Leki na rozrzedzenie krwi – działanie, wskazania, dawkowanie, interakcje, skutki uboczne

Leki przeciwzakrzepowe – podział i działanie

O ile sam mechanizm działania leków rozrzedzaj ących krew nieco się różni, to ich zadaniem jest zahamowanie procesu krzepnięcia.

Zbyt gęsta krew może być przyczyną zakrzepów. Dzięki antykoagulantom blokowane jest powstawanie skrzeplin upośledzających układ krzepnięcia. Część farmaceutyków stosuje się też, aby rozpuścić zakrzepy już istniejące.

Ze względu na mechanizm działania leki na krzepliwość krwi rozrzedzające krew dzielimy na:

• heparyny – hamują one reakcje, które prowadzą do krzepnięcia krwi, a tym samym blokują możliwość powstawania zakrzepu; nie rozpuszczają skrzepów już istniejących; zazwyczaj podawane są w formie wlewów dożylnych lub jako podskórne zastrzyki rozrzedzające krew;
• heparyny drobnocząsteczkowe – pochodne heparyny, lecz o mniejszej masie cząsteczkowej; nie mają wpływu na agregację płytek krwi (potocznie zlepianie się płytek krwi); działają szybko, do 24 godzin od momentu podania; mają formę ampułkostrzykawek podskórnych;
• doustne leki zmniejszające gęstość krwi – potocznie nazywa się je „antywitaminami K”; ich działanie polega na hamowaniu działania witaminy K; mają postać tabletek doustnych i wykazują działanie po 3–5 dniach od momentu stosowania; wśród nich należy wymienić kwas acetylosalicylowy (potocznie aspiryna) – lek przeciwzakrzepowy bez recepty.

Należy pamiętać, że leki przeciwzakrzepowe muszą być przyjmowane pod ścisłą kontrolą lekarską, aby nie doprowadzić do zbytniego rozrzedzenia krwi.

Zobacz też: Niskie ciśnienie krwi – przyczyny, objawy, leczenie

Leki rozrzedzające krew bez recepty – kiedy stosować?

Wspomniany wcześniej kwas acetylosalicylowy dostępny jest w postaci tabletek na rozrzedzenie krwi bez recepty. Hamują one enzym odpowiedzialny za sklejanie się płytek krwi, zmniejszając ryzyko pojawienia się skrzepów.

Poleca się go chorym w profilaktyce zawałów (z migotaniem przedsionków) lub udarów mózgu – często w leczeniu przeciwzakrzepowym skojarzonym z warfaryną, acenokumarolem bądź klopidogrelem (w pierwszych 4 miesiącach od wystąpienia zawału, nawet do 12 miesięcy).

Obecne na rynku leki z kwasem acetylosalicylowym mają formę tabletek dojelitowych, dzięki czemu chronią śluzówkę żołądka przed podrażnieniem. Mimo wszystko lepiej nie stosować ich bez konsultacji lekarskiej, gdyż nasilają działanie leków przeciwzakrzepowych dostępnych na receptę.

Ciekawostką jest fakt, że kwas acetylosalicylowy zwiększa wrażliwość bakterii Helicobacter pylori na antybiotyki, dlatego niewielkie dawki są polecane osobom z wrzodami żołądka leczonych antybiotykoterapią.

Kwas acetylosalicylowy w tabletkach nie jest jedynym środkiem dostępnym bez recepty, który ma działanie przeciwzakrzepowe. Do takich środków należą też: kasztanowiec – stosowany w leczeniu żylaków (występuje w formie maści i żeli oraz tabletek), czosnek, witamina A i E – są dostępne w wielu preparatach witaminowych. Mogą one nasilać działanie doustnych leków na krzepliwość.

Leki na rozrzedzenie krwi (heparyny) – wskazania, dawkowanie

Heparyny po podaniu dożylnym lub podskórnym wchłaniają się szybko i działają długo. Mają szerokie spectrum zastosowania. Stosuje się je m.in. w profilaktyce i leczeniu zakrzepicy żylnej oraz zapobieganiu i leczeniu udarów mózgu.

