Układ Kell - znaczenie, diagnostyka, zespół McLeod'a

Przetaczanie krwi a układ Kell

Przetoczenie krwi niezgodnej pod względem układu Kell może powodować nadmierną odpowiedź immunologiczną organizmu – powodować rozpad krwinek (hemolizę), a także obrzęk czy anemię u płodu.

Istnieją przypadki, iż niektóre osoby, w ogóle nie posiadają antygenów Kk na swoich erytrocytach (K₀), co jest jednak bardzo rzadkie. Należy jednak rygorystycznie przestrzegać, by tacy pacjenci otrzymywali krew K_{0 .}

Najczęściej antygen K, występuje u Arabów – 25%, u rasy czarnej w 2%, natomiast wśród Europejczyków jest to około 9%.

W historii medycyny pierwsze przypadki zapisały się już w XVII w, co nie znaczy, że wcześniej się to nie zdarzało. Natomiast, w 1946 roku urodziło się dziecko, które było opuchnięte i zmarło szybko po porodzie. Przyczyną zgonu okazało się to, że matka (która nie posiadała antygenu K) produkowała przeciwciała anty-K, które atakowały krwinki dziecka (które miało antygen K), powodując ich rozpad, a w konsekwencji jego śmierć. Od jej nazwiska powstała nazwa układu – Kell. (Istniał też drugi przypadek pacjentki o nazwisku Cellano, stąd nazwa układu Kell-Cellano). Co ciekawe, niektóre źródła podają, że także król Anglii Henryk VIII był nosicielem antygenu K, co przyczyniło się do licznych poronień u jego żon, a co za tym idzie, ogromnych problemów związanych z utrzymaniem ciągłości dynastii.

Jakie znaczenie dla nas ma układ Kell?

Antygen układu grupowego Kell jest glikoproteiną (białkiem, do którego przyczepiony jest cukier), równocześnie jest też enzymem, który powoduje aktywację endoteliny – substancji, która rozszerza naczynia krwionośne.

Posiadanie, lub nie, antygenów Kk ma dla nas znaczenie jedynie w przypadku ciąży (1 przypadek na 1000 ciąż) i przy transfuzji krwi (lub samych erytrocytów czy osocza), gdyż może to powodować rozmaite zaburzenia hemolityczne.

Podobnie jak w klasycznym konflikcie serologicznym związanym z układem Rh. W takim wypadku, erytrocyty matki Rh(-) nie zawierają antygenów układu Rh na swojej powierzchni, a dziecko dziedzicząc po ojcu – posiada je, (jest Rh(+)). Dochodzi wtedy do zaburzeń w postaci choroby hemolitycznej noworodków, żółtaczki czy obrzęku płodu. Należy jednak pamiętać, że w przypadku obu układów grupowych Rh jak i Kell, dopiero przy, co najmniej drugiej ciąży (ewentualnie, gdy matka K₀,Rh(-) miała przetaczaną krew z antygenami bądź gotowymi przeciwciałami) mogą wyniknąć powikłania – dzieje się tak, ponieważ do kontaktu krwi matki i dziecka dochodzi zwykle jedynie przy porodzie. Dlatego, dopiero wtedy organizm matki produkuje przeciwciała przeciwko antygenom erytrocytów dziecka i gdy kolejne potomstwo również jest Rh(+), wyprodukowane przy poprzedniej ciąży przeciwciała atakują płód, powodując hemolizę jego krwinek.

Takie dzieci chorują na głęboką niedokrwistość – ponieważ ich czerwone krwinki są niszczone. Co więcej, układ Kell jest już wykształcony w 7 tygodniu ciąży. Przy tym antygeny K i k znajdują się nie tylko na dojrzałych erytrocytach, ale także na komórkach prekursorowych, to znaczy tych, z których krwinki czerwone powstają. Co ciekawe, antygen K jest bardziej immunogenny – czyli w większym stopniu niż k, może powodować odpowiedź immunologiczną organizmu, a co za tym idzie objawy choroby są silniejsze i liczniejsze.

Powikłania spowodowane niezgodnością w układzie Kell

Najcięższym powikłaniem niezgodności pod względem antygenów Kell jest uogólniony obrzęk płodu. Objawia się to obrzękiem zarówno skóry jak i tkanki podskórnej, dodatkowo dochodzi do powiększenia śledziony i wątroby, wybroczyn na skórze. Płody takie bardzo często umierają jeszcze wewnątrz macicy lub zaraz po porodzie.

