Co to jest parwowirus B19?
Czynnikiem odpowiedzialnym za wystąpienie rumienia zakaźnego u dziecka jest parwowirus B19. Należy on do grupy DNA-wirusów, co oznacza, że materiałem, na którym przenoszona jest jego informacja genetyczna jest kwas deoksyrybonukleinowy. Wirus ten jest bardzo trudny do zniszczenia przez czynniki fizyczne i chemiczne. Łatwo rozpowszechnia się drogą kropelkową, ale także przez krew. Może wywoływać epidemię w skupiskach ludzi, jednak zainfekowanie organizmu nie zawsze prowadzi do wystąpienia objawów w postaci wysypki lub innych dolegliwości.
Jak wynika z badań serologicznych, większość populacji przynajmniej raz w swoim życiu miała kontakt z wirusem, gdyż posiada swoiste przeciwciała. Największa zakaźność rumieniem zakaźnym u dziecka przypada na okres przedobjawowy, tzn. osoba zainfekowana może być źródłem wirusów zanim jeszcze wystąpią u niej typowe objawy chorobowe.
Postaci zakażenia parwowirusowego
Rumień zakaźny u dziecka jest tylko jedną z postaci zakażenia parwowirusem B19. Do grupy chorób wywoływanych przez ten patogen należą także:
- parwowirusowe zapalenie stawów – najczęściej dotyczy pacjentów dorosłych, głównie kobiet; dominującym objawem jest ból oraz obrzęk stawów, zwykle choroba dotyka stawy drobne, głównie dłoni;
- przełom hemolityczny – zespół objawów spowodowany nagłym rozpadem krwinek czerwonych, co skutkuje powstaniem niedokrwistości z żółtaczką, powiększeniem śledziony i zmianami w szpiku kostnym; tego typu dolegliwości parwowirus powoduje zwykle u ludzi predysponowanych, u których występują wrodzone defekty krwinek czerwonych, takie jak talasemia lub sferocytoza;
- niedokrwistość i neutropenia – obniżenie poziomu białych i czerwonych krwinek, spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem szpiku kostnego w wyniku zakażenia wirusowego; występują one po kontakcie z parwowirusem B19 u osób z niedoborem odporności, których układ immunologiczny nie funkcjonuje prawidłowo;
- obumarcie płodu – zakażenie parowirusowe jest szczególnie niebezpieczne u kobiet ciężarnych, gdyż może prowadzić do groźnych następstw dla nienarodzonego dziecka, a nawet śmierci płodu; najniebezpieczniejszy jest pierwszy kontakt kobiety z wirusem, który przypada akurat na okres ciąży; wiremia u ciężarnej może doprowadzić do obrzęku płodu (hydrops fetalis).
Rumień zakaźny – objawy
Ta postać zakażenia parwowirusowego dotyczy głównie dzieci młodszych; okres od zakażenia do wystąpienia dolegliwości wynosi zwykle ponad dwa tygodnie. Typowe zmiany skórne w rumieniu zakaźnym u dziecka poprzedza pojawienie się podwyższonej temperatury ciała, a objawy zwiastunowe mogą przypominać przeziębienie – występuje kaszel, katar oraz ból gardła. Gorączka nie jest zbyt wysoka, ale mogą pojawić się bóle mięśniowe i nudności.
Zmiany plamisto-grudkowe początkowo można zauważyć na policzkach, z pozostawieniem niezajętej skóry wokół ust. W kolejnej fazie wysypka zstępuje coraz niżej – z twarzy na tułów i kończyny. Wykwity stają się żywo czerwone, o girlandowatym kształcie, mogą przypominać kokardy. Zmiany cechują się okresowym blednięciem i nawracaniem nawet przez kilka tygodni. Objawy chorobowe nasilają się pod wpływem wysiłku fizycznego i podwyższonej temperatury otoczenia. Ze względu na charakterystyczny obraz skóry choroba bywa nazywana opisowo "zespołem spoliczkowanego dziecka".
Jednak zakażenie parwowirusem B19 nie jest jednoznaczne z pojawieniem się wysypki. Do zachorowań epidemicznych może dochodzić w dużych skupiskach dzieci, takich jak szkoły i przedszkola.
Rozpoznanie zakażenia parwowirusowego
W potwierdzeniu przypuszczeń klinicznych, wysuniętych na podstawie specyficznych objawów chorobowych rumienia zakaźnego u dziecka, przydatne są badania serologiczne. Testy tego rodzaju opierają się na wykrywaniu przeciwciał, które zainfekowany organizm wytworzył, aby bronić się przed patogenem. Przeciwciała są cząsteczkami, których zadaniem jest połączenie się z wirusem w celu jego unieszkodliwienia. W surowicy chorego możemy oznaczać między innymi przeciwciała typu IgM, których wysoki poziom świadczy o zakażeniu świeżym, ale może się utrzymywać nawet kilka miesięcy po zachorowaniu. Przeciwciała klasy IgG są przeciwciałami świadczącymi o przebyciu zakażenia, czyli wytworzeniu odporności.
Do wytworzenia odporności niezbędny jest kontakt z wirusem, jednak zakażenie takie nie musiało skutkować pojawieniem się rumienia, ale mogło przebiegać bezobjawowo. Należy pamiętać, że u osób z różnego rodzaju zaburzeniami funkcjonowania układu immunologicznego nie można opierać się w rozpoznaniu na oznaczeniu poziomu przeciwciał. Fałszywie ujemne wyniki testów serologicznych u tych chorych wynikają z braku przeciwciał w ich organizmie, co nie oznacza, że nie są oni zainfekowani wirusem. W takim przypadku można posłużyć się bezpośrednim oznaczeniem materiału genetycznego wirusa w surowicy krwi pacjenta.
Badania laboratoryjne
Pomocne w rozpoznaniu mogą być także liczne standardowo wykonywane badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi obwodowej. W morfologii możemy zaobserwować obniżenie poziomu białych ciałek krwi, ale jednocześnie wzrost wartości limfocytów – taki stan nazywany jest limfocytozą względną. Widoczna może być także niedokrwistość hemolityczna, powstała w wyniku rozpadu krwinek czerwonych. Rumień zakaźny u dziecka ma zdolność do hamowania wytwarzania nowych erytrocytów w szpiku, co skutkuje niebezpiecznym obniżeniem stężenia czerwonych ciałek krwi. Należy zwrócić szczególną uwagę na osoby, u których wystąpił tak zwany „przełom hemolityczny”, co w uproszczeniu można opisać jako masywny rozpad krwinek. Tacy pacjenci są szczególnie obfitym źródłem wirusa i powinno się unikać kontaktu tych osób z chorymi z niedoborem odporności oraz kobietami ciężarnymi.
Groźne powikłania rumienia zakaźnego
Zakażenie parwowirusowe u osób uprzednio zdrowych i większości dzieci przebiega zwykle bez komplikacji i groźnych następstw. Niebezpieczny przebieg może przybierać u ludzi z niedoborami odporności. Niedobory odporności mogą być wrodzone oraz powstawać w ciągu życia człowieka, na przykład przez przyjmowanie leków obniżających odporność, po przeszczepach narządów lub w wyniku innych stanów chorobowych, takich jak nowotwory. U tych predysponowanych chorych zakażenie parwowirusem może doprowadzić nawet do uszkodzenia szpiku kostnego z niebezpiecznymi następstwami dla zdrowia i życia chorego. Zakażenie parwowirusem może być groźne w skutkach u kobiet ciężarnych, ze względu na duże ryzyko powstania obrzęku płodu, a nawet utraty ciąży.
Leczenie rumienia zakaźnego
Jeżeli układ immunologiczny chorego funkcjonuje prawidłowo, organizm zwykle sam potrafi zwalczyć zakażenie parwowirusem i choroba samoistnie ulega wyleczeniu. Ścisły nadzór i leczenie są natomiast niezbędne u osób z obniżoną odpornością. W przypadku rumienia zakaźnego u dziecka często konieczne staje się podanie przeciwciał wytworzonych poza organizmem pacjenta, aby pomóc układowi odpornościowemu chorego w zwalczaniu zakażenia. Należy także pamiętać, że osoby z niedoborem odporności mogą pozostawać zakaźne dla otoczenia przez okres dłuższy niż pacjenci bez takiego defektu funkcjonowania układu immunologicznego.
