Co to jest tężyczka?
Tężyczka to kompleks objawów (według niektórych źródeł jest to schorzenie), które wynikają z nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. Nadpobudliwość ta jest efektem zmniejszenia stężenia wapnia we krwi, lub - w przypadku tężyczki utajonej, zmniejszenia stężenia magnezu i/lub potasu. Na skutek tych zmian zwiększa się prędkość przekazywania sygnałów między nerwami a mięśniami, w efekcie czego pojawiają się mrowienia, drętwienia, bóle głowy oraz inne przykre dolegliwości.
Rodzaje tężyczki: tężyczka jawna a tężyczka utajona
Istnieją dwa rodzaje tężyczki: jawna oraz utajona.
Tężyczka jawna (zwana hipokalcemiczną) powstaje w konsekwencji zaburzeń hormonalnych, a dokładnie na skutek niedoczynności przytarczyc. Zaburzenie to powoduje wydzielanie zbyt małych ilości parathormonu (PTH), czyli hormonu regulującego gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu.
Tężyczka utajona (normokalcemiczna, inaczej smazmofilia albo zespół hiperwentylacji) zazwyczaj występuje przy prawidłowym stężeniu wapnia we krwi – jest związana przede wszystkim z niedoborem magnezu i potasu. Dla tego rodzaju schorzenia charakterystyczna jest "gotowość" organizmu do zademonstrowania objawu (którym są np. skurcze mięśni) w odpowiedzi na konkretny bodziec. Tym bodźcem zazwyczaj jest hiperwentylacja [2], do której dochodzi w napadach paniki albo napadach lękowych.
Sprawdź również: Mrowienie i drętwienie ust – przyczyny, objawy, leczenie
Przyczyny tężyczki
Jak zostało to wspomniane, tężyczka jawna najczęściej jest wynikiem niedoczynności przytarczyc, zaburzeń hormonalnych i zmniejszeniem stężenia wapnia w surowicy. Przyczyny nieprawidłowej pracy przytarczyc to między innymi:
- uszkodzenie przytarczyc na skutek operacji (po tyreidektomii – usunięciu tarczycy, albo po paratyreidektomii, czyli usunięciu jednego lub dwóch gruczołów przytarczycznych),
- radioterapia okolic szyi,
- różnego rodzaju choroby prowadzące do schorzeń przytarczyc,
- urazy i zapalenia przytarczyc,
- przerzuty nowotworowe do przytarczyc [1].
Ponadto do zmniejszenia stężania wapnia w surowicy krwi może dojść również na skutek poważnych niedoborów witaminy D, ostrego zapalenia trzustki, czasem winne są zaburzenia wchłaniania wapnia.
Za występowanie objawów tężyczki utajonej najczęściej odpowiada natomiast niedobór magnezu wraz z czynnikami psychologicznymi. Innymi słowy, jeśli osoba, w której organizmie jest zbyt mało magnezu, podczas ataku paniki zacznie szybko i głęboko oddychać, dojdzie u niej do zasadowicy oddechowej, na skutek której spadnie również stężenie wapnia.
Sprawdź też: Nerwowość i rozdrażnienie – jak sobie radzić z objawami?
Tężyczka utajona: czym różni się od tężyczki jawnej?
Objawy tężyczki jawnej są dość charakterystyczne i wyraźne, dlatego też stosunkowo łatwo ją zdiagnozować. Typowy napad przejawia się drętwieniem i występowaniem symetrycznych skurczów. Skurcze mięśni najpierw występują w okolicy rąk (wykrzywienie dwóch palców rąk), przedramion i ramion, następnie w rejonach twarzy (można zauważyć tzw. "usta karpia" oraz skurcz powiek), na końcu zaś na klatce piersiowej oraz w okolicach kończyn dolnych [2]. Wymienione objawy tężyczki nie powodują zmniejszenia czy utraty świadomości.
W tężyczce utajonej objawy są dyskretniejsze. Wymienia się tu przede wszystkim:
- ciągłe zmęczenie, znużenie,
- wzmożone napięcie nerwowe,
- pogorszenie się nastroju,
- niepokój,
- lek,
- bezsenność,
- zaburzenia koncentracji
- zaburzenia pamięci,
- drażliwość,
- problemy z mową,
- napady paniki [3].
Choroba może powodować również objawy somatyczne, tj.:
- drętwienia palców dłoni,
- kurcze mięśni kończyn,
- subtelne skurcze mięśni twarzy,
- mrowienia skóry,
- sinienie kończyn,
- bóle głowy,
- zawroty głowy,
- uczucie ciała obcego w gardle (kula histeryczna),
- dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (ucisk w nadbrzuszu, wzdęcia),
- kołatania serca,
- zasłabnięcia,
- drżenia całego ciała,
- mrowienia i drętwienia języka,
- bóle opasujące, nadmierna potliwość [3].
