Czerwonka bakteryjna – przyczyny, objawy, leczenie dyzenterii

Bakterie Shigella – przyczyny czerwonki bakteryjnej (szigelozy)

Dyzenteria, bo tak inaczej nazywana jest czerwonka bakteryjna, to choroba zakaźna jelit, którą wywołują pałeczki Gram-ujemne z rodzaju Shigella – S. sonnei, S. dysenteriae, S. flexneri, S. boydii (dlatego choroba określana bywa także jako Szigeloza). Źródłem zakażenia mogą być chorzy, ozdrowieńcy lub nosiciele, którzy wydalają bakterie wraz z kałem.

Choroba rozprzestrzenia się drogą fekalno-oralną, jednak drogą zakażenia czerwonki bakteryjnej może być także żywność, woda, kontakt z przedmiotami i rękoma zanieczyszczonymi skażonym kałem. Także muchy mogą na swoim ciele przenosić zarazki na produkty żywnościowe, po spożyciu których rozwija się choroba.

Zachorowania na czerwonkę bakteryjną występują na całym świecie, jednak najwięcej przypadków odnotowuje się w krajach, gdzie panują złe warunki sanitarne, przede wszystkim w państwach Afryki i Azji. Schorzenie występuje sezonowo z nasileniem w miesiącach letnich i wiosennych.

Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?

Biegunka z krwią, nudności, gorączka – objawy dyzenterii

Szigeloza rozwija się zazwyczaj 2–5 dni po kontakcie z drobnoustrojami. Bakterie, przedostając się do przewodu pokarmowego, wywołują miejscowy stan zapalny na skutek penetracji błony śluzowej. Wydzielają także toksyny, które uszkadzają komórki nabłonkowe jelit.

Pierwszym i dominującym objawem dyzenterii jest bardzo obfita, wodnista biegunka z domieszką śluzu, krwi i ropy. Objawami towarzyszącymi są nudności, wymioty oraz gorączka. Jeżeli choroba wywołana jest przez S. dysenteriae lub S. flexneri, to jej przebieg jest znacznie cięższy, a zakażeni oddają ponad 20 luźnych stolców na dobę. Dodatkowo występują kurczowe bóle brzucha, bolesne parcie na stolec. Obserwuje się także obecność krwi, ropy i śluzu w kale. Śluzowo-ropna i śluzowo-krwawa biegunka jest konsekwencją owrzodzeń i mikroropni w jelicie grubym, które tworzą się w wyniku toksycznego działania drobnoustrojów na błonę śluzową przewodu pokarmowego.

U osób niedożywionych i z obniżoną odpornością w przebiegu infekcji zajęty jest nie tylko przewód pokarmowy, ale również inne układy. U takich chorych może rozwinąć się zespół hemolityczno-mocznicowy, zapalenie stawów, zapalenie rogówek i spojówek, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Śmiertelność w ciężkich zakażeniach sięga do 10 proc.

Oprócz objawów typowych dla bakteryjnego zapalenia jelit, jakimi są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, dołącza się odwodnienie i jego konsekwencje. Ze względu na dużą utratę płynów i elektrolitów spowodowaną biegunką, wymiotami i niechęcią doustnego przyjmowania pokarmów i płynów, u większości pacjentów można zaobserwować objawy odwodnienia organizmu. Objawy te to: sucha skóra i błony śluzowe, tachykardia, gorączka, dreszcze,ogólne osłabienie, chudnięcie i spadek masy ciała, zmniejszona ilość oddawanego moczu, skurcze mięśni.

Czerwonka bakteryjna stosunkowo często ma przebieg przewlekły z nawrotami. Taki stan może utrzymywać się przez kilka miesięcy. Część osób po przechorowaniu czerwonki staję się nosicielami bakterii Shigella .

Rozpoznanie i leczenie czerwonki bakteryjnej

Rozpoznanie czerwonki bakteryjnej stawia się po izolacji pałeczek Shigella z kału lub wymazu z odbytu. Drobnoustroje wydalane są z kałem przez cały czas trwania choroby oraz przez trzy miesiące po wyzdrowieniu.

