Ksenofobia – czym jest?
Wyraz ksenofobia pochodzi z języka greckiego i stanowi połączenie dwóch słów: ksenos (obcy) i phobos (strach). W dosłownym tłumaczeniu może więc oznaczać strach przed obcym. Termin ksenofobia według ekspertów oznacza postawę, którą charakteryzuje przesadna niechęć, obawa i wrogość wobec tego, co cudzoziemskie i obce kulturowo.
Ksenofobia często połączona jest jednak z poczuciem wyższości, odczuwanym ze względu na przynależność do własnego kraju i narodowości. Jest wtedy przeciwna ksenocentryzmowi – czyli zjawisku, w którym za lepsze i bardziej wartościowe uznajemy wszystko to, co zagraniczne.
Ksenofobia – skąd się bierze?
Socjologowie i politolodzy zajmujący się ksenofobią upatrują jej źródeł w wielu różnych mechanizmach: psychologicznych, kulturowych, a nawet biologicznych. Aby je dobrze zrozumieć, trzeba operować wiedzą z zakresu psychologii, antropologii, psychobiologii czy wspomnianej socjologii, ale też geografii, stosunków międzynarodowych, prawa czy ekonomii. Ksenofobia jest również często związana z rasizmem czy dyskryminacją.
Przyczyny kształtowania się mechanizmów lękowych wobec obcych narodów i kultur w historii ludzkości mogą być niezwykle różne. Czasami dzieje się to na wskutek doświadczonej traumy – w skrajnych przypadkach na zasadzie występowania PTSD (ang. post-traumatic stress disorder), czyli stresu pourazowego. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy do rozwoju ksenofobii doszło po zaobserwowaniu czy doświadczeniu wyjątkowo negatywnych zdarzeń związanych z cudzoziemcami (na przykład kradzieży czy aktu agresji dokonywanych przez obywatela innego kraju). Niekiedy zdarzenie to nie jest jednostkowe, a każde następne wzmacnia niechęć i uprzedzenie u osoby, u której rozwinęła się ksenofobia.
Trzeba jednak podkreślić, że w wielu przypadkach ksenofobia dotyka również osoby, które nie miały do tej pory kontaktu z daną kulturą czy jej przedstawicielami. Za rozwój tego mechanizmu często odpowiada wówczas doświadczenie kulturowe, a także przekaz medialny, na przykład brutalne relacje z wojen w innej części świata lub bardzo subiektywne teksty przeczytane w internecie. Zauważono również, że ksenofobia często dotyka jednostki o cechach osobowości paranoicznej – ale czasami także osobowości narcystycznej, zwłaszcza w przypadku gdy zjawisku towarzyszy poczucie wyższości własnej kultury i narodu nad pozostałymi.
Ksenofobia – jak się objawia?
Osoby dotknięte ksenofobią zazwyczaj łatwo ulegają wierze w rozmaite stereotypy i uprzedzenia dotyczące innych narodów i kultur. Często towarzyszy im niechęć do jakiegokolwiek kontaktu z jej przedstawicielami, a nawet próba izolacji zapobiegającej ich spotkaniu. W skrajnych przypadkach kontakt z osobą z obcego kręgu kulturowego może wywoływać ataki paniki.
Osoby ulegające ksenofobii często boją się również o utracenie własnej tożsamości kulturowej. Może to przejawiać się na przykład poprzez unikanie anglicyzmów, rusycyzmów i makaronizmów oraz przesadny puryzm językowy, gloryfikację kultury i sztuki własnego kraju lub dewaluację zagranicznego dorobku kulturowego.
Najbardziej dotkliwym społecznym efektem ksenofobii jest dyskryminacja oraz agresja – zarówno słowna, jak i fizyczna – której mogą dopuszczać się osoby dotknięte ksenofobią wobec przedstawicieli obcych sobie grup. Doprowadza to zarówno do krzywdy poszczególnych jednostek, jak i napięć społecznych i umacniania uprzedzeń.
Ksenofobia – leczenie i przeciwdziałanie
Osoby zmagające się z ksenofobią zazwyczaj są przekonane o słuszności własnych poglądów i nie widzą podstaw wskazujących na potrzebę ich weryfikacji. Do terapeuty trafiają przeważnie wtedy, gdy lęk dominuje nad niechęcią i jest tak silny, że utrudnia funkcjonowanie – na przykład w przypadku osób pracujących w międzynarodowym środowisku.
Mimo to, istnieje kilka efektywnych metod psychoedukacji i terapii, które mogą pomóc poradzić sobie z ksenofobią. Leczenie ksenofobii obejmuje zmianę postępowania i postrzegania. W przypadku ksenofobii zazwyczaj stosuje się techniki poznawczo-behawioralne, służące modyfikacji postaw i zachowań pacjenta/klienta. Wiele z nich opiera się na rozmowach z terapeutą dotyczących własnych przekonań. Pomocna może być też nauka technik relaksacyjnych.
W przeciwdziałaniu ksenofobii dużą rolę odgrywają także programy społeczne, w tym te prowadzone przez organizacje pozarządowe, dotyczące polityki antydyskryminacyjnej. Opierają się one przede wszystkim na kampaniach informacyjnych oraz innych działaniach edukacyjnych i uświadamiających, które pomagają uchronić nas przed rozwijaniem się ksenofobii. Urzędnicy i aktywiści starają się również przeciwdziałać czynnym aktom ksenofobicznym oraz egzekwować kary wobec osób dopuszczających się dyskryminacji i agresji.
