Przewlekła mocznica – przyczyny, objawy, leczenie

Przewlekła mocznica a niewydolność nerek

Choroby nerek dotyczą czterech podstawowych składników struktury tego narządu, czyli kłębuszków nerkowych, cewek, podścieliska i naczyń. W zależności, która część nerek zajęta jest procesem chorobowym występują inne objawy. W przypadku, gdy patologia dotyczy wszystkich elementów dochodzi do przewlekłej niewydolności nerek.

Nerki charakteryzują się dużą rezerwą czynnościową, oznacza to, że nawet ewidentne zmiany patologiczne tego narządu mogą nie znajdować odzwierciedlenia w upośledzeniu ich funkcji. Dlatego do rozwoju przewlekłej niewydolności nerek dochodzi stopniowo. Dzielimy ją na 5 stadiów, które są określane i klasyfikowane na podstawie przesączania kłębuszkowego, czyli GFR. Gdy filtracja kłębuszkowa spadnie do 20-25% wartości prawidłowej – nerki nie są w stanie kontrolować objętości i składu wydalanego moczu. Ostatnie schyłkowe stadium przewlekłej niewydolności nerek nazywamy mocznicą. Okres ten charakteryzuje wysoka kreatyninemia, czyli obecnością kreatyniny we krwi. Substancja ta powstaje w mięśniach poprzecznie prążkowanych organizmu człowieka i pomaga określić stopień uszkodzenia nerek. Chore nerki nie są w stanie usunąć jej z organizmu, wtedy jest kumulowana w krwiobiegu.

Zobacz też: Kolor moczu a choroby

Objawy mocznicy

W stadium schyłkowej niewydolności nerek, nazywanym też mocznicą, objawy dotyczą prawie wszystkich narządów i układów. Chorzy wymagają leczenia nerkozastępczego, czyli dializoterapii lub przeszczepu nerki. Skuteczna terapia powoduje cofanie się większości objawów mocznicy.

Objawy ogólne w mocznicy:

• osłabienie, zmęczenie, niedożywienie,
• obniżona temperatura ciała,
• zaburzenia nawodnienia organizmu,
• zmiany w ilości oddawanego moczu,
• obniżona odporność na zakażenia,
• początkowo kłębuszki nerkowe ulegają przerostowi. Oznacza to, że nerki są większe. Jednak w końcowym stadium przewlekłej niewydolności nerek (mocznicy) nerki są małe. W miarę postępu choroby gromadzą się we krwi tzw. toksyny mocznicowe – produkty przemiany białek, zatruwając cały organizm.

Sprawdź również: Mrowienie i drętwienie ust – przyczyny, objawy, leczenie

Mocznica – inne objawy

Zaburzenia w układzie krążenia i układzie oddechowym

Przewlekła niewydolność nerek i mocznica manifestuje się licznymi zaburzeniami w układzie sercowo-naczyniowym i płucach. U ponad 90% chorych wskutek upośledzenia wydalania sodu i wody przez nerki, nadmiernego uwalniania przez nerki substancji kurczących naczynia i innych mechanizmów dochodzi do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Może jednak występować również niskie ciśnienie w następstwie odwodnienia w przebiegu długotrwałych wymiotów lub nadmiernego stosowania diuretyków. Występuje niewydolność serca, zaburzenia rytmu, kardiomiopatia, miażdżyca, zapalenie osierdzia w wyniku zatrucia toksynami mocznicowymi.
Pojawia się kwasiczy oddech Kussmaula, tzw. oddech „gonionego psa”. Polega na bardzo głębokich oddechach o zwiększonej częstotliwości. Może występować zapalenie opłucnej i obrzęk płuc.

Zmiany skórne

Do zmian skórnych można zaliczyć:

• ziemisto-brunatny odcień – w wyniku gromadzenia się w skórze związków barwnikowych występujących w mocznicy,
• wybroczyny – objaw mocznicowej skazy krwotocznej, czyli skłonności do krwawień w obrębie tkanek i narządów,
• bladość – spowodowana niedokrwistością, czyli anemią,
• suchość – spowodowana zanikiem gruczołów potowych,
• świąd, zadrapania, przeczosy – występują często u pacjentów leczonych dializami; świąd spowodowany jest m.in. przez odkładanie się fosforanów wapnia w skórze,
• „szron mocznicowy” – u chorych z bardzo dużym stężeniem mocznika w osoczu dochodzi do jego wytrącania się na powierzchni skóry.