Lekami stosowanymi w zakażeniu bakteriami Shigella są:

• płyny wieloelektrolitowe – podaje się je pozajelitowo; ich stosowanie ma na celu wyrównanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej; dożylne podawanie płynów bogatych m.in. w sód, potas, wapń i magnez służy minimalizacji objawów odwodnienia; obfite nawadnianie chorych zapobiega również rozwojowi wstrząsu hipowolemicznego;
• antybiotyki i chemioterapeutyki – włączane są do leczenia w zależności od wyników badań oraz oceny stanu klinicznego pacjenta; do najczęściej stosowanych należą cefalosporyny III generacji i fluorochinolony.

Proflaktyka czerwonki – jak zapobiec szigelozie?

Ze względu na ciężki i wyniszczający przebieg zakażenia pałeczką Shigella należy postępować tak, aby uniknąć tej infekcji. Zachorowaniom na czerwonkę bakteryjną można zapobiec m.in. poprzez dezynfekcję wydalin osób chorych, jak również przedmiotów nimi zanieczyszczonych. Najważniejszym środkiem zapobiegawczym jest jednak prawidłowa higiena osobista.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opracowała zasady higieny, które mają uchronić przed zakażeniami przewodu pokarmowego, wywoływanymi nie tylko przez pałeczki Shigella, ale również przez pozostałe bakterie chorobotwórcze, a także inne patogeny. Wskazówki te kryją się pod nazwą „Pięć kroków do bezpiecznej żywności”:

• Należy utrzymywać czystość:
  • myć ręce podczas przygotowywania posiłków i przed kontaktem z żywnością,
  • zawsze myć ręce po wyjściu z toalety,
  • chronić żywność i kuchnię przed owadami i innymi zwierzętami,
  • odkażać i myć wszystkie sprzęty, które wykorzystuje się podczas przygotowywania posiłków (drobnoustroje bytujące w wodzie, płynach i na ciele zwierząt mogą wywoływać u ludzi choroby; przenoszone są one na rękach, ubraniach i sprzętach, np. na desce do krojenia);
• Należy oddzielać żywność surową od ugotowanej:
  • podczas przygotowywania surowej żywności powinno się używać innego sprzętu i przedmiotów niż te, których używa się do żywności gotowanej,
  • należy przechowywać produkty w oddzielnych pojemnikach, aby nie było kontaktu pomiędzy żywnością surową a już ugotowaną,
  • oddzielać surowe mięso, drób i owoce morza od innej żywności (mikroorganizmy, którymi skażone może być surowe mięso i owoce morza, mogą zostać przeniesione na żywność już gotową do spożycia);
• Należy dokładnie gotować:
  • dokładnie gotować, szczególnie mięso, drób, owoce morza i jaja,
  • zupy doprowadzać do wrzenia, tak aby mieć pewność, że temperatura przekroczyła 70°C,
  • odgrzewana żywność również powinna osiągać temperaturę min. 70°C (dzięki prawidłowej obróbce termicznej można się pozbyć prawie wszystkich mikroorganizmów, a zgodnie z badaniami temperatura 70°C jest wystarczająca, aby to osiągnąć);
• Należy utrzymywać żywność w odpowiedniej temperaturze:
  • nawet jeśli przechowuje się produkty w lodówce, nie trzymać ich tam długo,
  • ugotowana żywność może stać w temperaturze pokojowej maksymalnie 2 godziny,
  • w lodówce utrzymywać temperaturę poniżej 5°C,
  • temperatura gotowanych potraw przed podaniem powinna wynosić min. 60°C (wzrost mikroorganizmów jest wolniejszy, a nawet powstrzymany w temp. poniżej 5°C lub powyżej 60°C);
• Należy używać bezpiecznej wody i żywności:
  • wybierać tylko świeżą żywność,
  • używać wody filtrowanej lub przegotowanej,
  • myć warzywa i owoce,
  • nie jeść produktów, które są przeterminowane (surowe produkty, woda i lód mogą być zanieczyszczone drobnoustrojami; w uszkodzonej i spleśniałej żywności mogą powstawać toksyczne substancje; obieranie i mycie zmniejszają ryzyko zakażenia).