Antykoncepcja hormonalna – jak działa?
Antykoncepcja hormonalna to regularne stosowanie tabletek zawierających estrogeny i gestageny służące zmianie profilu hormonalnego kobiety, zapobieganiu jajeczkowaniu i następczemu wprowadzeniu stanu kontrolowanej niepłodności. Gestageny działają poprzez wpływ na endometrium, jajowody oraz śluz szyjkowy, który ulega pod ich wpływem zagęszczeniu i dzięki temu staje się słabo przepuszczalny dla plemników. Składnik estrogenowy „tabletek” służy zapobieganiu krwawieniom podczas stosowania antykoncepcji oraz jest inhibitorem wzrostu i selekcji pęcherzyka dominującego w jajniku. Istnieją dwa rodzaje tabletek antykoncepcyjnych, zawierające same gestageny (tzw. minipigułka) oraz popularniejsze dwuskładnikowe. W niniejszym artykule opisane zostaną działania tego drugiego rodzaju tabletek (choć wiele z nich można przypisać obu grupom), zawierających estrogen z gestagenem.
Przeczytaj też: Brak okresu przy tabletkach – o czym może świadczyć?
Wpływ na zdrowie
Tabletka dwuskładnikowa, z racji działania zarówno gestagenów jak i estrogenów, wywiera wpływ na cały organizm kobiety. Poniżej wymienione są układy i narządy, które powszechnie wymieniane są w literaturze fachowej dla lekarzy jako te, na które wpływ antykoncepcji jest oczywisty i dobrze poznany.
Antykoncepcja hormonalna a choroby nowotworowe
Bezspornie udowodniono, że długie przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych chroni przed dwoma rodzajami raków: jajnika i endometrium. Ryzyko w przypadku pierwszego z nich obniża się o około 40%, a drugiego aż o 50%. Niestety stosowanie antykoncepcji hormonalnej wpływa negatywnie na częstość występowania raka szyjki macicy u kobiet ją przyjmujących. Uważa się obecnie, że estrogeny z gestagenami stanowią pewien rodzaj kofaktora – czynnika sprzyjającego powstaniu i dalszemu rozwojowi zmian przedinwazyjnych na szyjce macicy. Jednakże regularne przeprowadzanie kontroli cytologicznej powinno uspokoić każdą pacjentkę. Rola w patogenezie raka sutka nie jest do końca poznana. Obecnie dominuje pogląd, że stosowanie tabletek antykoncepcyjnych nie wpływa istotnie na zwiększenie występowania tego raka. Przepisywanie tabletek kobietom chorującym z powodu nowotworów estrogenozależnych (endometrium, sutek) jest zakazane.
Antykoncepcja hormonalna a choroby układu krążenia
Tabletki antykoncepcyjne u zdrowych kobiet mogą modyfikować parametry układu krążenia. Jednakże najczęściej nie powodują żadnych patologii. Natomiast wśród pacjentek z pewnymi predyspozycjami do chorób układu krążenia mogą wywołać wiele niepożądanych skutków. Dlatego też selekcja pacjentek, które nie powinny przyjmować antykoncepcji dwuskładnikowej, jest bardzo istotna. Lekarz jest zobowiązany przeprowadzić bardzo szczegółowy wywiad i zwrócić uwagę na ewentualne większe ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia u danej pacjentki.
Jednym z typowych skutków ubocznych antykoncepcji (szczególnie u chorych ze skłonnościami) jest wywołanie wzrostu ciśnienia tętniczego, czasami prowadzącego do nadciśnienia. Dlatego też istotne jest monitorowanie ciśnienia przez pacjentkę i lekarza na co 3-miesięcznych wizytach (potem można raz na rok). Wysokie, nieopanowane nadciśnienie jest przeciwwskazaniem do stosowania antykoncepcji hormonalnej.
Antykoncepcja hormonalna a zakrzepica
Leki antykoncepcyjne estrogeno-gestagenowe wpływają na zmianę parametrów układu hemostazy (krzepnięcia krwi), działając prozakrzepowo. Zwiększają agregację płytek krwi, zmniejszają stężenie antytrombiny III (działającej przeciwkrzepliwie), podwyższają stężenie fibrynogenu. Działania wyżej wymienione są czynnikami predysponującymi do występowania choroby zatorowo-zakrzepowej u kobiet. Powikłaniem przyjmowania antykoncepcji dwuskładnikowej mogą być zatem: zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna. Nie wolno podawać takich leków kobietom, które przeszły epizody zakrzepicy lub mają zaburzenia układu krzepnięcia lub fibrynolizy. Ponadto, w razie chorowania na toczeń, kobieta nie powinna przyjmować antykoncepcji dwuskładnikowej. Udokumentowano przypadki zaostrzenia choroby pod jej wpływem, jak i występowanie w toczniu przeciwciał antyfosfolipidowych, które predysponują same w sobie do zakrzepicy. Przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych zwiększa ryzyko zawału serca i udarów mózgu, dotyczy to głównie kobiet powyżej 35 roku życia i osób palących. Nie powinno się stosować ww. tabletek u kobiet z wywiadem tego rodzaju chorób, jak i zachować ostrożność oraz przeprowadzić szczegółowe badania w przypadku, gdy istniały przypadki choroby niedokrwiennej serca u młodych członków rodziny pacjentki.
