Platfus – płaskostopie – co to jest?
Płaskostopie (łac. pes planus) jest rodzajem deformacji stopy. Polega na tym, że stopa w miejscach, w których nie powinna stykać się z podłożem – w tzw. łuku podłużnym lub poprzecznym – zbliża się do podłoża.
Stopa może nawet dotykać go całą swoją powierzchnią w wyniku czego wydaje być „rozlana” i spłaszczona. Przy chodzeniu boso, np. po piasku, ślady stóp nie mają charakterystycznego przyśrodkowego wycięcia, lecz mają wygląd całego odcisku stopy, przypominającego spód żelazka.
W zależności od tego, gdzie następuje obniżenie stopy wyróżnia się:
płaskostopie podłużne – obniżenie łuku przyśrodkowego stopy;
płaskostopie poprzeczne – obniżenie łuku poprzecznego stopy.
Do 5. roku życia płaskostopie jest fizjologią i wynika z innej budowy stopy dziecka. W wieku starszym jest to jednak nieprawidłowość.
Pacjenci z płaskostopiem skarżą się, że płaskostopie utrudnia chodzenie, odpowiada za: zwiększoną męczliwość stóp, zaburzenia krążenia i bóle kręgosłupa.
W prawidłowych warunkach na podeszwowej części stopy znajduje się tzw. sklepienie, które tworzą dwa łuki – podłużny i poprzeczny. W skład łuków wchodzą: kości stopy, mięśnie stopy, więzadła, ścięgna, powięzie.
W przedniej części podeszwy znajduje się łuk poprzeczny stopy, natomiast w przyśrodkowej – łuk podłużny. Dzięki temu, że są one uniesione i nie stykają się z podłożem, stopa:
może dźwigać masę ciała – jest elastyczna i adaptuje się do podłoża;
ma właściwości amortyzacyjne;
zapewnia chodzenie oraz bieganie.
Łuki stopy pełnią także funkcję ochronną przed uciskiem na biegnące obok nerwy i naczynia krwionośne.
Przeczytaj również:
Odciski na stopach – dlaczego powstają i jak je usuwać?
Płaskostopie podłużne, płaskostopie poprzeczne – objawy i różnice
Wyróżnia się płaskostopie podłużne oraz płaskostopie poprzeczne. Podział ten zależy od tego, który łuk stopy – przyśrodkowy czy podłużny – uległ obniżeniu.
Płaskostopie podłużne – dochodzi tu do obniżenia przyśrodkowego łuku podłużnego stopy. U niemowląt i młodszych dzieci jest fizjologiczne. U dorosłych może być wynikiem: osłabienia ścięgna piszczelowego tylnego (częściej u kobiet, u osób otyłych, po przeciążeniach u sportowców); osłabienia rozcięgna podeszwowego; osłabienia więzadeł międzykostnych; czynników przeciążających (bieganie; długotrwałe stanie; otyłość; nieprawidłowe obuwie – zbyt miękkie, bez podparcia łuku). Na zdjęciach RTG w projekcji bocznej w tym przypadku określa się, jak duży jest kąt między kością skokową a pierwszą kością śródstopia – w tym rodzaju płaskostopia jest on zwiększony (zbliża do linii prostej lub nawet przekracza 0°). Objawia się: bólem przyśrodkowego brzegu stopy, bólem okolicy przyczepu ścięgna piszczelowego tylnego. Leczenie polega na: noszeniu specjalnych wkładek ortopedycznych podpierających łuk; fizjoterapii skupionej na wzmacnianiu ścięgna piszczelowego tylnego; w stadium zaawansowanym – leczenie operacyjne.
Płaskostopie poprzeczne – charakteryzuje się obniżeniem łuku poprzecznego, czyli tego obecnego w przedniej części stopy. Cechuje się: poszerzeniem przodostopia – rozchodzi się ono na boki; występowaniem modzeli na wysokości głów kości śródstopia; bólem w okolicy kości śródstopia; współwystępowaniem palucha koślawego. Jego przyczynami są: nadmierne przeciążenia przedniej części stopy, głównie przez noszenie: butów na wysokim obcasie, butów z wąskimi noskami, butów na miękkiej podeszwie. Na zdjęciu RTG projekcji przednio-tylnej (AP) ocenia się: kąty między kośćmi śródstopia i tzw. parabolę głów śródstopia, czyli to czy głowy kości śródstopia układają się w łuk: kąty między kośćmi śródstopia się zwiększają; parabola się spłaszcza. Najważniejsze w leczeniu jest leczenie zachowawcze: noszenie specjalnych wkładek (często robionych na zamówienie); noszenie odpowiedniego obuwia ortopedycznego; fizjoterapia; operacja w ciężkich przypadkach.
Przeczytaj również:
Rodzaje stóp – stopa grecka, stopa rzymska i stopa egipska
Jakie są przyczyny płaskostopia?
Płaskostopie może być obecne już u najmłodszych dzieci – płaskostopie wrodzone, jak i pojawić się u dorosłych w wyniku np. urazów czy zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego stopy.
