Czym jest torbiel na jajniku?
Torbiel, zgodnie z medyczną definicją, to zamknięta przestrzeń wypełniona płynem i odgraniczona od otoczenia torebką. Może tworzyć się w różnych narządach, w tym w jajnikach, w których to najczęściej powstaje pod wpływem zmian hormonalnych zachodzących w kobiecym organizmie.
Torbiele jajników to częsta przypadłość wielu kobiet, a ze względu na zwykle bezobjawowy przebieg, wykrywane są przypadkowo w USG wykonywanym w czasie rutynowego badania ginekologicznego. Zazwyczaj torbiele jajników mają łagodny charakter i niewielkie rozmiary. Istnieją jednak torbiele jajników, które mogą być zmianami złośliwymi – nowotworowymi.
W zależności od złośliwości, torbiele jajnika dzieli się na:
niezłośliwe, do których zalicza się: torbiele czynnościowe (funkcjonalne), endometrialne (występujące w przebiegu endometriozy), dermoidalne;
złośliwe – rak jajnika, guzy germinalne, guzy mieszane, przerzuty nowotworowe.
Torbiele jajników najczęściej występują u kobiet w wieku rozrodczym i w tym przypadku zwykle mają łagodny charakter. Jednakże wraz z wiekiem rośnie ryzyko, że powstała torbiel jest guzem nowotworowym.
Dlaczego na jajnikach pojawiają się torbiele?
Sposób powstawania jest najważniejszym czynnikiem odróżniającym torbiele niezłośliwe od złośliwych. Uogólniając:
torbiele czynnościowe – czyli te niezłośliwe – powstają wskutek nagromadzenia się płynu w pęcherzyku, do którego dochodzi pod wpływem hormonów;
torbiele złośliwe – nowotworowe – powstają w wyniku niekontrolowanych podziałów komórek, co ma miejsce w procesie nowotworzenia.
Torbiele czynnościowe dzielą się na:
torbiele folikularne;
torbiele tekaluteinowe.
Torbiel folikularna charakteryzuje się tym, że:
powstaje z pęcherzyka Graafa, który zamiast prawidłowo pęknąć w trakcie owulacji i uwolnić komórkę jajową, nie pęka, lecz rośnie dalej i gromadzi coraz więcej płynu;
przyczyny jej powstawania są różne, są to m.in. zaburzenia wydzielania hormonu LH;
zwykle ma rozmiar do 4 cm;
jeśli rozmiar jest większy niż 6 cm, jest to wskazanie do poszerzenia diagnostyki.
Torbiel ciałka żółtego charakteryzuje się natomiast następującymi cechami:
powstaje z ciałka żółtego, czyli struktury tworzącej się po owulacji;
ma brązową barwę;
zwykle osiąga średnicę 4-6 cm.
Torbiel tekaluteinowa powstaje w wyniku przerostu ściany pęcherzyka jajnikowego, spowodowanego nadmierną stymulacją np. hormonem LH. Może powstawać przy zaśniadzie groniastym oraz u pacjentek leczonych lekami stymulującymi owulację.
Torbiele nowotworowe, jak już wspomnieliśmy, powstają w wyniku nieprawidłowych podziałów komórkowych w obrębie jajnika. Nowotworzenie wynika z mutacji genetycznych w komórkach, np. w genach kontrolujących wzrost i podziałały komórkowe.
Torbiele o charakterze nowotworowym charakteryzują się tym, że:
nie zanikają samoistnie;
mają tendencję do wzrostu;
ryzyko ich powstania rośnie wraz z wiekiem.
Przeczytaj również:
Torbiel jajnika a ciąża – czy torbiel jajnika utrudnia zajście w ciążę?
Czy można zapobiec powstawaniu torbieli na jajnikach?
Nie da się całkowicie zapobiec powstawaniu torbieli na jajnikach. Warto jednak dbać o zdrowy styl życia, zrezygnować z używek oraz unikać nadmiernego stresu, gdyż ma to pozytywny wpływ na gospodarkę hormonalną, co może zmniejszyć ryzyko powstawania torbieli. Powinno się również regularnie odwiedzać lekarza ginekologa i nie bagatelizować takich objawów, jak:
bolesne miesiączki;
nieprawidłowe czy nieregularne krwawienie miesięczne;
dyskomfort lub ból w obrębie jamy brzusznej lub miednicy;
powiększenie obwodu brzucha;
wzdęcia;
parcie na pęcherz moczowy.
Czy można zapobiec powiększaniu się torbieli na jajniku?
Torbiele czynnościowe zwykle zanikają samoistnie. Pod wpływem zmian hormonalnych dochodzi do ich stopniowego zmniejszania się i zaniku w ciągu kilku tygodni. Jednakże w przypadku dużych torbieli (>6 cm) częściej dochodzi do ich powiększania się niż do samoistnej resorpcji. Niestety nie istnieje skuteczny sposób, aby samodzielnie zapobiec powiększaniu się torbieli jajnika. Stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej w celu zmniejszenia torbieli jajnika, w wielu badaniach okazało się nieskuteczne. Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami, takie postępowanie jest niezalecane i lepiej zdecydować się na zabieg operacyjny.
Przeczytaj również:
Cysta na jajniku – co oznacza torbiel na jajniku?
Czy torbiel zlokalizowana na jajniku daje objawy?
Torbiele jajnika, choć zwykle przebiegają bezobjawowo, mogą powodować szereg dolegliwości, zwłaszcza jeśli mają duże rozmiary. Do takich objawów zalicza się:
uczucie pełności w podbrzuszu;
ból brzucha;
wzdęcia brzucha;
wyczuwalny „guz” w brzuchu;
utrata apetytu;
bolesne stosunki;
częste oddawanie moczu spowodowane uciskiem torbieli na pęcherz;
zaburzenia miesiączkowania.
