Co to jest zespół sawanta?
Za autora określenia „zespół sawanta” (savant syndrome) uważa się odkrywcę zespołu Downa – Johna Langdona-Downa. Opisał on w swoich pracach naukowych liczne przypadki współwystępowania ponadprzeciętnych zdolności z upośledzeniem umysłowym i zaproponował w 1887 roku pojęcie „idiota-sawant” (fr. savant idiot) – uczony głupiec. Jednak pierwsze wzmianki o współistnieniu dysfunkcji mózgu z genialnymi umiejętnościami pojawiły się 100 lat wcześniej – w 1789 roku – w pracach pioniera amerykańskiej psychiatrii, Benjamina Rusha.
Psychiatra ten opisał modelowy przykład chorego z zespołem sawanta. Była to historia niezwykłego człowieka, który przy ograniczonych umiejętnościach liczenia prezentował niewiarygodne zdolności matematyczne, np. potrafił precyzyjnie obliczyć, ile sekund przeżyje człowiek w ciągu 70 lat, 17 dni i 12 godzin, uwzględniając lata przestępne.
Aktualnie kryteriami rozpoznania zespołu sawanta jest występowanie ponadprzeciętnych zdolności u chorych z ilorazem inteligencji w granicach 40–70. Upośledzeni geniusze mogą być niezdolni do samoobsługi, wymagać stałej pomocy osób drugich oraz cierpieć na zaburzenia z grupy obsesyjno-kompulsywnych. Jednocześnie jednak prezentują umiejętności niedostępne osobom zdrowym.
Zespół sawanta – przyczyny
Syndrom sawanta jest zwykle zespołem wrodzonym związanym z upośledzeniem umysłowym, ale może również wystąpić w postaci nabytej. Do rozwoju nabytego zespołu sawanta może dojść na przykład w wyniku uszkodzeń niektórych struktur mózgu w wyniku urazu lub procesu rozrostowego.
Zdolności sawantyczne mogą pojawić się nagle i równie nagle zaniknąć, ale mogą też trwać przez całe życie. Zespół sawanta występuje u około 10 proc. osób autystycznych, 0,05–0,14 proc. osób z uszkodzeniem mózgu lub niedorozwojem umysłowym i 0,14 proc. osób z niedorozwojem umysłowym. Zespół sawanta bardzo często łączy się z zespołem Aspergera, a także innymi zespołami zaburzeń ze spektrum autyzmu u dzieci.
Zespół sawanta u dorosłych pojawia się niekiedy w jednej z odmian demencji: otępieniu czołowo-skroniowym, jak również w wyniku krwawień domózgowych czy następstw epilepsji.
Bezpośrednia przyczyna zespołu sawanta jest wciąż zagadką dla naukowców badających to schorzenie. Hipotezy naukowe próbują wyjaśniać istotę sawantyzmu poprzez odwołanie się do plastyczności mózgu. Najczęściej osoby upośledzone umysłowo mają zaburzone funkcje zlokalizowane w lewej półkuli mózgu, odpowiedzialnej za sekwencje, porządek, hierarchizacje i zdolności językowe. Uszkodzenie lewej półkuli mózgu skutkuje większą aktywnością prawej półkuli w celu zrekompensowania utraconych funkcji. W ten sposób wielu sawantów prezentuje fenomenalne zdolności w takich dziedzinach, jak muzyka, plastyka, rzeźba, gdyż prawa półkula mózgu odpowiada właśnie za zdolności artystyczne.
Analizowany jest również wpływ testosteronu na rozwój mózgu w życiu płodowym – według wielu hipotez fakt znacznie częstszego występowania zespołu sawanta u mężczyzn sugeruje wpływ tego hormonu na rozwój mózgowia w okresie płodowym, a dokładniej na lewą półkulę mózgu. Zgodnie z tym założeniem lewa półkula rozwija się wolniej niż prawa i jest bardziej narażona na szkodliwe czynniki. W okresie prenatalnym przedłużona ekspozycja lewej półkuli na działanie testosteronu może powodować jej uszkodzenie, a w następstwie tego niedostateczne wykształcenie i idącą za tym dominację prawej półkuli mózgu.
Zespół sawanta – objawy – kim jest sawant?
Objawy zespołu Sawanta obejmują głównie wąski zakres szczególnych zdolności, na przykład, twórczości literackiej (poezja), nauki języków obcych, wykonywania muzyki instrumentalnej, rysowania i malowania, liczenia i operacji matematycznych oraz określania dnia tygodnia dla dowolnej daty znajdującej się w kalendarzu wybranego roku (lat minionych i przyszłych). Większość sawantów to ludzie obdarzeni fenomenalną pamięcią, której zakres wydaje się nadnaturalny dla większości osób.
Najbardziej znani sawanci
Jednym z najsłynniejszych sawantów był Kim Peek (1951–2009), który mimo ogólnych zaburzeń rozwoju (urodził się z uszkodzeniem spoidła wielkiego, które łączy półkule mózgowe),znał na pamięć 12.000 książek. Kim Peek był pierwowzorem filmowego Raymonda Babbitta z fimu Rain Man.
Czytał dwie strony na raz, jedną jednym okiem, a drugą drugim i zapamiętywał wszystko. Potrafił wymienić nazwy wszystkich miast, autostrad przechodzących przez każde amerykańskie miasto, miasteczko i okręg – a także wszystkie numery kierunkowe, kody pocztowe oraz przypisane do nich sieci telekomunikacyjne i telewizyjne. Znał historię każdego kraju, każdego władcy, jego daty panowania, imiona współmałżonka i historię.
