Co to jest zespół Cushinga?
Zespół Cushinga to stan, któremu towarzyszy hiperkortyzolemia, czyli zwiększony poziom kortyzolu we krwi. Kortyzol należy do grupy hormonów zwanych glikokortykosteroidami. Kortyzol jest hormonem wydzielanym przez korę nadnerczy; jest to zewnętrzna i największa część nadnercza. Hormon ten wpływa na poziom glukozy we krwi i zwiększa jego poziom w reakcji na stres – bywa nazywany hormonem stresu. Kortyzol kontroluje także wytwarzanie glukozy ze składników, które nie są cukrowcami, np. z białek. Przyspiesza rozkład kwasów tłuszczowych.
Hiperkortyzolemia wpływa niekorzystnie na rozwój i zdrowie. To stan, któremu towarzyszy szereg objawów, zarówno możliwych do stwierdzenia w stanie klinicznym pacjenta, jak i w wynikach badań laboratoryjnych. Stan zwiększonego poziomu kortyzolu znacznie częściej diagnozowany jest u osób dorosłych niż u dzieci.
Przeczytaj też: Jakie choroby mogą wywoływać nadciśnienie?
Zespół Cushinga a choroba Cushinga
Choroba Cushinga to stan podwyższonego poziomu kortyzolu – hiperkortyzolemii, ale zależny od innego hormonu – kortykotropiny, wydzielanej w przysadce mózgowej. Kortykotropina wytwarzana w przysadce pobudza korę nadnerczy do wytwarzania kortyzolu. Przyczyną nadmiernej produkcji kortykotropiny jest wytworzenie się zmiany, która nazywa się gruczolakiem przysadki. Jest to najczęściej pojawiający się guz przysadki. Guzy te mogą wytwarzać także inne hormony, zaburzając różne funkcje ustroju. Zaś zespołem Cushinga określa się najczęściej stan hiperkortyzolemii, ale niezależny od zmian w przysadce i powstający najczęściej w stanach chorobowych nadnerczy, gdzie miejscowo wydzielany jest kortyzol.
Jakie są przyczyny zespołu Cushinga?
Wyróżnia się nastepujące przyczyny zespołu Cushinga:
- zaburzenia w obrębie przysadki (choroba Cushinga),
- wydzielanie kortykotropiny niezależnie od przysadki, np. przez guzy w wybranych chorobach nowotworowych, takich jak rak drobnokomórkowy płuca,
- zaburzenia nadnerczowe – rak nadnercza, gruczolak nadnerczy – niezależnie od przysadki dochodzi do wzmożonego wydzielania kortyzolu,
- długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów w przebiegu leczenia innych chorób,
- przerost kory nadnerczy.
Jakie są objawy zespołu Cushinga?
Objawy zależą od wysokiego poziomu kortyzolu, ale także od wytwarzanych w nadmiernych ilościach innych hormonów kory nadnerczy, a także przysadki. Objawy mogą występować w sposób ciągły lub cyklicznie, okresowo przybierając na intensywności. Choroba może rozwijać się latami lub w krótkim czasie, czemu towarzyszy ciężki przebieg, a także pełnoobjawowy obraz kliniczny. Zbyt duże i utrzymujące się przewlekle wysokie stężenie kortyzolu powoduje odkładanie się tkanki tłuszczowej w charakterystycznych dla choroby miejscach – kark, twarz, brzuch.
Wśród objawów zespołu Cushinga wyróżnia się:
- nadmierny przyrost masy ciała, tkanka tłuszczowa rozmieszczona jest na twarzy, a także na tułowiu,
- męczliwość i trudności w wykonywaniu pracy fizycznej,
- zmiany pojawiające się na skórze i zmiana jej zabarwienia,
- charakterystyczne rozstępy, które przybierają różowawą barwę,
- trądzik,
- insulinooporność – zmniejszenie wrażliwości tkanek na insulinę krążącą we krwi,
- zaburzenia miesiączkowania,
- chwiejność emocjonalna,
- nadciśnienie tętnicze,
- u dzieci zmniejszenie szybkości wzrastania.
Rozpoznanie zespołu Cushinga
Wskazane jest wykonanie zarówno badań laboratoryjnych, jak i badań i testów hormonalnych, pozwalających wykryć hiperkortyzolemię. W badaniach stwierdza się nieprawidłową tolerancję węglowodanów w teście doustnego obciążenia glukozą. Test ten polega na podaniu na czczo 75 gram glukozy i kontroli stężenia glukozy we krwi w odpowiednich odstępach czasu. Mogą pojawić się objawy cukrzycy. Widoczne są także zmiany w gospodarce elektrolitowej i kwasowo-zasadowej. Obserwuje się zwiększone wydalanie wapnia z moczem i cechy osteoporozy w badaniu radiologicznym. W badaniach laboratoryjnych stwierdza się ponadto podwyższenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów.
W badaniach laboratoryjnych i testach hormonalnych kontroluje się stężenie steroidów nadnerczowych, które organizm wykorzystuje do syntezy kortyzolu. Jednym z badań laboratoryjnych stosowanych w celu wykrycia hiperkortyzolemii jest badanie stężenia wolnego kortyzolu w moczu, a także w osoczu i inne.
