adresować nie tylko sferę i cylinder, ale też nieregularności przedniej powierzchni rogówki. Najnowsze opracowania i badania porównawcze wskazują, że dokładność osiowa i resztkowy cylinder po TG-LASIK bywają mniejsze niż po standardowych procedurach; z kolei SMILE, po wprowadzeniu kompensacji cyklotorsji, zbliża się wynikami do TG-LASIK w krótkim i średnim terminie, choć literatura jest tu heterogeniczna. Wybór metody zależy od topografii, grubości rogówki, oczekiwań i kwalifikacji do zabiegu.

Soczewki fakijne toryczne – dla wyższych cylindrów lub gdy rogówka nie kwalifikuje się do laserowej korekcji, toryczne soczewki fakijne zapewniają wysoką skuteczność i bezpieczeństwo w 1–3-letniej obserwacji; wymagają jednak ścisłego doboru mocy i osi oraz kontroli komórek śródbłonka.

Operacja zaćmy – soczewki toryczne IOL – przy współistnieniu astygmatyzmu rogówkowego i zaćmy toryczne IOL poprawiają ostrość bez okularów i jakość życia. Europejskie dane rejestrowe (EUREQUO) oraz przeglądy z 2023 r. potwierdzają przewidywalność efektu, o ile zachowana jest precyzja osi i kalkulacji; ESCRS zaleca planowanie korekcji cylindra rutynowo u kandydatów.

Przeczytaj również:

Zez rozbieżny i zez zbieżny – przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie

Astygmatyzm – najczęściej zadawane pytania 

Czy astygmatyzm to choroba, czy tylko wada wzroku?
Astygmatyzm nie jest chorobą w sensie zapalnym ani nowotworowym, to wada refrakcji oka, czyli nieprawidłowy sposób załamywania się światła w oku. Oznacza to, że obraz na siatkówce nie jest skupiony w jednym punkcie, co prowadzi do rozmytego albo zniekształconego widzenia. Choć nie jest chorobą jako taką, to jednak może wpływać znacząco na komfort życia, dlatego warto go skorygować i monitorować.

Skąd bierze się astygmatyzm – czy może być dziedziczny?
Tak, wiele przypadków astygmatyzmu ma podłoże genetyczne: nieregularny kształt rogówki lub soczewki może być dziedziczony. Ponadto mogą wystąpić przyczyny nabyte, np. uraz oka, choroby rogówki (np. stożek rogówki) lub zmiany po operacjach. Zatem dziedziczność to tylko jedna z możliwych ścieżek –zawsze warto zrobić badanie okulistyczne.

Czy astygmatyzm się pogarsza z wiekiem?
W wielu przypadkach astygmatyzm może ulegać zmianie – zwłaszcza w dzieciństwie i w starszym wieku. Na przykład u niemowląt astygmatyzm może być większy, a z wiekiem sytuacja może się stabilizować lub zmieniać. Ponadto zmiany struktury oka, jak starzenie się rogówki lub soczewki, mogą wpływać na zmianę osi lub wielkości astygmatyzmu. Dlatego regularne badania są wskazane, szczególnie przy zmianach wzroku.

Jak rozpoznać astygmatyzm – jakie są charakterystyczne objawy?
Typowe objawy astygmatyzmu to m.in.:

• Widzisz obraz zamazany lub nieostry zarówno z bliska, jak i z daleka.

• Linie proste mogą wydawać się zakrzywione, zniekształcone lub rozmyte.

• Częste mrużenie oczu, przekrzywianie głowy, by lepiej widzieć.

• Zmęczenie oczu, bóle głowy – szczególnie po dłuższej pracy wzrokowej.
  

Czy astygmatyzm można wyleczyć całkowicie?
Odpowiedź brzmi: zależnie od rodzaju i nasilenia wady. W większości przypadków astygmatyzm można skorygować w sposób skuteczny, ale nie zawsze „wyleczyć” w sensie usunięcia wszystkich zmian okołostrukturnych.

• Przy korekcji okularowej lub soczewkowej celem jest zapewnienie ostrego widzenia, niekoniecznie przywrócenie „idealnego” kształtu rogówki.

• Przy interwencjach chirurgicznych (laser, soczewki toryczne, IOL) możliwe jest znaczne ograniczenie wady, czasem aż do rezygnacji z okularów, ale efekt zależy od kwalifikacji i stabilności wady. W jednym z poradników podkreśla się, że astygmatyzm „nie jest chorobą oczu, a wadą refrakcji”, którą można skorygować. Warto więc traktować korekcję jako narzędzie poprawy widzenia i komfortu, a nie zawsze jako całkowitą „naprawę” struktury oka.

