Jak rozpoznaje się nadciśnienie tętnicze u dzieci?
Podobnie jak w przypadku masy i wzrostu, aby stwierdzić, czy ciśnienie tętnicze u dzieci jest prawidłowe, nanosi się je na siatki centylowe. Wartości ciśnienia tętniczego odnoszone są do wieku, płci i wzrostu dziecka. Po dokonaniu pomiaru ciśnienia tętniczego u dziecka (optymalnie po uśrednieniu trzech pomiarów) lekarz może rozpoznać:
- prawidłowe ciśnienie tętnicze – gdy wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego mieszczą się poniżej 90 centyla (tytułem przypomnienia: jeśli wartość znajduje się na 90 centylu, oznacza to, że 90% dzieci w danym wieku czy danej płci prezentuje niższe wartości danego parametru);
- ciśnienie wysokie prawidłowe (tzw. stan przednadciśnieniowy) – gdy wartości skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego mieszczą się między 90 a 95 centylem;
- nadciśnienie tętnicze – gdy wartości znajdują się powyżej 95 centyla;
- nadciśnienie tętnicze białego fartucha – jest to szczególna sytuacja, gdy pomiary wykonywane przez służbę zdrowia wskazują na nadciśnienie, a pomiary domowe są prawidłowe (najbardziej wiarygodny jest ambulatoryjny całodobowy pomiar ciśnienia tętniczego, tzw. – ABPM).
Niezwykle ważna jest technika pomiaru ciśnienia u dziecka. Maluch powinien być spokojny (np. niemowlęta w trakcie karmienia lub podczas snu), mankiet ciśnieniomierza powinien obejmować 2/3 długości ramienia i powinien się znajdować na wysokości serca. Lekarz dokonuje kilku pomiarów (2–3) w odstępie około 1 minuty. Przynajmniej raz pacjent powinien mieć wykonany pomiar na wszystkich czterech kończynach.
Nadciśnienie tętnicze u dzieci często jest bezobjawowe (oczywiście oprócz skrajnych sytuacji, kiedy szybko dochodzi do dużego wzrostu jego wartości lub dołączają się objawy wynikające z choroby powodującej nadciśnienie – dlatego właśnie nadciśnienia wtórne przebiegają bardziej burzliwie niż pierwotne).
Stopniowo rozwijające się nadciśnienie samoistne może nie dawać ewidentnych objawów (dzieci mogą uskarżać się np. na bóle głowy), organizm stopniowo adaptowany do wyższych wartości ciśnienia po prostu przyzwyczaja się. Konkretne objawy wynikają już z powikłań, które pojawiły się w organizmie w odpowiedzi na nieprawidłowe wartości ciśnienia.
Przyczyny nadciśnienia tętniczego u dzieci
Każde nadciśnienie tętnicze u dzieci jest diagnozowane pod kątem nadciśnienia wtórnego, które mimo wszystko jest częstsze. Przyczyny, które mogą leżeć u jego podłoża to:
- choroby nerek – zwężenie tętnicy nerkowej, niewydolność nerek;
- choroby endokrynologiczne – nadczynność tarczycy, nadczynność nadnerczy, przytarczyc;
- problemy onkologiczne – guz chromochłonny nadnerczy;
- problemy kardiologiczne – koarktacja aorty, przetrwały przewód tętniczy Botalla.
Zależnie od stopnia nadciśnienia, diagnostyka ta odbywa się w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnych. Każdy przypadek ciężkiego nadciśnienia tętniczego musi oczywiście zostać przyjęty do szpitala, choćby celem jego obniżenia. Skrajnie wysokie wartości niosą za sobą ryzyko uszkodzenia narządów i ciężkich powikłań. Takie sytuacje na szczęście nie są częste i raczej towarzyszą nadciśnieniu wtórnemu.
Leczenie nadciśnienia u dzieci
Leczenie wtórnego nadciśnienia tętniczego u dzieci sprowadza się do wyleczenia choroby, która je wywołała. Jeśli natomiast chodzi o nadciśnienie tętnicze pierwotne, sytuacja wygląda nieco inaczej. Jako że ma ono ścisły związek z nadwagą i otyłością oraz wszystkimi ich konsekwencjami, podstawą jest wdrożenie postępowania niefarmakologicznego, ponieważ już samo to może dać pozytywny efekt. Lekarz zaleci więc modyfikację stylu życia (czyli zdrową dietę i regularną aktywność fizyczną), co ma na celu redukcję masy ciała. Przy braku efektów takiego postępowania (po około 3–6 miesiącach) lekarz rozważy włączenie leczenia. Są oczywiście sytuacje, gdy leczenie zostaje włączone od razu, jeśli np. wartości ciśnienia są na tyle wysokie lub pojawiły się już powikłania w różnych narządach.
Aktywność fizyczna poza tym, że przyczynia się do zmniejszenia nadwagi czy otyłości, to sama w sobie działa przeciwnadciśnieniowo (wyjątkiem są ćwiczenia tzw. statyczne, w których nie dochodzi do zmiany długości mięśnia, rośnie tylko jego napięcie, w przypadku tych ćwiczeń obserwuje się wzrost ciśnienia tętniczego).
Tak naprawdę każdy sport zawiera w sobie komponent statyczny i dynamiczny, warto jednak wybierać taką aktywność, w której komponent dynamiczny jest większy – np. chód sportowy, biegi długodystansowe, tenis, nordic walking, pływanie, narciarstwo biegowe.
Dieta jaką powinno się stosować w nadciśnieniu tętniczym u dzieci to po prostu zdrowa dieta – pięć porcji warzyw lub owoców dziennie, regularne posiłki, zawierające produkty pełnoziarniste. Należy unikać nadmiaru tłuszczów (powinny stanowić 30% dobowego spożycia kalorii) i cukrów prostych (różnego typu puste kalorie, głównie uwielbiane przez dzieci słodycze).
W nadciśnieniu tętniczym u dzieci niezwykle ważne jest używanie jak najmniejszej ilości soli (dzienne jej spożycie u dzieci nie powinno przekraczać 0,75 g/dobę w wieku 1–3 lata, 1,0 g/dobę w wieku 4–6 lat i 1,2 g/dobę w wieku 7–9 lat; u starszych dzieci i dorosłych wartość ta wynosi 1,5 g/dobę). Optymalnie byłoby w ogóle nie dosalać dzieciom posiłków, ponieważ sól zawarta w produktach codziennie przez nie spożywanych jak pieczywo, wędliny czy ser żółty praktycznie pokrywa dobowe zapotrzebowanie.
O wdrożeniu leczenia farmakologicznego decyduje lekarz, specjalistami zajmującymi się tym problemem u dzieci są zazwyczaj kardiolodzy lub nefrolodzy dziecięcy. Spektrum dostępnych leków jest węższe niż u dorosłych, najczęściej lekiem pierwszego wyboru są blokery konwertazy angiotensyny.
Kontrola dziecka z nadciśnieniem tętniczym
Nadciśnienie tętnicze u dzieci wiąże się z różnymi powikłaniami narządowymi. Dlatego dziecko chorujące na nadciśnienie musi być okresowo badane przez:
- okulistę (celem oceny dna oka, ponieważ nadciśnienie predysponuje do zmian w siatkówce),
- kardiologa (w nadciśnieniu może dojść do powiększenia lewej komory, konieczne jest okresowe wykonanie echa serca),
- nefrologa (w przebiegu nadciśnienia może pojawić się białko w moczu).