Heparynę na zbyt lepką krew stosuje się także:

• w zatorach płucnych,
• w chorobie wieńcowej,
• po przebytym zawale serca,
• w innych schorzeniach kardiologicznych (np. migotanie przedsionków), również w wadach zastawkowych,
• jako środek zapobiegawczy po przebytym urazie (krwiaki) i w razie konieczności unieruchomienia (gips, orteza ortopedyczna),
• przy operacjach kardiologicznych i ortopedycznych (wstawianie endoprotez, wszczepianie zastawek),
• podczas hemodializy, w profilaktyce zakrzepów.

Prawidłową dawkę heparyny ustala lekarz. Zwyczajowo podaje się:

• w podaniu dożylnym (fach. Bolus – tzw. podanie leku w dużej dawce) – 5000 j.m. w 1 ml, rozcieńczone z NaCl (sól fiziologiczna 0,9 proc.),
• we wlewie dożylnym (kroplówka) – 1000–1500 j.m. na godzinę,
• podskórnie – w dawkach od 5000 do 25 000 j.m.

W aptece można kupić także maści z heparyną. Są one pomocne w leczeniu drobnych urazów, takich jak krwiaki czy siniaki. Większość maści z tą substancją jest dostępna bez recepty, mają one jednak dużo mniejszą zawartość heparyny niż ampułkostrzykawki. Iniekcje podskórne to leki na rozrzedzenie krwi dostępne wyłącznie na receptę.

Leki rozrzedzające krew – przeciwwskazania

Jak w przypadku większości leków, także i heparyny mają sporą listę przeciwwskazań do stosowania. Są to: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie jelita grubego, skazy krwotoczne, udary krwotoczne, małopłytkowość, nowotwory złośliwe, gruźlica płuc, nadwrażliwość na heparynę.

Leki rozrzedzające krew mogą potęgować skłonność do krwawień, stąd konieczność ich stosowania pod nadzorem lekarza. Plusem zastosowania heparyn jest fakt, iż nie mają one bezpośredniego wpływu na czynnik krzepnięcia (INR – badanie laboratoryjne). Nie ma zatem konieczności monitorowania tego wskaźnika, jak w przypadku leków doustnych wpływających na gęstość krwi.

Heparyny w formie dożylnej podaje się zazwyczaj w warunkach szpitalnych bądź ambulatoryjnych. Ampułkostrzykawki dostępne na receptę dawkować można samemu, wbijając igłę w fałd skórny (najczęściej brzuch lub udo).

Zastrzyki na rozrzedzenie krwi mogą spowodować lekkie zaczerwienienie w miejscu wkłucia lub niewielki krwiak. Są bezpieczne dla kobiet w ciąży. Przepisuje się je celem profilaktyki zakrzepowo-zatorowej, a ich dawki modyfikuje w różnych okresach ciąży.

Jakie leki na rozrzedzenie krwi wybrać?

Doustne leki na krzepnięcie krwi działają po 3–5 dniach od ich zastosowania. Ich zażywanie musi się odbywać pod ścisłą kontrolą lekarską. Chory zażywający doustne leki na krzepnięcie krwi powinien kontrolować co 2–4 tygodnie wskaźnik INR.

INR to laboratoryjne badanie na gęstość krwi. U osób zdrowych jego wartość nie powinna przekraczać 1,0. U chorych leczonych przeciwkrzepliwie wartość czynnika krzepnięcia wzrasta. Normą jest wynik w przedziale 2,0–3,0. Wynik badania INR większy niż 4,0 stanowi zagrożenie dla zdrowia. Należy wtedy niezwłocznie udać się do lekarza. Z kolei niski wynik może oznaczać, że dawka leku antyzakrzepowego jest zbyt mała.

Leki te, wpływając na krzepliwość krwi, mogą nasilać krwawienia, stąd tak ważne jest ich rzetelne przyjmowanie i regularne badania laboratoryjne. Do tego typu leków przeciwkrzepliwych należą: warfaryna, acenocumarol, klopidogrel.

Obecnie na rynku pojawiły się leki na rozrzedzenie krwi nowej generacji, które nie wymagają regularnych badań na gęstość krwi. Są one jednak o wiele droższe niż środki tradycyjne. Poleca się je zazwyczaj osobom prowadzącym aktywny tryb życia, u których występują trudności w monitorowaniu INR, oraz osobom w ostrych fazach zakrzepicy. Do takich preparatów należą apiksaban i rywaroksaban.

