Skaza białkowa – u niemowląt, dzieci, dorosłych. Jak ją rozpoznać i leczyć?

Skaza białkowa czy nietolerancja laktozy?

Pojęcie „skaza białkowa” nadal często jest obecne wśród rodziców i w mediach parentingowych. Lekarze używają jednak innych pojęć: atopowe zapalenie skóry lub alergia na białko mleka krowiego. Manifestuje się ona zmianami skórnymi o charakterze atopowym.

Alergia na białka mleka krowiego to inaczej niepożądana reakcja na białka mleka, która jest uwarunkowana mechanizmami immunologicznymi. Ważne, aby alergię odróżnić od nietolerancji białek mleka krowiego, klinicznie przebiegającej podobnie do alergii, dającej podobne objawy skórne oraz ze strony układu pokarmowego. Geneza alergii jest jednak inna niż nietolerancji, nietolerancja powstaje bez udziału mechanizmów immunologicznych (1, 2).

Ze składników pożywienia to właśnie białka mają największy potencjał uczuleniowy, dlatego też alergia pokarmowa na białka jest jedną z najczęściej występujących u człowieka. Dotyczy ona zwykle dzieci przed 1. rokiem życia, ponieważ ich układ odpornościowy jest jeszcze niedojrzały i – w grupach predysponowanych przez powyższe czynniki – może nadmiernie i nieprawidłowo reagować na kontakt z niektórymi składnikami pokarmów, powodując objawy kliniczne alergii. Ma to miejsce za pośrednictwem przeciwciał klasy IgE, które powstają w dużej ilości po kontakcie z alergenem i powodują uwalnianie mediatorów stanu zapalnego, co wywołuje objawy.

Jakie są objawy skazy białkowej?

Skaza białkowa u dzieci diagnozowana jest nawet u 1 na 100 osób poniżej 18. roku życia. Istnieją badania naukowe pokazujące, że w grupie dzieci karmionych sztucznie choroba może pojawiać się nawet trzy razy częściej.

W skazie białkowej najczęściej mamy do czynienia z objawami skórnymi podobnymi do występujących w atopowym zapaleniu skóry.

Oczywiście jak każda alergia, skaza białkowa może powodować cięższe objawy, takie jak uporczywa biegunka, niedobór masy ciała oraz groźny dla życia wstrząs anafilaktyczny. Rodzice dziecka chorego na alergię muszą być wyczuleni na rozpoznawanie objawów, które mogą świadczyć o zbliżającym się wstrząsie. Są to: nagle występująca biegunka, szybki oddech, utrata przytomności, niewyczuwalne tętno. Tylko szybkie rozpoznanie i wdrożenie leczenia może spowodować ustąpienie zagrożenia.

U dorosłych skaza białkowa daje podobne objawy – występują dolegliwości skórne i ze strony układu pokarmowego. Objawy alergii mogą być mniej nasilone.

Do grupy pacjentów obciążonych zwiększonym ryzykiem rozwoju skazy białkowej zalicza się osoby o rodzinnym obciążeniu oraz z innymi chorobami mieszczącymi się w spektrum atopii, jak nadwrażliwość na wziewne czynniki środowiskowe (np. alergia na pyłki roślin), na inne składniki pokarmowe lub z rozpoznaną astmą oskrzelową.

Jeśli objawy skazy białkowej pojawiają się u niemowląt i małych dzieci, to możliwe jest ich ustąpienie w wieku późniejszym, nie muszą się utrzymywać całe życie i mogą ustąpić, nawet jeśli nie jest stosowana dieta eliminacyjna.

Rozpoznanie skazy białkowej

Oprócz objawów klinicznych, rozpoznanie można postawić wykonując punktowe testy skórne lub badając swoiste IgE ukierunkowane na najważniejsze dla danego wieku dziecka pokarmy, w tym oczywiście mleko krowie, ale też jajka, orzechy, w niektórych przypadkach owoce i warzywa (3).

