Atropina – działanie, zastosowanie, przeciwwskazania i skutki uboczne

Co to jest atropina?

Atropina, a właściwie siarczan atropiny (Atropini sulfas) jest naturalnym alkaloidem stosowanym w lecznictwie i należącym do tak zwanych leków kategorii A, czyli bardzo silnie działających, wydawanych w aptece tylko przez magistra farmacji. Dlatego przy lekach robionych z atropiną przykleja się naklejkę z trupią czaszką, ostrzegającą, że atropina jest trucizną i należy się z nią obchodzić bardzo ostrożnie.

Jak działa atropina?

Podstawowym mechanizmem działania atropiny jest blokowanie pozazwojowych receptorów cholinergicznych M1 i M2, przez co znosi ona działanie acetylocholiny – ważnego neuroprzekaźnika. Alkaloid ten wywiera wielokierunkowe działanie na liczne narządy, ale przede wszystkim na:

• drogi oddechowe, gdzie zwiększa światło oskrzeli, zmniejsza wydzielanie śluzu i rozluźnia mięśnie gładkie;
• układ sercowo-naczyniowy – przez zwiększenie częstotliwości bicia serca oraz jego pojemności minutowej, przyspieszenie przewodzenia węzłowego, co skraca odcinek PQ w zapisie EKG;
• układ pokarmowy – poprzez zmniejszenie napięcia ścian przewodu pokarmowego, ograniczenie wydzielania soków żołądkowych, zmniejszenie perystaltyki jelit oraz zahamowanie odruchów wymiotnych;
• układ moczowy, gdzie zmniejsza napięcie ścian moczowodów i pęcherza moczowego;
• gruczoły wydzielnicze, które przez to wydzielają mniej potu, śliny i śluzu;
• narząd wzroku, w którym rozszerza źrenicę i poraża mięsień rzęskowy.

To też może Cię zainteresować: Co oznacza przyspieszone bicie serca?

Zastosowanie atropiny

Silne, wielonarządowe działanie spowodowało, że atropina ma wiele zastosowań w medycynie. Używa się jej w premedykacji przed znieczuleniem ogólnym stosowanym przy zabiegach chirurgicznych, a także do przywracania prawidłowej pracy serca przy wystąpieniu bradykardii (zmniejszeniu częstotliwości bicia serca). Ponadto podaje się atropinę przy reanimacji krążeniowo-oddechowej oraz w stanach skurczowych przewodu pokarmowego.

Jednak najważniejszą dziedziną w jakiej znajduje zastosowanie atropina w kroplach jest okulistyka. Atropina silnie i na długo rozszerza źrenicę, co jest bardzo przydatne w przypadku badań diagnostycznych. Zakraplanie oczu atropiną powoduje okresowe (czas działania atropiny do oczu wynosi nawet do kilku dni) kłopoty z widzeniem, dlatego niewskazana jest po tym jazda samochodem – warto udać się na takie badanie z osobą towarzyszącą. Czy atropina może uszkodzić wzrok? Stosowanie jej pod kontrolą lekarza, zgodnie z ulotką, nie powinno przynieść negatywnych skutków dla narządu wzroku.

Czasami jest potrzeba, aby podać atropinę dla dzieci, co wiąże się z użyciem mniejszego stężenia leku. Ze względu na to, że w obrocie aptecznym istnieją tylko 1 proc. krople z atropiną, mniejsze stężenia przygotowuje się w jałowej recepturze aptecznej. Niestety tylko nieliczne apteki posiadają odpowiednie, aseptyczne warunki do wykonywania jałowych leków ocznych, dlatego też warto wcześniej się dowiedzieć, do której placówki się udać po wykonanie takiego roztworu.

Przeciwwskazania i skutki uboczne atropiny

Atropina jest bardzo silnym lekiem obarczonym wieloma działaniami niepożądanymi. Nie każdy może też ją przyjmować. Uważać muszą przede wszystkim osoby chore na jaskrę z wąskim kątem przesączania, niedrożnością przewodu pokarmowego czy chorobą refluksową żołądka.

Należy również zwrócić uwagę na przyjmowane leki, gdyż niektóre mogą wchodzić w bardzo poważne interakcje, np.:

• leki antyhistaminowe (stosowane zwykle na uczulenie),
• kortykosteroidy,
• glikozydy naparstnicy, stosowane zwykle w niewydolności serca,
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.

Uważać też należy przy łączeniu atropiny z alkoholem. Ponadto bardzo ważna jest ostrożność w przypadku atropiny w ciąży, gdyż lek ten przenika do łożyska, co może skutkować pobudzeniem serca płodu (dlatego lekarz prowadzący zawsze musi ocenić stosunek ewentualnych korzyści do podejmowanego ryzyka).

Jak było wspomniane wcześniej, atropina jako silny lek, stosowana nieodpowiednio, może powodować poważne skutki uboczne. Objawy zatrucia atropiną są bardzo charakterystyczne:

• suchość i zaczerwienienie skóry,
• przyspieszone bicie serca,
• zatrzymanie moczu,
• rozszerzenie źrenic i światłowstręt,
• podwójne widzenie,
• gorączka,
• omamy i śpiączka atropinowa (w groźniejszych przypadkach).

Preparaty z atropiną

Atropina jest lekiem, którego nie można kupić bez recepty. Dostępna jest w wielu formach, jednak tylko jedna atropina ma refundację (Atropinum sulfuricum WZF 1 proc.) i jej cena wynosi obecnie około 14 zł. Ponadto refundowana może być także substancja ta wykonywana w recepturze aptecznej, a jej koszt na ten moment to 11,30 zł. Druga wersja tego alkaloidu to atropina w ampułkach do wstrzykiwań dostępna w stężeniach 0,5 mg lub 1 mg na 1 ml pakowana po 10 ampułek. Ostatnią formą leku jest atropina doustna stosowana w zaburzeniach przewodu pokarmowego czy migrenie jako jeden z kilku składników (preparaty Reasec, Bellergot).