Antykoncepcja hormonalna a odchudzanie

Skład antykoncepcji hormonalnej

Forma antykoncepcji, którą pacjentki wybierają najczęściej, to tabletki doustne. Preparaty te mogą być jednoskładnikowe lub dwuskładnikowe. Na preparaty jednoskładnikowe składają się progestageny, natomiast preparaty dwuskładnikowe to połączenie progestagenów z estrogenami. Są to hormony, które produkuje organizm każdej kobiety. Różnica polega na tym, że tabletki antykoncepcyjne zawierają składniki, które podlegają modyfikacji chemicznej. Ich działanie zatem może odbiegać nieznacznie od hormonów naturalnych lub to działanie nasilać. Ponadto istotne jest też to, że w przypadku przyjmowania doustnej antykoncepcji w organizmie rosną stężenia tych hormonów, co może powodować skutki uboczne.

Przyczyny przyrostu wagi

Obrzęki i działanie antydiuretyczne

Częstą przyczyną przybierania na wadze jest nadmierne gromadzenie wody i sodu w organizmie. Uważa się, że odpowiadają za to głównie estrogeny, które stymulują układ renina-angiotensyna-aldosteron, co w konsekwencji powoduje zatrzymywanie sodu oraz wody, dlatego, jeśli to możliwe, należy dążyć do przyjmowania jak najmniejszej dawki tych hormonów.

Nadmierny apetyt

Wzrost apetytu podczas stosowania antykoncepcji nie jest częstą przyczyną odpowiedzialną za przyrost wagi. Niektóre tabletki zawierają jednak składniki, takie jak np. drospirenon, które mogą zwiększać zarówno apetyt, jak i pragnienie.

Utrudnione spalanie tłuszczów

Tabletki antykoncepcyjne starszej generacji mogły podnosić poziom insuliny. Przypuszcza się, że takie działanie może mieć też część nowszych preparatów. Skutkiem tego jest magazynowanie dużej części energii w tkance tłuszczowej, a co za tym idzie, magazynowanie tłuszczów zamiast ich spalania.

Nieprawidłowy metabolizm glukozy i insulinooporność

Jeśli w czasie przyjmowania antykoncepcji przyrost wagi jest większy niż 5% wcześniejszej masy ciała, może świadczyć to o zaburzeniach metabolizmu glukozy lub insuliny. W tym wypadku należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ może okazać się konieczne oznaczenie stężenia glukozy i insuliny we krwi na czczo. W przypadku poziomu glukozy na czczo mieszczącego się między 100-125 mg/dl należy wykonać doustny test obciążenia glukozą.

Działanie preparatów antykoncepcyjnych

Wytyczne Towarzystwa Planowania Rodziny z 2009 roku, uwzględniając wyniki badań naukowych, określiły wpływ antykoncepcji hormonalnej na przyrost wagi u pacjentek, których masa ciała jest prawidłowa lub wyższa od prawidłowej, ale nie więcej niż o 30%:

• preparaty dwuskładnikowe (tabletki antykoncepcyjne, plastry, pierścienie dopochwowe) nie były związane w tej grupie pacjentek z przyrostem masy ciała,
• wkładka wewnątrzmaciczna uwalniająca lewonorgestrel może wykazywać nieznaczny wpływ na zwiększenie masy ciała w długoterminowym użyciu,
• implant zawierający etonogestrel nie został dokładnie przebadany, jeśli chodzi o jego wpływ na masę ciała, ale wydaje się, że jest on nieznaczny,
• zastrzyki zawierające octan medroksyprogesteronu o przedłużonym uwalnianiu budzą więcej kontrowersji, ponieważ badania wykazały, że mogą nie wywierać żadnego wpływu na przyrost wagi, natomiast inne badania podkreślają ich niekorzystny wpływ, szczególnie u nastoletnich pacjentek, u których stwierdzono otyłość jeszcze przed rozpoczęciem przyjmowania antykoncepcji hormonalnej.

Należy jednak pamiętać, że antykoncepcja hormonalna może wpływać indywidualnie na masę ciała u kobiet, ponieważ przyrost wagi podczas stosowania antykoncepcji nie wynika jedynie z samego działania preparatu, ale przede wszystkim ze stylu życia pacjentek, ich sposobu odżywiania oraz stopnia aktywności fizycznej.

Zalecenia dotyczące diety i trybu życia

1. Ważna jest prawidłowo zbilansowana dieta oraz odpowiednia dobowa podaż kalorii.
2. Zaleca się ograniczenie spożywania soli kuchennej, która może nasilać zatrzymywanie wody w organizmie.
3. Należy pić dużo wody mineralnej, a ograniczyć spożywanie słodkich soków i napojów.
4. Produkty smażone należy zastąpić gotowanymi.
5. Powinno się unikać spożywania węglowodanów prostych, zatem produkty takie jak cukier, słodycze, dżem, biały chleb lepiej zastąpić tymi, które zawierają węglowodany złożone, np. pieczywo razowe, ryż brązowy, otręby, kiełki pszeniczne, zboża pełnoziarniste.
6. Należy zaprzestać palenia papierosów, ponieważ podwyższają ryzyko efektów ubocznych związanych z przyjmowaniem antykoncepcji, dotyczących głównie ryzyka choroby zakrzepowo-zatorowej, co jest istotne zwłaszcza u kobiet powyżej 35. roku życia, które palą 15 lub więcej papierosów dziennie.
7. W przypadku małej aktywności fizycznej należy dążyć do jej zwiększenia.
8. Dieta powinna być bogata w witaminy i składniki mineralne.