Nowotwory jajnika natomiast często rozwijają się skrycie i długo pozostają bezobjawowe. Pojawiające się objawy zwykle są identyczne do tych wywołanych przez torbiele. W przypadku znacznego zaawansowania nowotworu dodatkowo pacjentka może:
czuć osłabienie;
stracić na wadze;
zaobserwować znaczne powiększenie obwodu brzucha;
wyczuć powiększone węzły chłonne.
Czu torbiel 7 cm na jajniku może się wchłonąć?
Jak już wspomnieliśmy, małe torbiele zazwyczaj ulegają samoistnemu wchłonięciu się w ciągu kilku tygodni. Jednakże wraz ze wzrostem torbieli maleje prawdopodobieństwo jej zaniku. Duże torbiele rzadko samoistnie zanikają. Torbiel o średnicy 7 cm jest uznawana nie tylko za dużą, ale również za podejrzaną, dlatego też wymaga poszerzonej diagnostyki, np. badania MR (rezonansu magnetycznego). Często przy tej wielkości rozważa się już interwencję chirurgiczną.
Przeczytaj również:
Torbiel krwotoczna – co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie torbieli krwotocznej jajnika
Leczenie torbieli jajnika
Postępowanie z torbielami jajników zależy od:
rodzaju torbieli i stopnia podejrzenia jej złośliwości;
objawów, jakie ma pacjentka;
wielkości torbieli;
wieku pacjentki.
Zgodnie z wytycznymi Królewskiego Kolegium Położników i Ginekologów w Wielkiej Brytanii:
torbiel prostą o średnicy <5 cm u kobiety w wieku rozrodczym powinno się jedynie obserwować, a po pół roku wykonać kontrolne USG (zwykle jest to torbiel czynnościowa, która samoistnie zanika);
torbiel prostą o średnicy 5-7 cm również należy obserwować i raz w roku wykonać kontrolne USG;
torbiel >7cm wymaga pogłębienia diagnostyki i często także operacji;
jeśli zmiana się powiększa przez kolejne cykle, powinno się taką torbiel usunąć chirurgicznie.
W przypadku objawowych torbieli jajnika można przyjmować niesteroidowe leki przeciwzapalne, które złagodzą dolegliwości bólowe. Jak wspomnieliśmy, zgodnie z rekomendacjami nie zaleca się leczenia torbieli jajnika u kobiet w wieku rozrodczym za pomocą tabletek antykoncepcyjnych, gdyż badania wykazały, że takie postępowanie jest nieskuteczne.
U pacjentek po menopauzie istnieje duże ryzyko, że torbiel jest nowotworowym guzem jajnika. U takich pacjentek lekarz oznacza stężenie markeru CA-125, a także przeprowadza wnikliwą ocenę ultrasonograficzną. Jeśli:
torbiel nie ma podejrzanych cech w badaniu USG,
stężenie markeru CA-125 jest prawidłowe,
wówczas zmiana powinna być obserwowana w kontrolnych badaniach.
W razie gdyby torbiel uległa powiększeniu, zmieniłby się jej wygląd w USG na podejrzany lub doszłoby do wzrostu stężenia CA-125, wówczas pacjentka powinna zostać zakwalifikowana do leczenia operacyjnego.
Przeczytaj również:
Jak leczyć torbiele na jajnikach? Czy są groźne i trzeba je usuwać?
Kiedy torbiel na jajniku trzeba operować?
Wskazania do operacji obejmują:
torbiele większe niż 7 cm;
obecność objawów, np. silnych bólów brzucha, objawów ucisku na sąsiednie narządy;
podejrzenie nowotworu jajnika;
powikłania, np. skręt szypuły jajnika, krwawienie, pęknięcie torbieli.
Złotym standardem leczenia operacyjnego torbieli jajników jest laparoskopia. Jest to małoinwazyjna technika operacyjna, w której zamiast rozległego cięcia, wykonuje się tylko kilka nacięć w powłokach brzusznych, przez które wprowadza się kamerę i narzędzia. Laparoskopia wiąże się z mniejszą liczbą powikłań pooperacyjnych, krótszym czasem hospitalizacji, a także szybszą rekonwalescencją.
Czy torbiel na jajniku może pęknąć?
Jednym z powikłań torbieli jajnika jest możliwość jej pęknięcia. Torbiele, w których to ryzyko jest większe, charakteryzują się:
dużym rozmiarem (zwłaszcza >7cm);
szybkim wzrostem.
Pęknięcie małych torbieli jajnika zwykle jest niegroźne i nie wymaga interwencji lekarza. Może wywołać niewielki ból brzucha. Pęknięcie dużej torbieli jest z kolei bardzo niebezpieczne. Może doprowadzić do objawów „ostrego brzucha” i być przyczyną krwawienia do jamy otrzewnej. W przypadku pojawienia się:
nagłego, silnego bólu w okolicy podbrzusza, zwłaszcza zlokalizowanego po jednej stronie,
nieprawidłowego krwawienia,
wymiotów, nudności
należy zgłosić się do lekarza, gdyż taki stan w niektórych przypadkach wymaga operacji.
Czy torbiel na jajniku może przekształcić się w raka?
Większość torbieli jajnika to zmiany o charakterze łagodnym i czynnościowym. Takie zmiany nie przekształcają się w nowotwór. Ryzyko nowotworu jajnika jest jednak większe u kobiet po menopauzie, zwłaszcza gdy torbiel ma nietypowe cechy w badaniu USG, np. przegrody, lite elementy, nieregularne ściany. W takich przypadkach konieczne jest dokładne monitorowanie oraz ocena markerów nowotworowych.
