Opryszczka narządów płciowych – objawy, jak można się zarazić, leczenie domowe

Wirus opryszczki narządów płciowych – ile trwa choroba?

Opryszczka narządów płciowych u mężczyzn i kobiet to jedna z częściej diagnozowanych chorób wenerycznych. Wywołana jest przez wirusa opryszczki pospolitej typu HSV-1 lub HSV-2. U wielu osób występuje ona całkowicie bezobjawowo.

Jak można się zarazić opryszczką narządów płciowych? W trakcie aktu płciowego wirus może być przekazywany kolejnym osobom.

Ewentualne objawy opryszczki genitalnej są łatwe do rozpoznania dla lekarza. Pojawia się łagodny ból, zmiany na skórze przypominają pęcherze. Są widoczne w okolicach narządów płciowych, a także krocza.

Pierwsza fala objawów może trwać od 2 do 3 tygodni, czasem krócej. W niektórych przypadkach objawy opryszczki mogą nawracać, ale zazwyczaj są mniej dokuczliwe niż za pierwszym razem. Leki przeciwwirusowe mogą złagodzić odczuwane dolegliwości. Pacjenci, u których objawy nawracają regularnie, często są zmuszeni do przyjmowania leków każdego dnia.

Przeczytaj również:

Choroby przenoszone drogą płciową

Opryszczka na narządach płciowych – co to jest?

Opryszczka narządów płciowych to infekcja wirusowa atakująca penisa u mężczyzn (opryszczka penisa) oraz srom i pochwę u kobiet (opryszczka pochwy, na wargach sromowych), a także obszar wokół narządów płciowych, zazwyczaj krocze. Jej efektem jest pojawienie się na skórze pęcherzy. Czasem opryszczka może też występować na pośladkach i odbycie.

Chorobę tę wywołuje wirus opryszczki pospolitej. Wyróżnia się dwa gatunki wirusa opryszczki pospolitej: wirus opryszczki pospolitej typu 1 oraz wirus opryszczki pospolitej typu 2.

Wirus opryszczki pospolitej typu 1 odpowiada zazwyczaj za opryszczkę wargową. Wywołuje połowę przypadków opryszczki narządów płciowych. Wirus opryszczki pospolitej typu 2 odpowiada praktycznie tylko za rozwój opryszczki narządów płciowych. Czasem może też wywołać opryszczkę na ustach.

Opryszczka narządów płciowych – jak można się zarazić?

Opryszczka narządów płciowych jest przenoszona głównie przez kontakt z osobą, która jest już nosicielem wirusa. Wilgotna skóra, która wyścieła jamę ustną, narządy płciowe i odbyt jest bardzo podatna na infekcje. Oznacza to, że wirus najczęściej przechodzi z jednej osoby na drugą podczas stosunku płciowego (w tym także seksu oralnego i analnego).

Wirus opryszczki pospolitej może również przedostać się do organizmu drugiego człowieka przez rany lub pęknięcia skóry na innych częściach ciała: palcach, dłoniach, kolanach itd., pod warunkiem że kontakt dotyczy zakażonego obszaru skóry. Ponowne zarażenie się własnym wirusem przez przypadkowy dotyk jest mało prawdopodobne.

Do przeniesienia opryszczki z ust na narządy płciowe podczas seksu oralnego może dojść, kiedy jeden z partnerów ma objawy opryszczki na ustach.

Przeczytaj również:

Seks oralny a choroby przenoszone drogą płciową

Opryszczka genitalna – objawy lub ich brak

Pierwsze zakażenie wirusem opryszczki pospolitej często nazywane jest infekcją pierwotną. Taka infekcja może (ale nie musi) wywołać pojawienie się objawów. Po infekcji pierwotnej wirus nie zostaje wyeliminowany z organizmu, ale żyje w nim pod postacią nieaktywną (w uśpieniu). U niektórych osób wirus od czasu do czasu „wybudza się” i przedostaje na powierzchnię skóry. To z kolei wywołuje nawrót objawów opryszczki narządów płciowych – jeśli zakażenie pierwotne dotyczyło genitaliów lub nawrót opryszczki warg – jeśli infekcja pierwotna rozwinęła się w okolicy ust.

Takimi objawami może być delikatne pieczenie lub niewielkie zaczerwienienie, które szybko znikają. U takich osób wirus pozostaje „w uśpieniu” i nigdy nie powoduje falowego nawrotu objawów. Niemniej jednak nawet osoby, u których choroba rozwija się bezobjawowo, są zagrożeniem dla swoich partnerów seksualnych. W rzeczywistości to właśnie w ten sposób dochodzi do większości przypadków zakażenia opryszczką narządów płciowych.

