Zaburzenia cyklu miesiączkowego – rodzaje, przyczyny, diagnostyka

Fazy cyklu miesiączkowego

Fizjologią jest regularne miesiączkowanie (eumenorrhoea), w którym krwawienie występuje co 28±4 dni, utrata krwi mieści się pomiędzy 30-70 ml, a długość trwania to ok. 3-7 dni (najczęściej jednak ok. 4 dni). Pierwsza miesiączka nazywana jest menarche i występuje w wieku od 9. do 16. roku życia (średnio ok. 13 r.ż.). Ostatnim krwawieniem u kobiety jest menopauza (warunkiem rozpoznania jest niewystępowanie następnego krwawienia przez okres 12 miesięcy), która występuje około 50 roku życia. Cykl miesiączkowy dzieli się na cztery fazy:

• złuszczania (miesiączka od 1. do 5. dnia cyklu) – pogrubiała warstwa błony śluzowej jamy macicy, gdy nie następuje zagnieżdżenie zarodka, obumiera poprzez zaburzenia w jej ukrwieniu i spadek stężenia produkcji estrogenów oraz progesteronu;
• odnowy i wzrostu (od 5. do 13. dnia cyklu) – w której pod wpływem rosnących stężeń estrogenów następuje stopniowe pogrubianie warstwy czynnościowej endometrium;
• owulacji – krótki okres trwający około 14. dnia cyklu, podczas którego następuje dalsze pogrubianie błony śluzowej;
• sekrecji (od 15. do 28. dnia cyklu) – pod wpływem produkowanego przez powstałe w jajniku ciałko żółte progesteronu, następuje dalsze pogrubienie endometrium, z jego rozpulchnieniem, poszerzeniem gruczołów i zwiększeniem ukrwienia. Proces ten ma na celu przygotowanie błony śluzowej do implantacji jaja płodowego.

Wyróżnia się ponadto cykl jajnikowy, który jest bezpośrednio związany z fazami zmian w endometrium. Występują w nim dwie fazy: folikularna (polegająca na dojrzewaniu i wzrastaniu pęcherzyka jajnikowego, trwa do momentu owulacji) i lutealna (pęknięty pęcherzyk zmienia się w ciałko żółte, które produkuje hormony, wpływające na endometrium i przyszykowanie macicy do procesu implantacji).

Czytaj również: Krwawienie owulacyjne – plamienie podczas owulacji

Zaburzenia miesiączkowania

Poniżej przedstawione zostały terminy, jakimi lekarze określają różne typy zaburzeń miesiączkowania.

• Amenorrhoea – brak miesiączki, dzieli się na pierwotny (gdy krwawienie nie występuje do 16. roku życia) oraz wtórny (zanik występowania krwawienia na okres 3 miesięcy lub dłużej).
• Oligomenorrhoea – miesiączki występujące rzadko, przerwy między krwawieniami są różnej długości (średnio miesiączka występuje raz na ponad 35 dni). W tym przypadku występują dwie postaci tego zaburzenia: owulacyjna – gdy następuje jajeczkowanie, lecz faza folikularna jest wydłużona – oraz bezowulacyjna, która jest formą czynnościowej niepłodności w danym cyklu.
• Polymenorrhoea – miesiączki występujące zbyt często (raz na 24 dni i częściej). Na skrócenie trwania cyklu mogą wpływać: brak owulacji, nieprawidłowa długość trwania fazy folikularnej lub lutealnej (niewydolność ciałka żółtego).
• Hypomenorrhoea – miesiączki o małej utracie krwi, trwające bardzo krótko, często w postaci krwistych upławów. Najczęstszą ich przyczyną są zmiany organiczne np. zespół Ashermana (czyli zarośnięcie jamy macicy po zabiegu łyżeczkowania). Mogą też występować w przebiegu anoreksji.
• Hypermenorrhoea – czas trwania i odstępy pomiędzy krwawieniami są prawidłowe, jednakże ich objętość jest nadmierna. W krwi miesiączkowej występują często skrzepy. Pacjentki z tą przypadłością zużywają ponad 5 podpasek dziennie.
• Menorrhagiae – bardzo obfita miesiączka. Przyczyną są zazwyczaj patologiczne zmiany zajmujące jamę macicy, takie jak polipy, mięśniaki, adenomioza, itp.
• Metrorrhagiae – są to acykliczne krwawienia o zmiennej długości trwania.
• Dysmenorrhoea – tak określa się bolesne miesiączkowanie.
• Algomenorrhoea – jest to bolesne miesiączkowanie z towarzyszącymi objawami wegetatywnymi (nudności, wymioty, bóle głowy, zasłabnięcia).

