Takrolimus – czym jest i w jakiej formie występuje?
Takrolimus to organiczny związek chemiczny, lek immunosupresyjny z grupy makrolidów, wykazujący szerokie działanie na układ immunologiczny. Po raz pierwszy ta substancja czynna została odkryta w próbce ziemi pobranej w Japonii, zawierającej bakterie Streptomyces tsukubaensis.
Takrolimus jest wykorzystywany głównie w profilaktyce odrzucenia przeszczepu narządów, w celu obniżenia odpowiedzi układu odpornościowego pacjenta. Hamuje między innymi aktywację limfocytów T, a także uwalnianie mediatorów zapalenia z komórek tucznych skóry. Znalazł zastosowanie również w leczeniu AZS (atopowe zapalenie skóry).
Na rynku farmaceutycznym dostępny jest w postaci:
- maści (leki o nazwie Dermitopic i Protopic),
- kapsułek o przedłużonym uwalnianiu (Advagraf, Envarsus),
- koncentratu do sporządzania infuzji dożylnych (Prograf).
Takrolimus – jak działa?
Takrolimus to lek przeznaczony do dwojakiego stosowania. Podawany ogólnie, ma na celu zapobieganie odrzucenia przeszczepu lub leczenie objawów ostrego odrzucania przeszczepu. Wiążąc się w organizmie ze specyficzną cytoplazmatyczną immunofiliną, hamuje syntezę czynników prozapalnych, ekspresję receptora dla interleukiny-2 i aktywację limfocytów T, a także powstawanie cytotoksycznych limfocytów odpowiedzialnych za odrzucenie przeszczepu.
Takrolimus hamuje także uwalnianie mediatorów zapalnych z bazofili, eozynofili i komórek tucznych skóry, przez co stosowany miejscowo w formie maści hamuje rozwój reakcji zapalnej. Warto jednak zaznaczyć, że wpływ takrolimusu na gojenie się ran przy atopowym zapaleniu skóry nie został w pełni wyjaśniony, zwłaszcza że stosowany miejscowo nie pobudza ani nie ogranicza syntezy kolagenu u ludzi.
Wskazania do stosowania takrolimusu
Takrolimus to lek stosowany w formie ogólnej przede wszystkim:
- po transplantacji organów unaczynionych (np. wątroby, nerek, serca) od dawców spokrewnionych lub niespokrewnionych, w celu zminimalizowania ryzyka odrzucenia przeszczepu;
- w przypadku ostrego odrzucenia przeszczepu, u pacjentów opornych na leczenie innymi lekami immunosupresyjnymi.
Takrolimus w formie maści do stosowania miejscowego wskazany jest w przypadku:
- umiarkowanej lub ciężkiej postaci atopowego zapalenia skóry, zarówno u dzieci jak i dorosłych;
- gdy atopowe zapalenie skóry u pacjenta nie odpowiada na leczenie konwencjonalne.
Takrolimus – przeciwwskazania i środki ostrożności
Głównym ograniczeniem do stosowania takrolimusu jest nadwrażliwość na niego lub inne makrolidy, a także którąkolwiek z substancji pomocniczych preparatów, w których stanowi substancję czynną. W formie maści z kolei nie powinien być stosowany u pacjentów z nabytym lub wrodzonym niedoborem odporności lub przyjmujących inne leki immunosupresyjne.
Stosując lek takrolimus należy zachować ostrożność szczególnie w przypadku pacjentów, u których występują:
- nadciśnienie tętnicze,
- choroby serca,
- zaburzenia czynności nerek,
- choroby wątroby,
- obrzęki,
- współistniejące infekcje,
- schorzenia wymagające leczenia kortykosteroidami.
Takrolimus nie powinien być stosowany u kobiet w ciąży oraz w okresie karmienia piersią, za wyjątkiem sytuacji, gdy korzyści przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu.
Jak stosować takrolimus?
Takrolimus w postaci doustnej należy przyjmować o stałej porze, w godzinach porannych, najlepiej na czczo lub minimum 2-3 godziny po jedzeniu.
Stężenie leku ustalane jest indywidualnie, w oparciu o: stan pacjenta, jednostkę chorobową, masę ciała, odpowiedź organizmu na leczenie. Zazwyczaj jednak stężenie takrolimusu w postaci ogólnej waha się od 0,01 do 0,3 mg/kg m.c./dobę.
Takrolimus w postaci maści z kolei stosowany jest w stężeniu 0,03-0,1%, nie częściej niż 2 razy na dobę na zmienione chorobowo obszary skóry. Co ważne, nie powinien być stosowany w tej formie dłużej niż przez 14 dni.
W trakcie stosowania takrolimusu należy zadbać szczególnie o odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną, zwiększa on bowiem znacznie podatność skóry na promieniowanie UV. W trakcie jego stosowania rośnie więc ryzyko uszkodzeń prowadzących do nowotworów skóry.
Takrolimus – skutki uboczne
Jak każdy inny lek, również takrolimus może powodować niepożądane skutki uboczne. W przypadku podania miejscowego w leczeniu atopowego zapalenia skóry pacjenci zgłaszali często:
- świąd w miejscu stosowania,
- pieczenie,
- rumień,
- wysypkę o charakterze miejscowym,
- zapalenie mieszków włosowych,
- parastezje,
- dodatkowe podrażnienie skóry po spożyciu alkoholu.
Z kolei takrolimus stosowany w leczeniu immunosupresyjnym może powodować następujące działania niepożądane:
- bóle głowy,
- drżenie mięśniowe,
- dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (nudności i biegunki),
- nadmierne pocenie,
- zaburzenie czynności nerek,
- cukrzycę i hiperglikemię,
- podwyższone ciśnienie krwi,
- hiperkaliemię,
- problemy ze snem (bezsenność).
W przypadku ich wystąpienia należy rozważyć zmniejszenie stosowanej dawki lub całkowite odstawienie na rzecz innego leku immunosupresyjnego.
Interakcje takrolimusu z innymi lekami
Takrolimus to lek, którego bezwzględnie nie należy stosować w połączeniu z cyklosporyną. Co więcej, jeżeli była ona stosowana w przeszłości, wskazana jest szczególna ostrożność w prowadzonej terapii. Znacząco zwiększa ona bowiem stężenie takrolimusu we krwi.
Wśród innych substancji wchodzących w podobną interakcję z takrolimusem wymienia się:
- kortyzon,
- lanzoprazol,
- flukonazol,
- erytromycynę,
- bromokryptynę,
- wodorotlenek glinu,
- zieleniec chiński,
- sok grejpfrutowy.
Z kolei substancje czynne powodujące zmniejszenie stężenia takrolimusu we krwi to:
- ryfampicyna,
- fenobarbital i inne leki przeciwpadaczkowe,
- glikokortykosteroidy,
- wyciąg z dziurawca.
Oprócz leków, takrolimus wchodzi także w interakcje z alkoholem, powodując zaburzenia neurologiczne i zaburzenia widzenia. W trakcie jego stosowania należy zachować ostrożność w prowadzeniu pojazdów.