Płaskostopie wrodzone do 5.–6. roku życia jest fizjologiczne. U niemowląt i małych dzieci na podeszwowej części stopy nie ma łuku podłużnego. Wynika to z:
wiotkości więzadeł;
niedojrzałego układu nerwowego i koordynacji nerwowo-mięśniowej;
obecności na podeszwie poduszki tłuszczowej pełniącej funkcję ochronną.
U większości dzieci prawidłowe sklepienie stopy rozwija się pod wpływem chodzenia i powinno wykształcić się do 6. roku życia. Obecność płaskostopia u dzieci starszych jest wskazaniem do konsultacji z lekarzem. Może mieć ono związek z:
z wrodzoną wiotkością więzadeł stopy występującą w: zespole Downa; zespole Marfana; zespole Ehlersa-Danlosa;
innymi wadami stóp.
Płaskostopie nabyte rozwija się jednak najczęściej u osób dorosłych. Jest ono związane z uszkodzeniem struktur podtrzymujących sklepienie stopy. Do najczęstszych przyczyn płaskostopia zalicza się:
dysfunkcję ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego;
złamania kości stopy, zwłaszcza niedoleczone;
otyłość;
zmiany zwyrodnieniowe stawów
uszkodzenie więzadeł stopy;
uszkodzenie powięzi podeszwowej;
reumatoidalne zapalenie stawów;
spondyloartropatie seronegatywne;
niewłaściwie dobrane obuwie;
długie noszenie butów na wysokim obcasie;
długotrwałe przeciążenia, np. praca stojąca;
brak aktywności fizycznej.
Jak się leczy płaskostopie?
Płaskostopie jest możliwe do wyleczenia. Jednakże większe szanse na całkowite wyleczenie mają pacjenci, u których płaskostopie nie trwa długo. Podstawą leczenia jest leczenie zachowawcze, np. rehabilitacja płaskostopia. Leczenie dobiera się indywidualnie pod pacjenta i pod typ płaskostopia.
Do sposobów leczenia płaskostopia zalicza się:
niesteroidowe leki przeciwzapalne – stosowane, gdy płaskostopie jest przyczyną uciążliwych objawów bólowych;
rehabilitację i ćwiczenia, np. ćwiczenia wzmacniające mięśnie stopy;
stosowanie wkładek ortopedycznych do butów;
stosowanie specjalnych butów;
redukcję masy ciała w przypadku nadwagi bądź otyłości;
operację płaskostopia – w cięższych przypadkach.
Przeczytaj również:
Ból stopy – dlaczego boli stopa?
Ćwiczenia na płaskostopie
Ważnym elementem leczenia płaskostopia jest odpowiednia rehabilitacja i wykonywanie specjalnych ćwiczeń. Ćwiczenia na płaskostopie powinny być dopasowane do pacjenta i ułożone przez fizjoterapeutę. Istotne jest, aby przy pomocy specjalisty nauczyć się ich poprawnego wykonywania, tak aby móc je następnie wykonywać samodzielnie w domu. W przypadku płaskostopia kluczowe znaczenie ma systematyczność, gdyż ćwiczenia wzmacniające łuk stopy nie przyniosą efektu po kilku dniach.
Poniżej podajemy propozycje ćwiczeń, które mogą pomóc wzmocnić mięśnie stopy i poprawić jej ustawienie. Jednakże zanim rozpoczniesz samodzielny trening, warto skonsultować się z fizjoterapeutą lub ortopedą.
Ćwiczenie 1
Połóż się na boku tak, aby chora kończyna znajdowała się u dołu, a zdrowa – u góry.
Nogę znajdującą się u góry ugnij i skieruj do tyłu tak, aby stopa przylegała płasko do podłogi.
Trzymając chorą stopę skierowaną w dół, zrotuj ją do wewnątrz i delikatnie unieś.
Nie podnoś ani nie obracaj całej nogi.
Wytrzymaj w tej pozycji 3 sekundy i opuść stopę na podłogę.
Wykonaj od 3 do 4 serii po 20 powtórzeń.
Ćwiczenie 2
Usiądź na krześle.
Pod pięty wsuń książkę bądź kostkę do jogi.
Palce miej oparte na podłodze.
Obracaj stopami do wewnątrz w taki sposób, aby duży palec lekko się uniósł, a mały pozostał na podłodze.
Wykonaj 3–4 serie po 20 powtórzeń.
Ćwiczenie 3
Usiądź na krześle.
Pod chorą stopą połóż piłeczkę tenisową.
Tocz piłkę pod stopą, tak aby skupić się na łuku stopy.
Utrzymaj wyprostowany kręgosłup.
Wykonuj ćwiczenie przez 2–3 minuty.
Następnie powtórz ćwiczenie dla drugiej stopy.
Ćwiczenie 4
Do tego ćwiczenia potrzebna będzie piłka większa niż piłeczka tenisowa – dobrze sprawdzi się 20–25 cm piłka do pilatesu.
Piłkę umieść między nogami, tak aby przylegała do obu pięt i stykała się z podłożem.
Ściśnij piłkę między piętami i unieś piłkę stając na palcach.
Wytrzymaj 2 sekundy, a następnie powoli opuść się z powrotem na podłoże.
Wykonaj 3 serie po 12 powtórzeń.
Wykonaj 2–3 serie po 10–15 powtórzeń.
