Punkty spustowe – przyczyny, objawy, terapia trigger point na ciele

Punkty spustowe – co to jest?

Punkt spustowy ( trigger point ) to podrażnione, zgrubione miejsce na tkance mięśniowej, powodujące jej wzmożone napięcie oraz uczucie sztywności. Trigger point jest wrażliwy na dotyk i wyczuwalny przez palpację jako guzek czy zgrubienie. Występuje on głównie w mięśniach szkieletowych i w powięzi, ale może pojawić się również w skórze, tkance tłuszczowej, więzadłach lub torebkach stawowych.

Mięśnie są istotnym elementem budowy ciała człowieka i stanowią aż 50 proc. jego masy. Nie tylko zapewniają właściwą postawę ciała i odpowiadają za nasze ruchy oraz wykonywane czynności, ale również chronią szkielet, nerwy oraz naczynia.

Urazy mięśni są powszechnym problemem, zwłaszcza wśród sportowców i osób aktywnych fizycznie. Mięśnie mogą ulec stłuczeniu, zerwaniu czy naciągnięciu. Zdarza się jednak, że mikrouraz lub przeciążenie tkanki mięśniowej powoduje powstanie w jej włóknach bolesnego zgrubienia. To właśnie wówczas mamy do czynienia z punktem spustowym na ciele.

Punkty spustowe na skutek ucisku wyzwalają bóle – często promieniujące w miejsca odległe, dlatego mogą one imitować dolegliwości z innych narządów lub układów ciała (tzw. ból przeniesiony).

To też może Cię zainteresować: Co może być przyczyną ucisku w głowie?

Punkty spustowe – przyczyna – uszkodzenie sarkomeru

Mięśniowo-powięziowe punkty spustowe powstają na skutek uszkodzenia najmniejszej jednostki budulcowej mięśnia – sarkomeru. Najczęściej przyczyną są urazy lub przeciążenia mięśni. Z powodu uszkodzenia rozwija się stan zapalny oraz powstaje tkanka bliznowata, która robi się twarda i mało elastyczna. Istnieją różne czynniki, które mogą sprzyjać powstawaniu punktów spustowych. Wśród nich można wymienić:

• urazy lub choroby układu kostno-mięśniowego,
• stres,
• bezsenność,
• ogólne przeciążenie organizmu,
• alergie lub infekcje,
• niedobory witaminowe.

Miejsca spustowe mogą być także odpowiedzią na schorzenia narządów wewnętrznych.

To też może Cię zainteresować: Guzek na szyi – co może oznaczać?

Trigger point – objawy punktów spustowych

Objawy trigger point są różnorodne, dlatego tak często są one przyczyną błędów diagnostycznych lekarzy lub fizjoterapeutów. Punkty spustowe powodują przede wszystkim ból lub wzmożone napięcie mięśni czy powięzi, na których są zlokalizowane. Dolegliwości mogą także promieniować w miejsca odległe. Bolesne mięśnie szybko się męczą, są osłabione i sztywne, zwłaszcza po dłuższym spaniu czy siedzeniu.

Punkty spustowe mięśni powodują dolegliwości nie tylko kończyn, tułowia, pleców czy stawów, ale również głowy, szyi, szczęki, ucha lub zatok. Często przyczyniają się do zawrotów głowy, drętwienia kończyn, zaburzenia czucia głębokiego i równowagi ciała oraz pogorszenia koordynacji nerwowo-mięśniowej.

Wyzwalają również reakcje wegetatywne, takie jak pocenie się, łzawienie, gęsią skórkę na ciele czy katar. Niestety zdarza się także, że imitują fałszywy zawał lub arytmię serca. Przy punktach spustowych objawy zmieniają się w zależności od przyjętej postawy ciała, wykonywanej czynności lub pory dnia.

To też może Cię zainteresować: Ból pleców po prawej stronie

Punkty spustowe – ból mięśniowo-powięziowy

Można powiedzieć, że każdy mięsień ma kilka charakterystycznych miejsc, w których lokalizują się trigger points. Duże mięśnie (takie jak np. mięsień czworoboczny) mają 6 takich punktów, mniejsze mięśnie (np. dźwigacz łopatki) mają ich tylko 2. Aczkolwiek są mięśnie, na których punkty spustowe mogą być rozmieszczone na całej ich długości. Do takich mięśni zaliczamy np. mięsień żwacz i mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy.

Objawy z punktów spustowych mogą promieniować na cały mięsień lub na mięśnie sąsiednie. Możemy więc odczuwać dolegliwości w całym stawie lub w większej okolicy naszego ciała. Bóle głowy i karku mogą powodować nie tylko punkty spustowe na mięśniu czworobocznym, ale również na żwaczu, mięśniu okrężnym oka czy mięśniu szerokim szyi. Trigger points na mięśniu czworobocznym mogą z kolei wyzwalać silne bóle, które promieniują w okolice skroni, oczodołów czy żuchwy.