Na podstawie podanej daty urodzenia, w ciągu kilku sekund obliczał dzień tygodnia, w którym dana osoba skończyła 8, 40, 65, a nawet 105 lat. Rozpoznawał ze słuchu większość utworów muzycznych, podając jednocześnie datę i miejsce ich powstania oraz datę narodzin i śmierci ich kompozytora.
Innym niezwykłym przypadkiem jest Daniel Tammet (ur. 1979 r.), brytyjski sawant z zespołem Aspergera. Posiada zdolność zapamiętywania i przetwarzania liczb na poziomie niemal niewiarygodnym – potrafi wymienić z pamięci 22 514 cyfr liczby π. Co więcej, Tammet mówi płynnie w kilkunastu językach, w tym w języku, który sam stworzył – „Mänti”. Jego wspomnienia i refleksje zawarte w książce Born on a Blue Day (pol. Urodzony w błękitny dzień) pozwalają zajrzeć w świat widziany oczami sawanta.
Kolejnym przykładem jest Stephen Wiltshire (ur. 1974 r.), brytyjski artysta, u którego zdiagnozowano autyzm, nie mówił do 5. roku życia. Potrafi narysować z pamięci całe panoramy miast po krótkim locie helikopterem. Jego prace – niezwykle precyzyjne i pełne detali – są wystawiane na całym świecie. Zdolność Wiltshire’a łączy fotograficzną pamięć wzrokową z wyjątkową wrażliwością estetyczną.
Z kolei Leslie Lemke (1952 r.), chory na porażenie mózgowe, niewidomy (stracił wzrok tuż po urodzeniu), a mimo to w wieku kilkunastu lat zagrał z pamięci koncert fortepianowy, który usłyszał tylko raz. Jego muzyczny geniusz rozwijał się intuicyjnie, bez formalnej edukacji. Podobnie Alonzo Clemons, amerykański rzeźbiarz, potrafi w ciągu minut ulepić realistyczną figurkę zwierzęcia, odwzorowując jego anatomię z niezwykłą dokładnością.
Jednym z bardziej znanych sawantów jest też Derek Paravicini (ur. 1979 r.), brytyjski pianista, który urodził się przedwcześnie i stracił wzrok w wyniku komplikacji medycznych. Zdignozowano u niego też autyzm. Już w wieku dwóch lat zaczął grać na pianinie, a jego absolutny słuch i zdolność natychmiastowego zapamiętywania melodii uczyniły go fenomenem. Potrafi on powtórzyć dowolny utwór po jednorazowym wysłuchaniu i grać go w dowolnym stylu – od jazzu po klasykę. Jego nauczyciel, Adam Ockelford, poświęcił wiele lat badaniu jego wyjątkowych zdolności muzycznych, które rozwijają się wbrew trudnościom komunikacyjnym i poznawczym.
Intrygującą postacią był również Orlando Serrell (ur. 1968 r.), który w wieku dziesięciu lat doznał urazu głowy, po czym zyskał zdolność dokładnego zapamiętywania każdego dnia swojego życia od momentu wypadku. Serrell jest jednym z tzw. „acquired savants”, czyli osób, które nabyły niezwykłe umiejętności po uszkodzeniu mózgu. Jego przypadek zainteresował neurologów, ponieważ sugeruje, że potencjał sawancki może tkwić w każdym z nas, uaktywniając się w specyficznych okolicznościach.
Z kolei Ellen Boudreaux (ur. 1957 r.) to niewidoma sawantka z USA, która potrafi doskonale rozpoznawać i odtwarzać melodie, dźwięki i rytmy, a także określać czas z dokładnością co do sekundy bez użycia zegarka. Pomimo trudności w porozumiewaniu się, jej wrodzone wyczucie rytmu i słuch absolutny czynią z niej niezwykle utalentowaną artystkę.
Warto wspomnieć też o Jedediah Buxton (1707–1772 r.), osiemnastowiecznym angielskim sawancie matematycznym. Choć był analfabetą i pracował jako prosty rolnik, posiadał niezwykłą zdolność wykonywania w pamięci skomplikowanych obliczeń na ogromnych liczbach. Jego umiejętności zadziwiły nawet naukowców Królewskiego Towarzystwa Naukowego, którzy w XVIII wieku starali się zrozumieć fenomen jego pamięci liczbowej.
Interesującym przykładem był Gottfried Mind (1768–1814), szwajcarski artysta zwany „kocim Leonardo da Vinci”. Miał trudności w nauce i kontakcie z ludźmi, lecz potrafił tworzyć realistyczne portrety kotów i zwierząt z niezwykłą dokładnością. Jego dzieła, pełne empatii i szczegółu, wzbudzały podziw wśród artystów epoki.
Zespół sawanta – diagnoza i leczenie
Rozpoznanie zespołu sawanta opiera się w przeważającej części o testy i ocenę psychologiczną przeprowadzaną przez doświadczony zespół specjalistów neurologii oraz psychiatrii. W celu postawienia właściwej diagnozy konieczne bywa wykonanie badań obrazowych mózgu, mogących sugerować wyjściową przyczynę choroby.
Sawantyzm nie wymaga leczenia sam w sobie, ważna jest jednak terapia schorzenia, z którym współistnieje.
współpraca: redakcja Wylecz.to