Przeczytaj również:

Seks analny a choroby przenoszone drogą płciową

Opryszczka narządów płciowych – pierwsze objawy

Na samym początku objawy infekcji opryszczką płciową przyjmują postać nieznacznie podwyższonej temperatury ciała, ogólnego bólu i złego samopoczucia. Wokół narządów płciowych i/lub odbytu pojawiają się niewielkie grupy bolesnych pęcherzy. Mogą być widoczne zmiany opryszczkowe na wargach sromowych, a także na łechtaczce, w okolicach wejścia do pochwy, na udach, w okolicach odbytu.

Pęcherze rosną przez kolejne 1 do 2 tygodni, po czym pękają i zamieniają się w płytkie i bolesne owrzodzenia. Węzły chłonne w pachwinie mogą się powiększyć i są wyczuwalne jako grudki w górnej części nóg. Często też oddawanie moczu wiąże się z dolegliwościami bólowymi, szczególnie w przypadku kobiet, u których mogą się również pojawić upławy z pochwy.

Opryszczka narządów płciowych – zdjęcie przedstawia charakterystyczne zmiany; źródło: Wikimedia Commons; CC BY-SA 3.0; NaNo327; https://commons.wikimedia.org

U kobiet występują także pęcherze i wrzody na szyjce macicy. Pęcherze i wrzody zazwyczaj rozwijają się przez 10–20 dni, a następnie stopniowo zanikają bez pozostawiania blizn. Czasem też objawy występują przez zaledwie kilka dni.

Pierwsze objawy opryszczki narządów płciowych pojawiają się miesiące, a nawet lata od momentu zakażenia. Dlatego też pierwsza fala objawów może wystąpić w sytuacji, gdy osoba współżyje tylko z jednym, zaufanym partnerem lub partnerką. Istnieje prawdopodobieństwo, że infekcja nastąpiła miesiące lub lata wcześniej w wyniku kontaktów seksualnych z poprzednim partnerem lub partnerką, którzy nie byli świadomi tego, że mogą być nosicielami wirusa.

Przeczytaj również:

Infekcje intymne – bakteryjne, wirusowe, grzybicze – jak je rozpoznać i leczyć?

Opryszczka płciowa – nawroty

U niektórych osób czasami występują nawroty objawów opryszczki genitalnej. Naukowcy nie są w stanie wyjaśnić, dlaczego nieaktywny wirus od czasu do czasu „budzi się”. Nawroty są często łagodniejsze i trwają krócej niż pierwsza fala. W przypadku nawrotów objawy występują zazwyczaj przez 7 do 10 dni.

Większość osób nie skarży się ani na podwyższoną temperaturę ciała, ani na złe samopoczucie. Delikatne uczucie mrowienia lub swędzenie narządów płciowych przez 12–24 godziny może wskazywać na nawrót objawów choroby. Przerwy między poszczególnymi nawrotami są różne.

Z czasem nawroty opryszczki płciowej pojawiają się rzadziej. Częstotliwość nawrotów u osób, które miały już z nimi do czynienia, może się zmieniać. U niektórych osób występują one 6 lub więcej razy w ciągu roku, podczas gdy u innych zdecydowanie rzadziej. Z reguły w ciągu pierwszych 2 lat od pierwszej fali objawów nawroty występują od 4 do 5 razy. U niektórych osób nawroty nie pojawiają się wcale. Czasem możliwe jest określenie czynników, które mogą spowodować wystąpienie nawrotu objawów (światło słoneczne, choroba fizyczna, nadmierne spożycie alkoholu lub stres).

Jakie badania na opryszczkę narządów płciowych?

Jak rozpoznać opryszczkę narządów płciowych? Zwykle nie są potrzebne dodatkowe badania. Obraz zmian, ich lokalizacja i inne objawy są na tyle charakterystyczne, że wystarczają do postawienia jej rozpoznania.

W wypadku wątpliwości oraz w zakażeniach inwazyjnych pomocne są:

• izolacja wirusa z hodowli komórkowej – wymaga pobrania wymazu/płynu ze zmian, ale brak wirusa w hodowli (wynik ujemny) nie wyklucza zakażenia;
• metoda PCR – wymaga pobrania wymazu/płynu ze zmian. Jest bardziej czuła niż izolacja w wykrywaniu zakażenia, ale wynik ujemny również nie wyklucza zakażenia.

