Lebioda – właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania

Lebioda – co to za roślina?

Lebioda, nazywana inaczej komosą białą (Chenopodium album) jest rośliną jednoroczną, występująca na całym świecie. Ma stosunkowo małe wymagania do wzrostu, dlatego można ją spotkać nawet na nieużytkach, torach kolejowych, rowach czy śmietniskach.

Lebioda występuje pospolicie na obszarze całej Polski. W zależności od warunków środowiskowych może osiągać od kilku centymetrów wzrostu do nawet 3 metrów.

Cechą charakterystyczną jest fakt, że w nasadzie ogonków liściowych występuje purpurowa plama. W Europie już od czasów prehistorycznych lebiodę wykorzystywano jako roślinę uprawną, była też szeroko rozpowszechniona w ziołolecznictwie.

Lebioda – właściwości toksyczne

Niepozornie wyglądająca lebioda jest rośliną trującą, a jej spożycie (szczególnie starszych fragmentów) bez obróbki termicznej może być niebezpieczne dla zdrowia. Zarówno nasiona jak i nadziemne pędy komosy białej zawierają liczne roślinne związki czynne, takie jak alkaloidy (głównie betaksantyna czy betacyna), saponiny, kwas szczawiowy oraz kwas oleanolowy. Dodatkowo, roślina ta kumuluje znaczne ilości azotanów.

U ludzi, którzy omyłkowo dodali surową, dojrzałą lebiodę do sałatki lub spożyli ją w naturze mogą wystąpić takie objawy jak:

• silny obrzęk skóry;
• biegunka i wymioty;
• krwawienie z przewodu pokarmowego;
• silne podniecenie;
• spadek ciśnienia krwi.

Co ciekawe, zwierzęta pasterskie zazwyczaj omijają lebiodę – znane są jednak przypadki zatruć u koni lub bydła objawiające się w postaci drgawek, zaburzeń koordynacji ruchowej a nawet zapaści.

Czy lebioda jest zdrowa?

Lebioda, niegdyś hodowana jako roślina uprawna, zawiera cenne składniki odżywcze, w tym:

• duże ilości białka (około 16%);
• węglowodany;
• witaminę C;
• prowitaminę A;
• wapń, żelazo, potas, fosfor;
• błonnik.

Z tego względu, podczas historycznych konfliktów zbrojnych i braku żywności (m.in. podczas I i II wojny światowej), lebioda stanowiła dla ludności cywilnej alternatywę dla warzyw i ratowała przed śmiercią głodową.

Młode liście lebiody, które nie zawierają jeszcze skumulowanych ilości trujących alkaloidów, mogą być stosowane zamiennie ze szpinakiem. Starsze liście i łodygi są trujące, jednak istnieje bardzo prosty sposób na unieszkodliwienie potencjalnie niebezpiecznych związków. Wystarczy obróbka cieplna rośliny.

Jak gotować lebiodę? Najpierw, zebrane części nadziemne rośliny należy dokładnie opłukać pod bieżącą wodą i sparzyć wrzątkiem, a następnie dusić na patelni lub w niewielkiej ilości wody przez około 15 minut. Lebioda doskonale komponuje się z czosnkiem, cebulą lub przyprawami, np. gałką muszkatołową, może być też doskonałym urozmaiceniem dań bazujących na makaronie lub zup.

Lebioda w ziołolecznictwie

Historycznie komosa biała stanowiła składnik nalewek zielarskich, stosowanych w wielu schorzeniach. Najbardziej znane to wspomaganie leczenia kaszlu oraz przewlekłego zapalenia oskrzeli. Wodne odwary z lebiody były zalecane osobom chorym na infekcje wirusowe i bakteryjne, przeziębienia lub grypę. Ich działanie opierało się najprawdopodobniej na nawadnianiu organizmu i wspieraniu przemiany materii, a także właściwościach oczyszczających. Z kolei okłady z wywarów komosy stosowane były zewnętrznie na zmiany skórne, owrzodzenia i trudno gojące się rany. Obecnie lebioda jest już rzadko stosowana w ziołolecznictwie, jest za to coraz bardziej pożądanym dodatkiem kulinarnym.

Zastosowanie lebiody w kuchni

Pod względem botanicznym, lebioda jest blisko spokrewniona z popularną komosą ryżową , pochodzącą z Ameryki Południowej. Nasiona komosy ryżowej są niezwykle cenione przez wielbicieli zdrowej żywności i ditetyków z uwagi na bogactwo aminokwasów egzogennych (dostarczanych z zewnątrz wraz z pożywieniem), a także magnezu, fosforu, żelaza, cynku, wapnia i kwasu foliowego. Co ciekawe, nasiona rodzimej lebiody mają bardzo podobne właściwości, a po obróbce termicznej stanowią doskonałe i niedrogie źródło białka . Taka alternatywa dla mięsa jest szczególnie atrakcyjna dla wegan i wegetarian, ale też np. dla osób cierpiących na celiakię, które muszą stosować dietę bezglutenową. Nasiona lebiody zawierają niemal dwa razy tyle wapnia co mleko, dlatego są polecane w żywieniu dzieci lub osób cierpiących na nietolerancję laktozy i tradycyjnych produktów mlecznych.

Z kolei spożywanie świeżych, młodych listków i pędów lebiody bogatych w chlorofil (m.in. w formie dodatku do sałatek lub w połaczeniu z warzywami strączkowymi) skutecznie wspomaga procesy regeneracji skóry, włosów i paznokci. Zielony barwnik intensyfikuje również wiązanie toksyn, wydalanych z organizmu wraz z moczem.

Lebioda w diecie – dla kogo jest polecana?

Zdrowotne właściwości komosy białej z pewnością przekonają wszystkich miłośników zdrowej kuchni, a także tych którzy szukają tańszych alternatyw wśród łatwo dostępnych, rodzimych roślin. Lebioda będzie doskonałym urozmaiceniem i suplementem w diecie szczególnie u:

• osób odchudzających się – z uwagi na wysoką zawartość białka i błonnika hamującego apetyt;
• wegan i wegetarian – ponieważ dzięki wysokiej zawartości błonnika częściowo zastępuje produkty mięsne;
• chorych na celiakię – jest produktem bezglutenowym;
• cierpiących na nietolerancję laktozy – doskonale uzupełnia zapotrzebowanie na wapń;
• dzieci – w okresie wzrostu i rozwoju uzupełnia niedobory białka i warzyw;
• osób aktywnych fizycznie – uzupełniając dietę w białko i składniki mineralne.

Wybierając lebiodę z dzikich terenów koniecznie należy zwrócić uwagę na stopień zanieczyszczenia okolicy (przebiegające drogi szybkiego ruchu, tory kolejowe, fabryki), ponieważ takie rośliny mogą zawierać duże ilości metali ciężkich i być szkodliwe dla zdrowia. Znacznie bezpieczniejsze będzie zakupienie komosy białej z certyfikowanych upraw.