Zespół wazowagalny – przyczyny, objawy, leczenie omdleń wazowagalnych

Omdlenia wazowagalne – co to jest?

Za występowanie zespołu wazowagalnego odpowiedzialna jest reakcja wazowagalna. Co to jest? Polega ona na nagłym spadku ciśnienia w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych oraz bradykardii (czyli zwolnienia czynności serca).

Skutkiem odruchu wazowagalnego są omdlenia. Objawy najczęściej dotyczą pacjentów, którzy stali przez dłuższy czas, szczególnie w zatłoczonych i gorących miejscach. Prócz długotrwałej pionowej pozycji, omdleniom wazowagalnym sprzyja pobudzenie nerwu błędnego, np. podczas oddawania stolca czy kaszlu. Ponadto zasłabnięciom sprzyja m.in. wysiłek fizyczny czy duża wilgotność powietrza.

To też może Cię zainteresować: Uderzenia gorąca w młodym wieku – przyczyny

Zespół wazowagalny może mieć różne nasilenie. Często przyczyną omdleń u jednego pacjenta mogą być różne czynniki (np. długotrwałe przebywanie w pozycji stojącej i wysiłek fizyczny).

Schorzenie może występować również u kobiet w ciąży. Często pacjentki mylą objawy przedomdleniowe z popularnymi objawami ciąży (osłabienie, zawroty głowy, nudności). Zespół wazowagalny w ciąży powinien podlegać szczególnej kontroli lekarskiej.

Odruch wazowagalny to częsta dolegliwość. Występuje u wielu ludzi diagnozowanych z powodu omdleń. Szacuje się, że problem dotyczy prawie 40 proc. pacjentów, u których wystąpiło zasłabnięcie. Epizody omdleń pojawiają się przede wszystkim u ludzi młodych.

Sprawdź również: Oddawanie krwi – przeciwwskazania

Pomimo swej uciążliwości, nie są one groźne. Przebieg choroby jest zwykle łagodny. Powikłania omdleń to przede wszystkim urazy wynikające z upadku podczas zasłabnięcia. Bywają niebezpieczne, szczególnie gdy dochodzi do uderzenia w głowę.

Omdlenia wazowagalne są również niebezpieczne dla kierowców. Zasłabnięcie podczas kierowania pojazdem może doprowadzić do kolizji drogowej. Reakcja wazowagalna jest więc potencjalnym źródłem niebezpieczeństwa dla pacjentów z prawem jazdy.

To też może Cię zainteresować: Wpływ ciśnienia atmosferycznego na zdrowie i samopoczucie

Jakie są przyczyny omdleń wazowagalnych?

Omdlenia wazowagalne najczęściej występują u ludzi młodych. Pojawiają się zwykle podczas długotrwałego przebywania w pozycji stojącej (np. w kościele, podczas podróży w autobusie, podczas długiego apelu w szkole itp.). Inne czynniki, mogące być przyczyną omdlenia wazowagalnego, to:

• silne emocje, stres (np. podczas pobierania krwi),
• narażenie na nieprzyjemne bodźce (ból, przerażający widok, przykry dźwięk),
• niedawna szybka utrata masy ciała,
• intensywny wysiłek fizyczny (omdlenia powysiłkowe),
• oddawanie moczu, stolca,
• długotrwały kaszel (np. poinfekcyjny, astmatyczny),
• osłabienie organizmu (np. menstruacja, brak snu, zmęczenie, nieprawidłowa dieta, przepracowanie),
• leki, alkohol.

Dodatkowo występowaniu omdleń sprzyja wysoka temperatura, wysoka wilgotność powietrza i duszne pomieszczenia.

Przeczytaj też: Omdlenie – przyczyny, rodzaje, pierwsza pomoc, jak leczyć

Typy zespołu wazowagalnego

Najczęstszym rodzajem omdleń spotykanych w praktyce lekarskiej są omdlenia wazowagalne. Wyróżniamy trzy podstawowe ich rodzaje.