Wykonuje się także badania serologiczne – pozwalają one na wykrycie przeciwciała przeciwko wirusowi HSV (pojawiają się po kilku tygodniach) oraz zróżnicowania typu wirusa, który wywołał infekcję. W wypadku wykrycia przeciwciała przeciwko HSV-2 mamy do czynienia z opryszczką genitalną, a przez to z większym ryzykiem nawrotów w tej lokalizacji. Przeciwciała przeciwko HSV-1 świadczą o zakażaniu „opryszczką wargową”, a przez to ryzyko nawrotu zmian w okolicy narządów płciowych jest mniejsze.

Przeczytaj również:

Jak można zarazić się opryszczką?

Opryszczka narządów płciowych – leczenie maścią

W złagodzeniu dolegliwości bólowych mogą pomóc leki przeciwbólowe dostępne powszechnie bez recepty, jak np. paracetamol lub ibuprofen. W przypadku odczuwania bólu podczas oddawania moczu zaleca się ciepłą kąpiel lub polewanie bolesnego obszaru wodą.

Znieczulająca maść na opryszczkę narządów płciowych, którą można dostać w aptece, pozwala na złagodzenie swędzenia lub bólu. Maść taka najczęściej sporządzona jest na bazie lidokainy. Osoby chorujące na opryszczkę narządów płciowych często smarują skórę maścią 5 minut przed oddaniem moczu, aby złagodzić odczuwany ból. Niektóre osoby mogą być uczulone na maści znieczulające, a użycie takiego preparatu może jedynie wzmocnić objawy. Zamiast maści znieczulającej przed oddaniem moczu można też wmasować w skórę wazelinę.

Przeczytaj również:

Heviran – tabletki i plastry na opryszczkę. Jak działają, wskazania i przeciwwskazania

Leki na opryszczkę narządów płciowych

Leki antywirusowe (acyklowir) nie powodują wyeliminowania wirusa z organizmu. Ich celem jest zahamowanie procesu rozmnażania się wirusa. Leki tego typu są najskuteczniejsze podczas pierwszego epizodu objawów. Redukują dolegliwości oraz czas ich trwania – pod warunkiem rozpoczęcia terapii w ciągu 5 dni od pojawienia się pierwszych symptomów. Zazwyczaj leczenie opryszczki narządów płciowych trwa 5 dni, jednak może być wydłużone, jeśli pęcherze wciąż się rozwijają.

Leki antywirusowe na opryszczkę mogą nie być konieczne podczas leczenia nawrotów. Dzieje się tak, ponieważ objawy są wtedy dużo łagodniejsze niż za pierwszym razem i trwają zaledwie kilka dni. Jednak w sytuacji, gdy objawy podczas nawrotów są bardzo dokuczliwe, terapia lekami przeciwwirusowymi może przynieść oczekiwane efekty.

Aby skrócić czas trwania oraz złagodzić objawy, należy rozpocząć przyjmowanie leku tak szybko, jak jest to możliwe. Wcześnie rozpoczęte leczenie daje większe szanse na szybsze wyleczenie opryszczki i skuteczniejsze zredukowanie objawów infekcji.

W przypadku częstych nawrotów możliwe jest przyjmowanie leku przeciwwirusowego codziennie. U osób, które stosują taką właśnie formę leczenia, nawroty zostają albo kompletnie zahamowane, albo ich częstotliwość jest znacząco zmniejszona.

Opryszczka narządów płciowych – leczenie domowe

Zimny okład (kostki lodu owinięte ręcznikiem) umieszczony na obolałych obszarach przez 5–10 minut, może przynieść ukojenie. Nie należy stosować lodu bezpośrednio na skórze.

Ważne jest przyjmowanie dużej ilości płynów. W ten sposób mocz stanie się bardziej rozcieńczony, a jego oddawanie będzie łatwiejsze i mniej bolesne. Należy unikać aromatyzowanych mydeł, płynów do kąpieli i innych podobnych produktów, które mogą podrażniać skórę. Delikatne mycie obolałych obszarów za pomocą wacika i wody daje najlepsze efekty.

Nie należy korzystać z tego samego ręcznika lub gąbki co inne osoby – pozwoli to zminimalizować ryzyko zakażenia. Wskazana jest wstrzemięźliwość seksualna aż do momentu zniknięcia pęcherzy i owrzodzeń, a także do czasu wizyty kontrolnej u lekarza.

