Śpiączka afrykańska – objawy, leczenie, badania, profilaktyka

Czym jest śpiączka afrykańska i gdzie występuje?

Śpiączka afrykańska to choroba wywoływana przez dwa gatunki świdrowców. Pierwszy to świdrowiec gambijski (Trypanosoma brucei gambiense), a drugi to świdrowiec rodezyjski (Trypanosoma brucei rhodesiense). Wiciowce Trypanosoma brucei bytują w organizmach ssaków, głównie antylop. Żywicielem pośrednim jest mucha tse-tse, a żywicielem ostatecznym – człowiek.

Śpiączka afrykańska występuje endemicznie w krajach afrykańskich. Ta choroba przenoszona przez muchy tse-tse występuje przede wszystkim w gorącym i wilgotnym klimacie, a najwięcej zachorowań odnotowywanych jest w rejonach wiejskich oraz wszędzie tam, gdzie nie jest przestrzegana higiena. Świdrowiec gambijski występuje głównie w Afryce Zachodniej, zaś świdrowiec rodezyjski – w Afryce Wschodniej.

W ostatnich latach doszło do rozwoju epidemii śpiączki afrykańskiej m.in. w Republice Środkowej Afryki, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Sudanie i Czadzie. Wysoka zachorowalność występuje także w Zambii, Malawi, Tanzanii oraz w Ugandzie. Co roku odnotowywanych jest kilkadziesiąt tysięcy nowych przypadków.

Zobacz też: Błonica – co to za choroba?

Jak dochodzi do zakażenia świdrowcem?

Zarażenie świdrowcem następuje poprzez ugryzienie muchy tse-tse, w której przewodzie pokarmowym dochodzi do namnażania pasożyta. Po ukąszeniu zwierzęcia, które jest nosicielem świdrowca, dochodzi do rozwoju świdrowca w ciele muchy tse-tse. Pasożyty przedostają się do ślinianek owada, a stąd – podczas ukąszenia przez muchę – dostają się do krwiobiegu człowieka.

Jeśli do krwi człowieka dostanie się świdrowiec rodezyjski lub świdrowiec gambijski, cykl rozwojowy jest związany z okresowym występowaniem objawów choroby. Forma inwazyjna wiciowca wraz z krwią rozprzestrzenia się po organizmie, po czym pasożyty namnażają się na drodze podziałów podłużnych we krwi, chłonce, a także w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Śpiączka afrykańska – objawy choroby

W przebiegu śpiączki afrykańskiej wyróżniane są dwie fazy choroby. Pierwsza faza wynika z namnażania się pasożyta we krwi, zaś druga jest konsekwencją zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. W przebiegu pierwszej fazy śpiączki afrykańskiej pojawia się charakterystyczna zmiana skórna – w miejscu ugryzienia przez muchę tse-tse zauważyć można niewielki rumień, który przyjmuje postać guzowatą. Zmiana ta znika w przeciągu 2–3 tygodni. Następnie pojawiają się ogólne objawy śpiączki afrykańskiej:

• gorączka,
• dreszcze,
• powiększenie węzłów chłonnych (węzły chłonne są miękkie i bezbolesne),
• świąd skóry,
• bóle głowy, bóle mięśni i stawów,
• spadek masy ciała,
• obrzęki.

Takie ogólne objawy zakażenia mogą utrzymywać się przez różny okres czasu. W przypadku zakażenia świdrowcem gambijskim choroba ma charakter przewlekły, zatem pierwsza faza zakażenia może się utrzymywać przez wiele miesięcy, z okresami remisji. Natomiast zakażenie świdrowcem rodezyjskim ma gwałtowny przebieg i prowadzi do szybkiego wystąpienia drugiej fazy – neurologicznej.

Śpiączka afrykańska – powikłania

Groźne objawy choroby mogą pojawić się w krótkim czasie. Faza druga śpiączki afrykańskiej wynika z zajęcia ośrodkowego układu nerwowego przez wiciowce i objawia się m.in.:

• drgawkami,
• sennością,
• zaburzeniami widzenia,
• sztywnością mięśni,
• śpiączką.

Nieleczona śpiączka afrykańska prowadzi do śmierci, dlatego tak ważne jest wdrożenie leczenia na etapie fazy pierwszej choroby.

Rozpoznanie śpiączki afrykańskiej

Diagnostyka zakażenia świdrowcem sprowadza się przede wszystkim do analizy mikroskopowej krwi lub osadu mózgowo-rdzeniowego. Materiałem do badań może być także bioptat z węzła chłonnego. W takim materiale stwierdzana jest obecność pasożytów uwidocznionych barwieniem Giemsy. Inną metodą diagnostyki jest badanie serologiczne, głównie ELISA. W morfologii krwi stwierdzana jest ponadto małopłytkowość oraz leukocytoza, zaś w fazie drugiej występują charakterystyczne zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym: wzrost stężenia białka i leukocytów, a także zwiększone ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Czytaj również: Choroba kociego pazura – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Leczenie śpiączki afrykańskiej

Trypanosomoza afrykańska leczona jest lekami przeciwpasożytniczymi. Najczęściej stosowane leki to:

• Pentamidyna – podawana w dawce 4 mg/kg masy ciała w postaci iniekcji codziennie lub co drugi dzień,
• Suramina – w dawce 20 mg/kg masy ciała w postaci cotygodniowych iniekcji,
• Eflornityna – w dawce 100 mg/kg masy ciała przez 14 dni,
• Melarsoprol – podawany w kilku cyklach w dawkach od 1 do 6 mg/kg masy ciała.

W związku z wysoką toksycznością tych leków terapia odbywa się w warunkach szpitalnych.

Profilaktyka śpiączki afrykańskiej – jak zapobiegać?

Zapobieganie zakażeniu świdrowcem sprowadza się przede wszystkim do unikania podróżowania w rejony endemiczne. Natomiast na terenach występowania pasożyta konieczna jest ochrona przed ukąszeniem przez muchę tse-tse. Zalecane jest noszenie ubrań z długimi rękawami i nogawkami, a także używanie repelentów i moskitier. Brak jest szczepionki na śpiączkę afrykańską.