Oprócz wymienionych powyżej zaburzeń wyróżnia się krwawienia dodatkowe, występujące poza miesiączką w trakcie cyklu:

• krwawienia przedmiesiączkowe,
• krwawienia pomiesiączkowe,
• krwawienia miedzymiesiączkowe,
• krwawienia okołoowulacyjne.

Przeczytaj też: Brak okresu przy tabletkach – o czym może świadczyć?

Przyczyny

Przyczyny wyżej wymienionych zaburzeń można z dużym przybliżeniem zaklasyfikować do jednej z trzech grup.

Pierwszą z nich są hormonalnie uwarunkowane krwawienia. Wywołane są one zaburzeniami dotyczącymi funkcjonowania jajnika produkującego estrogeny i progesteron, jak również patologiami układu podwzgórze-przysadka-jajnik. Zaliczane są tutaj krwawienia wywołane niewydolnością ciałka żółtego, przetrwałymi pęcherzykami jajnikowymi lub cyklami bezowulacyjnymi. W dużym przybliżeniu można stwierdzić, że u podstaw takich zaburzeń leży początkowo nadmiar (lub prawidłowe stężenie) a potem niedobór estrogenów. Po okresie wzrostu błony śluzowej pod wpływem hormonów, następuje w pewnym momencie ich względny niedobór, co powoduje wystąpienie krwawienia przełomowego. Podobny proces następuje w cyklu miesiączkowym, jednak w tym przypadku spadek stężenia hormonów, po którym złuszcza się warstwa endometrium, jest całkowicie fizjologiczny. Grupę tę można rozszerzyć jeszcze o zaburzenia krwawienia z powodu zaburzeń hormonalnych innych narządów układu dokrewnego, np. patologii kory nadnercza, dysfunkcji tarczycy czy guzów przysadki.

Drugą grupę tworzą zaburzenia krwawienia uwarunkowane zmianami organicznymi, czyli patologiami takimi jak: rak, mięśniaki, polipy, zrosty jamy macicy, przegrody narządu rodnego, itp. Bywają one przyczyną krwawień dodatkowych, jak i wpływają na obfitość i długość miesiączki. W tym przypadku zalecana jest szczegółowo diagnostyka, aby znaleźć daną patologię, a co najważniejsze wykluczyć ryzyko występowania procesu złośliwego. Istotne w tym wypadku może być: przeprowadzenie badania ginekologicznego, wykonanie ultrasonografii, pobranie materiału z jamy macicy do oceny histopatologicznej, cytologia, oglądanie szyjki macicy w kolposkopii. Obfite krwawienia mogą być powodem niedokrwistość u pacjentki, należy zatem wykonać u chorej badania krwi (morfologię).

Do trzeciej grupy należą zaburzenia krwawienia wywołane przyczynami ogólnymi – patologią hemostazy (procesem krzepnięcia krwi).

Diagnostyka

Lekarz prowadzący pacjentkę z zaburzeniami miesiączkowania ma pełen wachlarz możliwości diagnostycznych. Podstawą jest ocena kliniczna podczas badania fizykalnego oraz wykonanie badań dodatkowych (np. ultrasonografii). Istotnym elementem diagnostycznym jest zlecenie wykonania profilu hormonalnego pacjentki. Możliwe jest zbadanie w surowicy krwi stężeń estrogenów, progesteronu, hormonów gonadotropowych przysadki, hormonów androgennych, sterydów nadnerczowych, prolaktyny oraz hormonów tarczycy. Ponadto ginekolog może zlecić wykonanie hormonalnych testów czynnościowych:

• testu z klomifenem,
• testu estrogenowego,
• testu gestagenowego,
• testu z GnRH,
• testu z deksametazonem.

Odpowiadają one na pytanie, w którym miejscu zlokalizowana jest patologia będąca przyczyną nieprawidłowego krwawienia miesięcznego. W artykule pt.: „Brak miesiączki” opisano dokładniej niektóre patologie wpływające na zaburzenia cyklu.

Hormonalne przyczyny zaburzeń miesiączkowania