Jak widać, tężyczka – zwłaszcza utajona, to szereg niespecyficznych objawów, które mogą występować również w przebiegu innych chorób. Taki charakter symptomów wyjaśnia jednocześnie, dlaczego schorzenie to tak rzadko jest diagnozowane.
Czytaj również: Atak paniki – jak wygląda, jak leczyć ataki paniki?
Kto najczęściej choruje na tężyczkę?
Tężyczka najczęściej występuje u młodych, aktywnych zawodowo kobiet [3]. Ponadto choroba może występować u osób cierpiących na różnego rodzaju alergie oraz na cukrzycę.
Diagnostyka tężyczki utajonej
Tężyczka wymaga różnicowania z innymi chorobami, w przebiegu których dochodzi do nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. Są to między innymi padaczka, cukrzyca, choroby serca, guzy mózgu [2], alergie czy choćby astma.
W diagnostyce wykorzystuje się badania EEG, EKG, badanie ultrasonograficzne serca, badania laboratoryjne krwi (nie tylko morfologię, ale również badanie poziomu sodu, wapnia w surowicy krwi, potasu, fosforanów, mocznika, kreatyniny, wapnia zjonizowanego, witaminy D, fosfatazy zasadowej, GGTP, GOT, GPT, PTH, FT4, FT4, TSH; wykonuje się również proteinogram).
Do ważnych badań, dzięki którym można zdiagnozować tężyczkę utajoną, należą również:
- Próba tężyczkowa (badanie elektromiograficzne, EMG)
Jest to badanie, które ocenia potencjały elektryczne w mięśniach i nerwach - w przypadku tężyczki obserwuje się wyładowania o wysokiej częstotliwości.
- Badanie pod kątem objawu Chvostka
Objaw Chvostka to charakterystyczne skurcze mięśniowe wokół ust, okrężnego oczodołu, mięśni policzka, a czasem i powiek, do których dochodzi na skutek uderzenia palcem w pień nerwu twarzy w okolicy ślinianki przyusznej) [1], [3].
- Badanie pod kątem objawu Trousseau
W reakcji na zaciśnięcie ramienia pacjenta mankietem sfigmomanometru na ponad 3 minuty (z użyciem ciśnienia przekraczającego ciśnienie skurczowe), występuje u niego tzw. ręka położnika, czyli zgięcie stawów czwartego i piątego palca oraz wyprost pozostałych palców. Należy zauważyć, że objaw ten jest pewniejszy niż objaw Chvostka – rzadziej występuje u osób zdrowych [1], [3].
Ponadto do diagnostyki warto włączyć badania moczu uwzględniające dobowe wydzielanie wapnia, magnezu i fosforu.
Sprawdź również: Drętwienie i mrowienie twarzy – jakie mogą być przyczyny?
Leczenie tężyczki utajonej
Tężyczkę jawną leczy się poprzez podniesienie stężenia wapnia. Leczenie nierzadko przebiega w szpitalu, gdzie pacjent otrzymuje sole wapnia w postaci dożylnej. Bardzo ważne jest jednak, aby nie tylko zwalczyć doraźne objawy tężyczki, ale też ustalić jej przyczyny.
Leczenie tężyczki utajonej polega natomiast na podaniu pacjentowi soli wapnia (o ile jest taka potrzeba), a także podniesieniu poziomu magnezu, potasu i witaminy D.
Objawy tężyczki utajonej bardzo często zmniejszają się w przypadku, gdy leczenie obejmuje również psychoterapię.
Czytaj również: Nerwica – jak ją rozpoznać i leczyć?
Zapobieganie tężyczce
Aby pokonać objawy choroby oraz zapobiec ich występowaniu w przyszłości, należy stosować odpowiednią dietę. Dieta ta zawiera produkty bogate w wapń, tj.:
- warzywa: buraki, szpinak, brokuły, zielona pietruszka, buraki,
- żółtka jaj,
- mleko w proszku,
- wędzone ryby,
- soja,
- orzechy (zwłaszcza włoskie, laskowe i ziemnie), a także różnego rodzaju nasiona.
Osoby, u których w przeszłości występowała tężyczka – jawna bądź utajona, powinny też unikać pewnych produktów, w szczególności tych bogatych w fosforany. Są to między innymi produkty konserwowane oraz słodzone, gazowane napoje.
W niektórych przypadkach stosowanie się do zasad diety może okazać się niewystarczające – zalecana jest wówczas odpowiednia suplementacja. W kwestii dawkowania preparatów zawierających wapń, magnez oraz witaminę D należy poradzić się lekarza.