Dolegliwości górnej części klatki piersiowej oraz okolicy ramienia mogą być wynikiem punktów spustowych na plecach, w mięśniach: dźwigaczu łopatki, nadgrzebieniowym i podgrzebieniowym, najszerszym grzbietu, dwugłowym lub trójgłowym. Ból łokcia i palców może promieniować z punktów spustowych z mięśni np. ramienno-promieniowego, prostowników i zginaczy promieniowego i łokciowego nadgarstka czy drobnych mięśni palców.

Czytaj również: Guzek za uchem, powiększone węzły chłonne za uchem

Przyczyną bólów górnej części tułowia są punkty na mięśniach, np. piersiowych, podobojczykowym, zębatych, prostownika grzbietu czy mięśni brzucha. Punkty na niektórych mięśniach brzucha mogą powodować również bóle pachwiny, pęcherza moczowego czy wywoływać kolkę. Punkty spustowe na pośladku mogą powodować bóle stawów krzyżowo-biodrowych.

Punkty spustowe – mapa – plecy, pośladek, szyja, bark

Punkty spustowe mięśni wywołują odmienne dolegliwości w zależności od lokalizacji.

• Punkty spustowe pleców – zlokalizowane w obrębie dolnego grzbietu, wywołują dotkliwy ból podczas schylania oraz skrętów ciała. Umiejscowione na grzbiecie górnym wywołują ból pod łopatką – ból wyzwala długotrwałe przebywanie w jednej pozycji, np. podczas pracy przy komputerze bez prawidłowego podparcia pleców i przedramion. Punktom spustowym na plecach sprzyjają odstające łopatki, jak również skolioza. Zdarza się, że miejsca spustowe na plecach można wyczuć pod palcami.
• Punkty spustowe pośladków – zwykle występują na mięśniu pośladkowym przednim bądź mięśniu gruszkowatym. Objawy przypominają atak rwy kulszowej, pojawia się piekący, ostry ból pośladka, często poważnie utrudniający poruszanie się. Dolegliwość może wywołać nieprawidłowe ułożenie ciała w czasie snu lub nadmierny wysiłek fizyczny.
• Punkty spustowe szyi – ból szyi u osób, których praca wymaga utrzymywania głowy skierowanej w jedną stronę, to najprawdopodobniej punkt spustowy na mięśniu mostkowo-obojczykowo-sutkowym. Samodzielne wykrycie miejsca spustowego na szyi jest bardzo trudne i ryzykowne, diagnostykę należy pozostawić profesjonaliście.
• Punkty spustowe barku – zwykle pojawiają się w tylnej części barku, wywołując ograniczenie zakresu jego ruchomości oraz bolesność.
• Punkty spustowe głowy – stają się zwykle przyczyną bólu skroni, migren i napięciowych bólów głowy. Promieniują do żuchwy, przez co często są mylone z bólem zęba.
• Punkty spustowe pod pachą – dają dolegliwości bólowe w czasie kichania oraz głębokich oddechów.

To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?

Jak znaleźć punkt spustowy na ciele?

Warto udać się do wykwalifikowanego fizjoterapeuty, który zbierze wywiad oraz dokładnie zbada pacjenta. W wywiadzie padną pytania m.in. o ewentualny uraz, upadek, aktywność fizyczną oraz o charakter bólu czy inne dolegliwości. Terapeuta oceni funkcję bolącego mięśnia oraz jego napięcie i stopień rozciągnięcia.

Punkt spustowy można znaleźć za pomocą dokładnego badania palpacyjnego tkanek miękkich. W tym celu opuszką palca należy powoli przesuwać skórę, a następnie tkanki mięśniowe. Do diagnozy niektórych mięśni trzeba zastosować chwyt szczypcowy. Ucisk zgrubionego i napiętego miejsca (które jest punktem spustowym) wyzwoli ból, przeczulicę lub spowoduje drżenie mięśnia. Pamiętajmy, że istnieje ryzyko promieniowania bólu z punktów spustowych w miejsca odległe, dlatego ustalenie źródła bólu mięśni może sprawić trudność.

Czytaj również: Guzek pod pachą – jakie są przyczyny zgrubienia pod pachą?

Terapia punktów spustowych – ćwiczenia i masaż

W leczeniu punktów spustowych stosuje się różne techniki terapii, których celem jest dezaktywacja bolesnych punktów na ciele pacjenta. Używa się także ćwiczeń leczniczych, które rozciągają i rozluźniają mięśnie lub grupy mięśniowe. Należy również zwrócić uwagę na czynniki, które przyczyniły się do powstania miejsc spustowych, gdyż pomimo zmniejszenia lub zlikwidowania dolegliwości bólowych, mogę się one ponownie reaktywować. Do tych czynników zaliczamy również niewłaściwe pozycje i wady postawy ciała oraz schorzenia układowe.