Suplementacja witamin podczas antykoncepcji

Witamina B₆

Badania wykazały, że występują różnice w metabolizmie witaminy B₆ między kobietami przyjmującymi antykoncepcję a tymi, które jej nie stosują. Pomimo to nie zaleca się zwiększenia podaży witaminy B₆ w diecie.

Kwas foliowy

Kobiety przyjmujące antykoncepcję mogą doświadczać niedoboru kwasu foliowego. Przyczyną może być zarówno mniejsza podaż produktów zawierających tę witaminę, jak i zmniejszone wchłanianie jelitowe. Zaleca się, by wszystkie kobiety w wieku rozrodczym, niezależnie od tego, czy stosują antykoncepcję, przyjmowały dawki suplementacyjne kwasu foliowego, które wynoszą 0,4 mg na dobę. Jest to szczególnie ważne u kobiet, które po odstawieniu antykoncepcji planują zajść w ciążę, ponieważ jest on zalecany jako profilaktyka wad cewy nerwowej u płodu.

Produkty bogate w kwas foliowy to warzywa liściaste (szpinak, kapusta, kalafior, sałata, brokuły, brukselka) oraz pomidory, fasola, groch, soczewica, orzechy, słonecznik, pomarańcze, wątroba, żółtko jaja.

Ryboflawina (witamina B₂)

Jeśli kobieta przed rozpoczęciem przyjmowania antykoncepcji hormonalnej miała niedobory witaminy B₂, to tym bardziej należy ją suplementować. Produkty bogate w witaminę B₂ to m.in.: wątroba, chude sery, migdały, jaja, łosoś, makrela, mleko, jogurt, kefir, orzechy włoskie, mięso.

Witamina C

Badania wykazały, że kobiety przyjmujące pigułki antykoncepcyjne mają obniżone stężenia witaminy C, co mogłoby niekorzystnie wpływać na metabolizm miedzi. Nie zaleca się jednak dodatkowej podaży witaminy C.

Witamina A

W surowicy kobiet przyjmujących tabletki antykoncepcyjne występują wyższe stężenia witaminy A, natomiast badania na zwierzętach udowodniły, że ilość witaminy A magazynowanej w wątrobie może być niższa w tej grupie kobiet. Z tego powodu w czasie stosowania antykoncepcji zaleca się przyjmowanie produktów bogatych w ten składnik, takich jak marchew, szpinak, dynia.

Należy jednak pamiętać, że w przypadku odstawienia antykoncepcji i próby zajścia w ciążę powinno się powrócić do wcześniejszej diety, która nie zawierała zwiększonych ilości produktów bogatych w witaminę A, ponieważ bardzo wysokie stężenia tego składnika we krwi mogą mieć działanie teratogenne, co oznacza że mogą powodować wady wrodzone u płodu.

Suplementacja składników mineralnych podczas antykoncepcji

Żelazo

Kobiety przyjmujące doustną antykoncepcję mają z reguły mniejsze zapotrzebowanie na żelazo, ponieważ zwykle występują u nich mniej obfite miesiączki, zatem utrata żelaza z organizmu jest mniejsza. Zalecana dawka dobowa żelaza, które należy dostarczać organizmowi, wynosi 10,9 mg na dobę w porównaniu do 18 mg na dobę, które powinny spożywać kobiety nieprzyjmujące antykoncepcji. Nie oznacza to jednak, że kobiety stosujące antykoncepcję powinny ograniczać produkty spożywcze zawierające żelazo.

Cynk

Kobiety przyjmujące antykoncepcję mogą mieć zmniejszone stężenia cynku we krwi, ale jednocześnie często wyższe stężenia tego składnika mineralnego zawierają erytrocyty, czyli komórki krwi odpowiedzialne za przenoszenie tlenu. Może to świadczyć o redystrybucji, czyli zmianie rozmieszczenia danego minerału w organizmie i wobec tego nie ma odmiennych zaleceń dotyczących stosowania cynku.

Miedź

Badania wykazały, że kobiety przyjmujące antykoncepcję mogą mieć wyższe stężenia miedzi we krwi. Ceruloplazmina, czyli białko transportujące miedź, może wpływać niekorzystnie na stężenia witaminy C, zatem wyższe stężenia miedzi mogą obniżać poziom witaminy C w organizmie. Konieczne są dalsze badania w celu ustalenia zaleceń dotyczących produktów zawierających miedź u kobiet stosujących hormonalną antykoncepcję.

Antykoncepcja a otyłość

Istotny jest fakt, że efektywność antykoncepcji u kobiet z nadwagą lub towarzyszącą otyłością może spadać. Nie ma żadnych dowodów na temat bezpiecznego stosowania antykoncepcji u kobiet, których indeks masy ciała (BMI) jest równy lub przekracza 40 kg/m². Nie oznacza to jednak, że antykoncepcja w tej grupie kobiet jest bezwzględnie przeciwwskazana, ale należy wziąć pod uwagę czynniki ryzyka choroby zakrzepowo-zatorowej.

Natomiast niezaprzeczalną zaletą stosowania antykoncepcji u pacjentek otyłych jest zmniejszenie ryzyka raka endometrium, które jest wyższe w tej grupie kobiet, a co za tym idzie, większej produkcji estrogenów, które stymulują rozrost błony śluzowej macicy. Ponadto należy pamiętać, że tabletki antykoncepcyjne nie powinny być zalecane w celu schudnięcia. U części kobiet obserwuje się zmniejszenie masy ciała po antykoncepcji, ale możliwe niekorzystne skutki uboczne w postaci zahamowania osi podwzgórze-przysadka-jajniki przeważają nad potencjalnymi korzyściami wynikającymi ze zmniejszenia masy ciała.