Obecność swoistych IgE na badany rodzaj pokarmu spowoduje konieczność zastosowania diety eliminacyjnej, albo znaczną ostrożność we wprowadzaniu go w diecie niemowlęcia i małego dziecka, bo mogą pojawić się objawy alergii – zarówno te łagodne, ale także i ciężkie.

Rozpoznaniem skazy białkowej zajmuje się lekarz, nie należy na własną rękę eliminować produktów spożywczych, w których składzie znajduje się mleko krowie, ani rozpoznawać alergii na podstawie niesprawdzonych testów zakupionych w internecie, gdyż takie postępowanie może opóźnić postawienie właściwej diagnozy i spowodować wystąpienie zaburzeń odżywania.

Leczenie skazy białkowej

Leczenie skazy białkowej nie zawsze jest proste, a zmiany skórne potrafią się długo utrzymywać. Warto jednak pamiętać o kilku podstawowych zasadach. Przede wszystkim, w przypadku podejrzenia skazy białkowej należy zgłosić się do lekarza, który potwierdzi lub wykluczy to rozpoznanie.

Wprowadzanie na własną rękę diety restrykcyjnej u małych dzieci wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia zaburzeń odżywiania, ponieważ jest to okres najintensywniejszego rozwoju fizycznego dziecka. Warto także nadmienić, że każde nieuzasadnione wprowadzanie diet eliminacyjnych nie tylko opóźnia postawienie właściwego rozpoznania, ale również zaburza rozwój tolerancji na pokarmy i wpływa negatywnie na układ immunologiczny (4).

Jeśli już zostanie postawione rozpoznanie, leczenie skazy białkowej będzie zależało od sposobu karmienia dziecka. Jeśli matka karmi piersią, to lekarz zapewne zaleci jej dietę eliminacyjną bezmleczną przez okres zazwyczaj od 2 tygodni do 6 tygodni. Dodatkowo z diety matki można także wyeliminować białko jaja kurzego, które jest drugim z kolei najczęstszą przyczyną alergii pokarmowej u dzieci.

Postępowanie lecznicze u niemowląt z podejrzeniem alergii pokarmowej na mleko, które nie są karmione mlekiem matki, jest następujące – dziecko powinno być karmione mlekiem modyfikowanym o wysokim stopniu hydrolizy. Czas stosowania takiej diety zależy przede wszystkim od stopnia nasilenia objawów. Minimalny okres leczenia to 2 tygodnie, ale nie powinien on być dłuższy niż 6 tygodni. Po uzyskaniu poprawy klinicznej, należy wprowadzić do diety dziecka pod ścisłym nadzorem lekarskim mieszankę mleczną – jest to tzw. prowokacja. Ilość mieszanki mlecznej, od której rozpoczyna się prowokację, ustalana jest za każdym razem indywidualnie – zależy od wieku dziecka, od tego jak nasilona była skaza białkowa, od wieku wystąpienia skazy białkowej.

Jednocześnie należy wspomnieć, że u dzieci z alergią na mleko zaleca się wyeliminować z diety wołowinę, ponieważ tylko około 10% dzieci uczulonych na białka mleka krowiego reaguje na albuminę wołową, natomiast około 50% dzieci z alergią na albuminę wołową reaguje równocześnie na inne białka mleka krowiego.

Jeśli chodzi o leczenie, to oczywiście najskuteczniejsza jest eliminacja alergenu, jednak aby nie doszło do rozwoju atopowego zapalenia skóry, konieczna będzie właściwa pielęgnacja skóry dzieci ze skazą białkową. Będzie to stosowanie emolientów, leków antyhistaminowych i maści sterydowych, a w przypadku pojawienia się cięższych objawów, również tych ze strony układu pokarmowego i układu oddechowego, konsultacja specjalisty alergologa, specjalistyczne leczenie, a czasem także hospitalizacja.

Należy unikać także substancji drażniących i sztucznych barwników, które mogą wzmagać zaczerwienienie skóry i utrudniać diagnostykę skazy białkowej.