Przeczytaj również:

Opryszczkowe zapalenie mózgu – przyczyny, objawy, leczenie

Aktualne zalecenia (2024-2025) leczenia i diagnostyki opryszczki

Diagnostyka: złotym standardem jest PCR z wymazu ze zmiany, typowanie na HSV-1/HSV-2 zalecane przy pierwszym epizodzie. Sam obraz kliniczny bywa mylący – zaleca się potwierdzenie laboratoryjne.

Pierwszy epizod – leczenie ogólne (10 dni): acyklowir 400 mg 5×/dobę 7–10 dni lub walacyklowir 500 mg 2×/dobę 10 dni lub famcyklowir 250–500 mg 3×/dobę 10 dni (wydłużenie, jeśli gojenie opóźnione).

Nawroty – leczenie epizodyczne (rozpocząć jak najwcześniej): krótkie schematy acyklowiru/walacyklowiru/famcyklowiru są skuteczne – wybór wg tolerancji i preferencji.

Leczenie supresyjne (codziennie przy ≥4–6 nawrotach/rok lub dużym obciążeniu):

• acyklowir 400 mg 2×/dobę,

• walacyklowir 500 mg 1×/dobę (≤10 nawrotów/rok) lub 1 g 1×/dobę (>10/rok).
  Jeśli kontrola niewystarczająca: acyklowir 400 mg 3×/dobę lub walacyklowir 500 mg 2×/dobę (tzw. „drugi etap”). iusti.org

Ryzyko transmisji: możliwa także bez objawów (shedding). Supresja walacyklowirem 500 mg/dobę redukuje transmisję w parach serodyskoordynowanych; prezerwatywy zmniejszają ryzyko, ale nie chronią całkowicie. Zaleca się abstynencję w okresie objawów/prodromu.

Ciąża: aktualne wytyczne (Wielka Brytania/EU) rekomendują plan postępowania wg trymestru i rodzaju epizodu; w wybranych sytuacjach rozważa się cięcie cesarskie od 36. tygodnia.

Acyklowirooporność / pacjenci z immunosupresją: rośnie znaczenie alternatyw – pritelivir (inhibitor helikazy-primazy) wykazał przewagę nad standardem w badaniu III fazy u pacjentów opornych/niewydolnie odpowiadających na leczenie (immunoniekompetentni). Lek jeszcze nie jest standardem dla populacji ogólnej; dane z rejestracyjnego PRIOH-1.

Szczepionka: brak zarejestrowanej szczepionki; kandydaci w wczesnych fazac.

Epidemiologia (2024, WHO): >1 na 5 dorosłych globalnie żyje z opryszczką narządów płciowych (HSV-1/HSV-2).

Opryszczka narządów płciowych a seks

Jeśli partnerzy są nosicielami tego samego wirusa, nie ma możliwości ponownego zakażenia. Należy pamiętać, że chorobie nie muszą towarzyszyć jakiekolwiek objawy. Wirus opryszczki pospolitej jest bardzo zaraźliwy w sytuacji występowania pęcherzy. Współżycie w takim stanie wiążę się z wysokim ryzykiem przekazania wirusa partnerowi lub partnerce.

Zaleca się unikanie seksu od momentu pojawienia się pierwszych objawów do ich całkowitego zniknięcia. Stosowanie prezerwatywy nie zapewnia pełnej ochrony przed zakażeniem, ponieważ chroni ona tylko zakryty obszar ciała.

W przypadku braku objawów opryszczki narządów płciowych prawdopodobieństwo przekazania wirusa partnerowi bądź partnerce jest mniejsze. Niemniej czasem zdarza się, że wirus jest obecny na powierzchni skóry narządów płciowych. Dlatego też istnieje pewne ryzyko zakażenia wirusem w przypadku uprawiania seksu, nawet w razie braku jakichkolwiek objawów.

Prawdopodobieństwo zakażenia wirusem przez osoby przyjmujące leki antywirusowe przez długi czas jest również zredukowane.

Opryszczka narządów płciowych w ciąży

Aby nie dopuścić do wystąpienia opryszczki narządów płciowych u dziecka, kobiety, które kiedykolwiek miały jej objawy, powinny skontaktować się z lekarzem (niekiedy zalecany poród przez wykonanie cesarskiego cięcia).

Jeśli partner kobiety w ciąży chorował na opryszczkę narządów płciowych w przeszłości, nie powinni podejmować współżycia od III trymestru ciąży z powodu ryzyka przeniesienia zakażenia na płód. Od lat trwają prace nad skuteczną szczepionką, niestety wciąż bez efektów.

Przeczytaj również:

Jakie badania wykryją wirusa opryszczki? Kto powinien je wykonać?

Opryszczka narządów płciowych – wypowiedź eksperta