Może pojawić się także żółtaczka, jednak ze względu na to, że niszczone mogą być też prekursory erytrocytów, które nie posiadają hemoglobiny (a to jej rozkład powoduje żółte zabarwienie powłok skórnych), jest ona mało nasilona i występuje rzadko.

W przypadku transfuzji krwi niezgodnej pod względem antygenów układu Kell, może wykształcić się autoimmunologiczna anemia hemolityczna, spowodowana rozpadem krwinek czerwonych wynikającym z produkcji autoprzeciwciał niszczących erytrocyty chorego.

Już po 45 minutach od podania krwi może dojść do:

• wymiotów,
• dreszczy,
• podwyższonej temperatury,
• a później uogólnionych bólów, szczególnie dotkliwych w regionie lędźwi i w kończynach dolnych, które utrzymują się kilka dni.

Kolejnym objawem jest wydalanie małych ilości ciemnego moczu (może być nawet czarny), który w badaniu wykazuje dużą ilość erytrocytów, białka. W ciągu następnych dni może dojść do całkowitej niewydolności nerek, co jest poważnym stanem zagrożenia życia.

Diagnostyka niezgodności układu Kell

Aby wykryć niedokrwistość u płodu, ocenia się prędkość maksymalną przepływu krwi w tętnicy środkowej mózgu. Mózg, jako narząd, który potrzebuje ogromnych ilości tlenu, w przypadku zniszczenia erytrocytów (hemolizy) zmusza organizm do przepompowywania przez niego większej ilości krwi, by zaspokoić jego potrzeby tlenowe – wtedy to zwiększa się przepływ przez tętnicę środkową w mózgu. Ponadto krew z niedokrwistością jest mniej gęsta i lepka, co pozwala na szybszy przepływ. Dodatkowo zleca się badania mające wykryć obecność w krwi matki przeciwciał anty-k i anty-K, jednakże ilość tych przeciwciał w żaden sposób nie odzwierciedla nasilenia choroby u płodu. Badania te, zazwyczaj wykonywane są już w czasie ciąży. Poza tym częstym objawem chorobowym są już wcześniej wspomniane obrzmienie i wodobrzusze, co da się zobaczyć w badaniu ultrasonograficznym (choć nie jest to objaw charakterystyczny, czy wskazujący na dane schorzenie).

Zespół McLeoda (neuroakantocytoza)

Antygen Kell przyczepiony jest do błony erytrocytu za pomocą białka XK. Geny kodujące to białko znajdują się na chromosomie X, ale gdy w wyniku mutacji, białko XK nie jest produkowane (lub jest nieprawidłowe), antygen nie ma do czego się przyczepić, przez co na powierzchni czerwonych krwinek nie znajdziemy antygenów z grupy Kell lub będzie ich bardzo mało.

Nazwa zespołu pochodzi od pierwszego pacjenta – Hugh McLeod’a, studenta stomatologii na Harvardzie, u którego wykryto tę chorobę. W rozmazie jego krwi wykryto mnóstwo erytrocytów posiadających liczne wypustki – takie krwinki nazywamy akantocytami – oraz bardzo mało glikoprotein Kell.

Zespół McLeod’a występuje z częstością 0,5-1 przypadków na 100 000 urodzeń. Jak każda choroba dziedziczona z chromosomem X, ciężej przebiega u mężczyzn. Dzieje się tak dlatego, że kobiety posiadają dwa chromosomy X i gdy na jednym z nich występuje mutacja, to tylko prawidłowe geny na drugim z chromosomów są używane do produkcji białek. Dlatego też, u mężczyzn objawami są hemoliza i liczne akantocyty, natomiast u kobiet nie występuje hemoliza i nie ma aż tak dużo nieprawidłowych erytrocytów.

Często pacjenci z Zespołem McLeod’a cierpią na:

• nieprawidłowości ze strony centralnego układu nerwowego między innymi objawy podobne do Pląsawicy Huntingtona (mimowolne ruchy kończyn, zaburzania psychiczne),
• zaburzenia czucia,
• zmiany we włóknach mięśniowych – także serca, arytmię.

Są to jednak najczęściej objawy łagodne. Ponadto w badaniu rezonansem magnetycznym, można wykryć znaczące zmiany w mózgu – zaniki tkanki mózgowej, zmniejszenie liczby neuronów w pewnych obszarach.

Oczywiście schorzenie to da się leczyć, jednakże jest to tylko leczenie objawowe, gdyż nie da się usunąć przyczyny. Terapia polega na łagodzeniu dolegliwości i gdy to konieczne, opiece psychiatrycznej.