Zaburzenia w układzie pokarmowym

Zaburzenia w układzie pokarmowym:

• spadek apetytu, nudności, wymioty – są wynikiem zapalenia błony śluzowej żołądka i dwunastnicy,
• mocznicowy zapach z ust – występuje u osób z dużym stężeniem mocznika w osoczu. Jest wynikiem rozpadu mocznika do amoniaku w ślinie i jest jedną z przyczyn zaburzeń smaku i spadku łaknienia,
• bóle brzucha będące wynikiem zapalenia błony śluzowej żołądka i jelit lub wrzodami trawiennymi,
• krwawienia z przewodu pokarmowego – często współistnieje ze skazą krwotoczną w przebiegu mocznicy. Może być następstwem wrzodu żołądka lub dwunastnicy oraz krwotocznego zapalenia błony śluzowej żołądka,
• hemochromatoza, czyli przeładowanie żelazem. Może rozwinąć się w następstwie wielokrotnych przetoczeń krwi. Cechą charakterystyczną jest brunatne zabarwienie skóry, szczególnie twarzy,
• ostre zapalenie trzustki,
• wodobrzusze,
• niedrożność porażenna przewodu pokarmowego.

Zaburzenia psychiczne

Do zaburzeń psychicznych zalicza się:

• depresja,
• psychozy,
• niepokój,
• demencja.

Zaburzenia neurologiczne

Zaburzenia neurologiczne to:

• bóle głowy,
• zaburzenia snu (nadmierna senność lub bezsenność),
• zaburzenia koncentracji i pamięci,
• drgawki i śpiączka,
• neuropatia obwodowa – parestezje (mrowienie, drętwienie), zespół niespokojnych nóg (polegający na uczuciu dyskomfortu w stopach zmuszającego do stałego wykonywania ruchów kończynami dolnymi); przewlekła czkawka, upośledzenie słuchu, upośledzenie odruchów ścięgnistych.

Zaburzenia oczne

Do zaburzeń związanych z oczami zalicza się:

• zaburzenia widzenia,
• wytrzeszcz,
• zespół czerwonych oczu,
• oczopląs.

Zaburzenia hematologiczne

Zaburzenia hematologiczne:

• niedokrwistość (anemia): zmniejsza się wytwarzanie erytropoetyny przez nerki. Substancja ta stymuluje wytwarzanie czerwonych krwinek przez szpik kostny. Jej niedobór prowadzi niedokrwistości w przebiegu przewlekłej niewydolności nerek,
• limfocytopenia – obniżona odporność, która jest przyczyną zwiększonego ryzyka zakażeń,
• skaza krwotoczna - objawia się przedłużonymi krwawieniami z ran oraz skłonnością do powstawania podbiegnieć krwawych (siniaków).

Zaburzenia w układzie ruchu

Zaburzenia w układzie ruchu to:

• bóle kostne i stawowe,
• osłabienie i zanik mięśni,
• osteodystrofia – „odwapnienie kości”.

Zaburzenia w układzie płciowym

Do zaburzeń w układzie płciowym należą:

• spadek libido,
• impotencja,
• zaburzenia miesiączkowania,
• niepłodność.

Zaburzenia hormonalne i metaboliczne

Wśród zaburzeń hormonalnych i metabolicznych wyróżnia się:

• niedobór witaminy D i wtórna nadczynność przytarczyc,
• upośledzona tolerancja glukozy,
• dyslipidemia,
• niedożywienie, upośledzenie wzrastania dzieci i młodzieży.

Leczenie mocznicy

Leczenie obejmuje:

• leczenie przyczynowe,
• hamowanie postępu choroby,
• zapobieganie powikłaniom i ich leczenie,
• przygotowanie do leczenia nerkozastępczego i leczenie nerkozastępcze.

Należy pamiętać o leczeniu chorób współistniejących, profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych, których duże ryzyko występuje w przebiegu przewlekłej niewydolności nerek. Chorzy powinni zaprzestać palenia papierosów i zaszczepić się na WZW typu B.

Leczenie nerkozastępcze

W leczeniu nerkozastępczym należy wymienić:

• hemodializę,
• dializę otrzewnową,
• przeszczep nerki.

W Polsce hemodializa jest dominującą metodą leczenia nerkozastępczego. Co roku rozpoczyna się leczenie nerkozastępcze u ponad 130 osób na milion mieszkańców. Wykonywana jest 3 razy w tygodniu, trwa 4-5h.

Przeszczepienie nerki przywraca prawidłową równowagę wewnątrzustrojową i czynność wydzielniczą nerki oraz wydłuża życie i zapewnia lepszą jakość w porównaniu z dializoterapią, dlatego jest metodą z wyboru w leczeniu schyłkowej niewydolności nerek czyli mocznicy. Należy pamiętać, że skuteczna terapia powoduje cofanie się większości objawów mocznicy.