Leków na krzepliwość krwi nie można odstawiać ani też modyfikować ich dawek bez porozumienia z lekarzem. Istnieje wtedy duże ryzyko powstania zatorów. Chorzy leczeni są zazwyczaj przewlekle, często w leczeniu skojarzonym z lekami przeciwpłytkowymi, np. kwasem acetylosalicylowym (aspiryna).

Leki rozrzedzające krew – interakcje

Istnieje wiele preparatów, które mogą nasilać lub osłabiać działanie leków przeciwzakrzepowych na gęstą krew. Wśród nich należy wymienić: dziurawiec (zwiększa aktywność enzymów wątrobowych, co powoduje zmniejszenie stężenia leków przeciwzakrzepowych), witaminę C (w dużych dawkach zmniejsza wchłanianie leków na krzepliwość), doustną antykoncepcję.

Jakie leki nasilają działanie leków rozrzedzających krew?

• Leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, które mają w swoim składzie ibuprofen, diklofenak, naproksen (bezpieczny będzie tutaj paracetamol – nie więcej jednak niż przez okres 2 tygodni).
• Antybiotyki.
• Leki na zgagę – omeprazol, ranitydyna, famotydyna.
• Witamina K – jest jej dużo w warzywach liściastych takich jak kapusta, sałata, brukselka, szpinak, pietruszka, groszek, szczypior. Nie znaczy to, że przyjmując leki przeciwkrzepliwe powinniśmy całkowicie zrezygnować z ich spożywania. Dieta na rozrzedzenie krwi powinna być urozmaicona, aczkolwiek zalecana jest jej modyfikacja pod tym kątem. Należy pamiętać, że witamina K jest również dostępna w suplementach diety i preparatach witaminowych dostępnych w aptece.
• Preparaty ziołowe i zioła na rozrzedzenie krwi – mogą nasilać działanie leków na zakrzepy (leków zakrzepowych). Stosując preparaty na krzepliwość, unikać należy również wyciągów z żurawiny, ekstraktów z grejpfruta, a także z kory wierzby.

Należy też zachować szczególną ostrożność, stosując preparaty zawierające glukozaminę, melatoninę czy koenzym Q₁₀. Jeżeli chodzi o kwestię leki na rozrzedzenie krwi a alkohol, stosując antykoagulanty zdecydowanie powinniśmy wystrzegać się spożywania alkoholu. Nasila on działanie leków przeciwzakrzepowych.

Zażywając leki wpływające na gęstość krwi, należy postępować ściśle według wskazań lekarskich. Nie zapominajmy też, że idąc do apteki konieczne jest poinformowanie farmaceuty o przyjmowanych antykoagulantach.

Leki na rozrzedzenie krwi – skutki uboczne

Jeżeli chodzi o skutki uboczne, leki rozrzedzające krew mogą niekorzystnie wpływać na organizm. Najczęstsze powikłania to krwawienia z przewodu pokarmowego, które objawiają się obecnością krwi w stolcu, wymiotami czy biegunkami. Zwiększa się również ryzyko wystąpienia krwawienia w obrębie czaszki (tzw. krwawienie podtwardówkowe). Niekiedy u pacjenta dochodzi również do zaburzeń pracy wątroby. U mężczyzn może występować bolesna erekcja, czyli priapizm.

Pacjenci stosujący leki przeciwkrzepliwe skarżą się niekiedy na sińce oraz występowanie krwotoków z nosa. Kiedy chory przyjmujący leki rozpuszczające skrzepy w żyłach zauważy u siebie krwawienie z dziąseł czy krew w moczu (krwiomocz), powinien jak najszybciej zgłosić się do lekarza celem wykonania, wyżej opisanego, badania INR.

Bibliografia:

• Nowe doustne antykoagulanty w leczeniu i prewencji zakrzepicy żył głębokich. Rynek Zdrowia, 23.03.2015.
• Łopaciuk S., Leczenie przeciwzakrzepowe w okresie ciąży, porodu i połogu. Borgis – Nowa Medycyna, 1999, 6: 43–49.
• Habuz M., Nowe leki przeciwzakrzepowe – wskazania i ryzyko. Biotechnologia, 06.08.2014.
• Zając M., Chemia leków: dla studentów farmacji i farmaceutów. Wydawnictwo Naukowe Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego, Poznań 2006.
• Kopeć G., Warfaryna i klopidogrel u pacjenta po zawale serca z utrwalonym migotaniem przedsionków. MP.pl.