Wpływ na gospodarkę lipidową i węglowodanową
Starsze preparaty wpływały niekorzystnie na profil cukrów we krwi, mogąc doprowadzić do ujawnienia się cukrzycy. Jednakże obecnie, nowoczesne preparaty wpływają nieznacznie na poziomy insuliny i glukozy we krwi. Można je stosować nawet w cukrzycy, pod warunkiem, że jest ona ustabilizowana, a chora jest poniżej 25 roku życia i posiada krótki wywiad chorobowy. Wpływ na profil lipidowy, w razie przyjmowania preparatów antykoncepcyjnych, również potrafi być niekorzystny. Gestageny powodują wzrost stężenia „złego” cholesterolu LDL i spadek stężenia „dobrego” cholesterolu – HDL. Natomiast estrogeny wywołują wzrost syntezy trójglicerydów, ale zwiększają stężenie HDL. Obecnie gestageny nowej generacji nie wpływają już tak znacząco na profil lipidowy. Jednakże przed rozpoczęciem stosowania antykoncepcji dwuskładnikowej należy dokonać oceny profilu lipidowego pacjentki.
Wpływ na wątrobę
„Tabletki” mogą bardzo rzadko wpływać na występowanie raka wątroby i nowotworów łagodnych – gruczolaków wątroby. Ponadto mają skłonność wywoływania ataków porfirii u predysponowanych osób. Antykoncepcja estrogeno-gestagenowa wpływa negatywnie na transport żółci w układzie pokarmowym, posiadając zdolność do wywoływania stanów cholestatycznych. Przeciwwskazane jest podawanie „tabletek” osobom, które kiedykolwiek miały żółtaczkę cholestatyczną oraz osobom z aktywną chorobą wątroby.
Wpływ na organizm kobiety
Działania niepożądane obejmują:
- wymienione powyżej niektóre działania związane z wpływem na układ krążenia, metabolizm, wątrobę,
- bóle i kurcze łydek,
- bóle głowy,
- wzrost masy ciała (większość kobiet nie ma z tym problemu, u pozostałych wzrost masy wywołany jest retencją wody w organizmie – przemija),
- depresja i zanik libido (dość rzadko, czasami po przerwaniu terapii, wiele kobiet przeciwnie – notuje wzrost libido),
- obrzmienie piersi,
- nudności,
- upławy,
- zapalenie pęcherza moczowego,
- krwawienia w trakcie przyjmowania tabletek (zdarzają się często, najczęściej o charakterze plamień: należy kontynuować przyjmowanie tabletek, a ginekolog wykluczy inne, przyczyny tego stanu, jest to dolegliwość przemijająca).
Przeciwwskazania
Przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji hormonalnej:
- ciąża i laktacja,
- krwawienie z dróg rodnych niezdiagnozowane, niezdiagnozowany brak miesiączki ( antykoncepcja jest stosowana chętnie u takich chorych, pod warunkiem wykluczenia poważnych patologii narządu rodnego),
- hiperprolaktynemia,
- nowotwory hormonozależne,
- choroby wątroby,
- otyłość, niekorzystny profil lipidowy – hipercholesterolemia,
- palenie powyżej 35 roku życia,
- choroba zakrzepowo-zatorowa.
Zalety stosowania
Zalety stosowania antykoncepcji hormonalnej:
- wygoda w użyciu,
- prawie 100% skuteczności,
- szybki powrót do płodności po odstawieniu,
- zmniejszenie ryzyka występowania raka jajnika, endometrium, ciąży pozamacicznej, zapalenia przydatków, zmian łagodnych sutków,
- zmniejszenie występowania anemii z niedoboru żelaza, redukcja ilości torbieli czynnościowych jajnika,
- leczenie bolesnych i obfitych miesiączek.
Wymienione powyżej niekorzystne działania antykoncepcji hormonalnej mogą odstraszać. Jednakże częstość ich występowania jest stosunkowo mała. Ponadto, występują one u pacjentek z określonymi predyspozycjami i przeciwwskazaniami, które nie były wykryte w porę przed wypisaniem leków antykoncepcyjnych. Dokładna obserwacja i selekcja chorych powinna zminimalizować ich występowanie. Tabletki typu mini-pill (minipigułki), o których nie wspomniano, mogą być podawane kobietom z wieloma przeciwwskazaniami wymienionymi powyżej. Są one bezpieczniejsze pod niektórymi względami, jednak wywołują nieregularne krwawienia i należy je stosować bardzo regularnie. Jest to niewygodne dla wielu kobiet, które wolą wybrać tabletkę dwuskładnikową, umożliwiającą różne przesunięcia czasowe podczas jej stosowania.
Kładąc na wadze zalety i wady antykoncepcji okazuje się, że zdecydowanie przeważają korzyści. Kobiety nie powinny bać się stosowania antykoncepcji hormonalnej, a w razie wątpliwości dokładnie wypytać swojego lekarza ginekologa. Antykoncepcja hormonalna jest bowiem skuteczną i bezpieczną metodą regulowania liczby urodzeń.