Właściwe masowanie również jest metodą terapii mięśniowo-powięziowych punktów spustowych. Oczywiście – podobnie jak poprzednie techniki – musi być wykonywane przez fizjoterapeutę, który wie, jak masować punkty spustowe, by uzyskać możliwie najlepsze efekty.

Najprostszy masaż to głębokie głaskanie rozciągniętego mięśnia. Ruchy prowadzone są powoli wzdłuż jego tkanek, od przyczepu początkowego do końcowego. Głęboki masaż rozcierający polega z kolei na energicznym masowaniu mięśnia, aż do momentu ustąpienia bólu, więc trwa to zazwyczaj około 2–3 minut. Wykonuje się go poprzecznie do włókien mięśniowych. Jest to dość bolesne, dlatego należy uważać z siłą masowania, tak aby zabieg był dobrze tolerowany przez pacjenta. Aby rozluźnić chore mięśnie, można również masować okolicę ścięgna mięśnia lub przejście ścięgna w brzusiec.

Czytaj również: Naciągnięta pachwina – co robić?

Punkty spustowe wymagają natychmiastowej pomocy. Nieleczony trigger point może spowodować powstawanie kolejnych, które rozprzestrzenią się przez mięśnie w tym samym łańcuchu kinematycznym, więc dotkną innych okolic naszego ciała.

Jak uciskać punkty spustowe?

Jeśli terapeuta poprawnie odnajdzie punkt spustowy na nodze, szyi czy innym miejscu ciała, może zastosować techniki terapeutyczne, dzięki którym jest szansa na jego usunięcie i tym samym wyleczenie dolegliwości pacjenta. Zaliczamy do nich poniższe techniki.

• Technika stretch and spray – najpierw chłodzimy aerozolem okolicę punktu uciskowego oraz te miejsca, gdzie bóle promieniują, co spowoduje, że tkanki się odruchowo rozluźnią. Następnie maksymalnie rozciągamy mięsień, cały czas kontrolując jego nadmierne napięcie oraz wzmożony ból. Pacjent nie uczestniczy w rozciąganiu, jedynie się rozluźnia oraz kontroluje oddech.
• Relaksacja poizometryczna – rozciągamy mięsień do momentu bolesnego napięcia, a następnie prosimy pacjenta, aby go napiął przeciw oporowi, który stawia terapeuta (w kierunku skrócenia mięśnia). Istotne jest, aby utrzymać takie napięcie przez 3–7 sekund, bez wykonywania ruchu mięśniem. W momencie rozluźniana pacjent robi głęboki wydech, a terapeuta wydłuża mięsień do wyczucia kolejnej napięciowej lub bolesnej bariery.
• Ucisk punktu spustowego – terapeuta dłonią uciska punkt spustowy, ból – dobrze tolerowany przez pacjenta – pozwala utrzymać ucisk tak długo, aż on zniknie (około 15–60 sekund) i następnie go zwiększa i trzyma do kolejnej bariery bólowej. Powtarza się to wielokrotnie, do momentu ustąpienia dolegliwości bólowych.

Jak leczyć punkty spustowe w domu?

O czym należy pamiętać w przypadku domowego leczenia punktów spustowych? Otóż po każdej terapii fizjoterapeuta powinien pokazać pacjentowi jak właściwie rozciągać bolesny mięsień. Służy to utrzymaniu zwiększonego zakresu ruchu, który uzyskał terapeuta. Przed rozciąganiem można pomasować bolesne miejsce na mięśniu kostką lodu.

Rozciąganie należy wykonywać systematycznie, kilka razy dziennie. Poza ćwiczeniami na punkty spustowe musimy nauczyć się również utrzymywać prawidłową postawę ciała podczas stania, chodzenia oraz siedzenia. Zwłaszcza długie pozycja statyczne są źle tolerowane przez mięśnie posturalne. Jeśli dodatkowo są one słabe, to łatwo o ich przeciążenie i skrócenie.

Osoby, które pracują za biurkiem i przy komputerze, powinny więc posiadać ergonomiczne stanowisko pracy, zapewniające wygodę oraz komfort. Również odpowiednia pozycja do spania wpływa na leczenie bolesnych punktów spustowych, gdyż rozluźnia napięte tkanki miękkie.

Bibliografia:

• Staciwa E., Wprowadzenie do terapii punktów spustowych – część 1, Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja, 2012, 2: 34–35.
• Tanno-Rast H., Mięśniowo-powięziowe punkty spustowe. Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2016.
• Manheim C. J., Rozluźnianie mięśniowo-powięziowe. Wydawnictwo WSEiT, Poznań 2011.
• Richter P., Hebgen E., Punkty spustowe i łańcuchy mięśniowo-powięziowe w osteopatii i terapii manualnej. Wydawnictwo Galaktyka, Łódź 2010.