Przeczytaj również:

Zespół suchego oka – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, domowe sposoby

Kiedy warto rozważyć operację korekcyjną?
Operacja może być warta uwagi, gdy:

• masz astygmatyzm znaczący (wysoki cylinder) i/lub inne wady wzroku, a korekcja okularowa/soczewkowa nie daje satysfakcjonujących rezultatów;

• rogówka spełnia warunki kwalifikacji (odpowiednia grubość, stabilność, brak przeciwwskazań);

• masz dużą aktywność wymagającą dobrego widzenia (sport, praca, prowadzenie samochodu) i chcesz ograniczyć konieczność noszenia okularów/soczewek;

• przy zaćmie – planując zabieg operacyjny, dobór soczewki torycznej może być elementem usunięcia astygmatyzmu.
  

Czy można prowadzić samochód, gdy ma się astygmatyzm?
Tak, w większości przypadków astygmatyzm nie wyklucza prowadzenia auta. Ale jeśli:

• widzenie jest mocno zamglone, szczególnie po zmroku;

• czujesz trudności z oceną odległości, mrużysz oczy lub masz częste bóle głowy – koniecznie skonsultuj się z okulistą.

Zniekształcenie światła i rozmycie konturów mogą zmniejszyć komfort/wydolność prowadzenia, zwłaszcza w warunkach nocnych lub przy dużym natężeniu oświetlenia. Poprawna korekcja (okulary, soczewki) oraz ewentualnie operacja znacząco poprawiają bezpieczeństwo.

Jak często należy wykonywać badanie wzroku przy astygmatyzmie?
Zaleca się regularne badania okulistyczne:

• Dzieci – co najmniej raz w roku lub częściej, jeśli stwierdzono astygmatyzm lub inne wady wzroku.

• Dorośli – co najmniej raz w roku lub wcześniej, jeśli zmieniasz korekcję, pojawiają się nowe objawy, lub jeśli wykonujesz pracę wymagającą dobrego widzenia.
  

W praktyce większość poradni optycznych i okulistycznych wskazuje badanie co 12 miesięcy jako minimalny standard. Dla osób z wysoką wadą lub po operacjach korekcyjnych mogą być zalecane wizyty częstsze.

Czy astygmatyzm u dzieci wymaga specjalnego traktowania?
Tak, u dzieci korekcja jest szczególnie istotna, ponieważ nieprawidłowe widzenie może wpływać na rozwój wzroku, uczenie się i funkcjonowanie w klasie. Objawy, na które warto zwrócić uwagę: dziecko trze oczy, siada blisko telewizora, mruży oczy, ma słabe oceny lub skarży się na bóle głowy przy czytaniu. Wczesna diagnoza i dobór właściwej korekcji mogą zapobiec rozwojowi tzw. niedowidzenia lub pogorszeniu funkcji wzrokowej.

Czy soczewki kontaktowe toryczne są skuteczne przy astygmatyzmie?
Tak, soczewki toryczne są dziś standardową opcją dla osób z astygmatyzmem, zwłaszcza gdy chcą uniknąć okularów lub prowadzą aktywny styl życia. Wymagają jednak dobrego doboru i współpracy z okulistą/optometrystą (osi cylindryczna, ustabilizowanie soczewki w oku). Nie każdy typ astygmatyzmu i każda rogówka kwalifikuje się jednak do wszystkich rodzajów soczewek. Jeśli soczewka obraca się w oku, efekt korekcji może być słabszy. Dlatego ważna jest dokładna konsultacja.

Czy zmiana osi astygmatyzmu wymaga zmiany okularów?
Tak, zmiana osi lub wartości cylindra może wpływać na komfort widzenia i wymagać dostosowania korekcji. Astygmatyzm może „obracać się” lub zmieniać nieco w ciągu życia, zwłaszcza po 40. roku życia albo przy chorobach rogówki. Jeśli po założeniu okularów czujesz „nieostrość” w określonej osi, mrużenie lub zmęczenie oczu, skonsultuj się z okulistą w celu aktualizacji korekcji.

Czy domowe ćwiczenia lub zmiany stylu życia mogą poprawić astygmatyzm?
Nie ma solidnych dowodów, że ćwiczenia mięśni oka lub inne domowe metody mogą znacząco zmienić kształt rogówki czy soczewki w taki sposób, by usunąć astygmatyzm. Korekcja opiera się na zmianie optyki oka (okulary, soczewki, zabieg), a nie jedynie na treningu wzroku. Poradniki podkreślają, że astygmatyzm musi być skorygowany odpowiednią metodą, a nie „ćwiczony” w domu jako jedyne rozwiązanie. Oczywiście zdrowy styl życia (ochrona oczu, przerwy w pracy przy komputerze) poprawia komfort widzenia, ale nie zastąpi profesjonalnej korekcji.

współpraca: redakcja Wylecz.to