• Typ 1 – zespół wazowagalny typ mieszany, kiedy podczas omdlenia puls spowalnia, ale nie osiąga wartości poniżej 40 uderzeń serca/min, lub jeżeli puls obniży się poniżej 40 uderzeń/min, ale nastąpi to jedynie na krótki czas (do 10 s), a spadek ciśnienia krwi nastąpi przed zwolnieniem czynności serca.
• Typ 2 – zespół wazowagalny kardiodepresyjny – dzielimy go na dwa podtypy: podtyp A – jeżeli czynność serca zwalnia i osiąga wartości poniżej 40 uderzeń/min przez okres dłuższy niż 10 s (lub zarejestrowanie asystolii przez okres krótszy niż 3 sekundy); podtyp B – u pacjentów rejestruje się asystolię, czyli brak czynności serca, przez okres dłuższy niż 3 sekundy.
• Typ 3 – zespół wazowagalny wazodepresyjny, kiedy u pacjenta występuje niskie ciśnienie krwi, a puls nie zwalnia o więcej niż 10 proc. w stosunku do wartości maksymalnych.

Sprawdź również: Perforacja jelita – przyczyny, objawy, leczenie

Zespół wazowagalny – objawy przed zasłabnięciem

Omdlenia wazowagalne często poprzedzają charakterystyczne, zwiastujące objawy. Pacjenci skarżą się na: zawroty głowy, uczucie nudności, zaburzenia wzroku, mroczki przed oczami, zaburzenia słuchu, zniekształcenia dźwięków, uczucie ucisku w karku, uczucie gorąca w nadbrzuszu, zimne poty, zblednięcie skóry, uczucie gorąca lub zimna, kołatania serca, uczucie duszności, osłabienie.

Reakcja wazowagalna – leczenie i ćwiczenia

Leczenie zespołu wazowagalnego polega przede wszystkim na zapobieganiu omdleniom oraz urazom związanym z upadkiem podczas utraty świadomości. Pacjenci z zespołem wazowagalnym powinni uprzedzić najbliższe im osoby o możliwości wystąpienia zasłabnięcia i konieczności ewentualnej pierwszej pomocy w przypadku omdlenia.

Ponadto powinni unikać sytuacji, które prowokują występowanie omdleń (np. zatłoczonych, dusznych pomieszczeń). Ważne jest prawidłowe nawodnienie organizmu, szczególnie latem. Pacjenci powinni pić w ciągu dnia dużo płynów oraz mieć przy sobie butelkę wody. Osoby niecierpiące na nadciśnienie tętnicze powinny stosować dietę bez ograniczeń soli kuchennej.

Istotne jest również, aby chorzy nauczyli się rozpoznawać objawy przed zasłabnięciem wazowagalnym oraz wiedzieli, co robić w razie ich wystąpienia. W miarę możliwości, w przypadku wystąpienia objawów przedomdleniowych powinno się przyjąć pozycję leżącą i poinformować drugą osobę, która znajduje się w pobliżu, o złym samopoczuciu.

Po położeniu się należy unieść kończyny górne i dolne. Jeżeli przyjęcie pozycji leżącej jest niemożliwe, można usiąść/przykucnąć i pochylić głowę ku dołowi (między kolana). Warto poprosić kogoś w pobliżu, aby zaczekał przez chwilę i w razie niepokojących objawów wezwał pomoc lekarską.

Przeczytaj również: Niedokrwienie jelit – jak leczyć?

Innym ćwiczeniem przy zespole wazowagalnym, będącym sposobem doraźnej pomocy w przypadku objawów przedomdleniowych, jest wysiłek tzw. izometryczny. Polega on na zaciskaniu mięśni kończyn dolnych, pośladków, brzucha lub ściskaniu w ręce piłeczki. Powstająca w ten sposób „pompa mięśniowa” poprawi przepływ krwi w organizmie.

Dobre wyniki w leczeniu zespołu wazowagalnego osiąga również trening pionizacyjny. Polega on na „przyzwyczajaniu” pacjenta do pozycji stojącej.

Należy stanąć opartym plecami o ścianę i wytrzymać w tej pozycji około 20 min. Dziennie powinno się wykonywać 1–2 sesje tego ćwiczenia, a z czasem wydłużać okres przebywania w pozycji stojącej. Osobom szczególnie wrażliwym powinien ktoś towarzyszyć podczas ćwiczenia.

Należy pamiętać, że nie każde omdlenie jest objawem zespołu wazowagalnego. Niektóre zasłabnięcia mają znacznie poważniejsze przyczyny, a niekiedy są groźne dla życia. Po epizodzie omdlenia zawsze należy udać się do lekarza w celu wykluczenia przyczyn kardiologicznych.

Czytaj również: Choroba Pompego – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie