Czym jest i jakie są przyczyny choroby Pompego?
Choroba Pompego – inaczej nazywana glikogenozą typu II – to rzadkie, wrodzone zaburzenie metaboliczne diagnozowane u ok. 1 na 40 tysięcy osób (w Polsce obecnie potwierdzona u ok. kilkudziesięciu osób). U jej podłoża leży niedobór kwaśnej α-glukozydazy (kwaśnej maltazy) – enzymu biorącego udział w rozkładzie glikogenu do glukozy. W wyniku jego niedoboru dochodzi do nadmiernego magazynowania glikogenu w organizmie, ze szczególnym uwzględnieniem: mięśni szkieletowych, mięśnia sercowego oraz wątroby, co prowadzi do ich uszkodzenia i upośledzenia funkcji. Z tego też względu choroba zaliczana jest do lizosomalnych chorób spichrzeniowych.
Za bezpośrednią przyczynę`choroby Pompego uznaje się mutację genu GAA – odpowiedzialnego za syntezę białka enzymatycznego alfa-glukozydazy. Mutacja ta ma zwykle charakter punktowy i objawiać się może całkowitym lub częściowym brakiem aktywności wspomnianego enzymu. Jest dziedziczona autosomalnie recesywnie.
Oznacza to, że rodzice chorego dziecka oboje muszą być nosicielami uszkodzonego genu – ryzyko choroby urodzenia dziecka z chorobą Pompego wynosi 25%. Płeć dziecka w przypadku tej choroby nie ma znaczenia – zarówno chłopcy jak i dziewczynki są na nią narażeni w tym samym stopniu.
Choć jest to wrodzone zaburzenie metaboliczne, to w zależności od stopnia niedoboru enzymu (całkowity lub częściowy) może ono ujawnić się praktycznie w każdym wieku i mieć zróżnicowany przebieg oraz nasilenie objawów. Z tego też względu wyróżnia się dwie główne postacie tej choroby: niemowlęcą oraz późną.
Dwie postaci choroby Pompego
Ze względu na moment pojawienia się pierwszych symptomów choroby, a także jej przebieg i nasilenie objawów wyróżniamy:
-
Niemowlęcą postać choroby Pompego – wynikającą z całkowitego braku kwaśnej alfa-glukozydazy, czego efektem jest szybkie nagromadzenie się glikogenu w tkankach i wczesne – bo już w pierwszych miesiącach życia dziecka – pojawienie się objawów choroby, w dodatku o dużym nasileniu. Ta postać charakteryzuje się dużą śmiertelnością w 1. roku życia dziecka;
-
Późną postać choroby Pompego – w tym wariancie mamy do czynienia jedynie z częściowym niedoborem kwaśnej alfa-glukozydazy, w związku z czym proces akumulacji glikogenu w tkankach postępuje zdecydowanie wolniej. W zależności od tego, jak duży jest niedobór enzymu, objawy mogą się pojawić zarówno w dzieciństwie, jak i dopiero w życiu dorosłym (nawet po 60. roku życia!), a ich nasilenie jest zwykle nieco mniejsze niż w przebiegu postaci niemowlęcej. Nie zmienia to faktu, że brak wdrożenia odpowiedniego leczenia może wymagać konieczności stosowania wentylacji mechanicznej.
Choroba Pompego – objawy
Jak już wspomniano, objawy choroby Pompego zależą od stopnia aktywności enzymu (jej upośledzenia).
W przypadku postaci niemowlęcej, kiedy obserwuje się całkowity brak aktywności kwaśnej alfa-glukozydazy, objawy charakteryzują się dużą ekspresją. Są to przede wszystkim:
- wiotkość mięśni (znaczne obniżenie napięcia mięśniowego),
- kardiomiopatia (przerost mięśnia sercowego),
- powiększenie się wątroby,
- powiększenie języka,
- niedosłuch,
- słabe przyrosty masy ciała wynikające z problemów z karmieniem,
- częste infekcje, zwłaszcza dróg oddechowych,
- opóźnienie prawidłowego rozwoju psychoruchowego.
Częściowy niedobór enzymu może się ujawnić w każdym wieku i wiąże się ze zdecydowanie łagodniejszymi symptomami. Charakterystyczne dla późnej postaci choroby Pompego są więc:
- mniejsza sprawność ruchowa w porównaniu ze sprawnością rówieśników lub nawet regresja umiejętności ruchowych u dzieci,
- osłabienie mięśnia sercowego,
- niewydolność krążenia,
- szybsze męczenie się nawet po stosunkowo niewielkim wysiłku,
- trudności ze zmianą pozycji z siedzącej na stojącą,
- chód „kaczkowaty”,
- deformacja kręgosłupa,
- bóle mięśni,
- osłabienie mięśni oddechowych,
- osłabienie mięśni szkieletowych,
- niewydolność oddechowa zarówno wysiłkowa, jak i spoczynkowa,
- osłabienie mięśni twarzy,
- zaburzenia słuchu (związane z zaburzeniem mięśnia strzemiączkowego),
- poranne bóle głowy,
- senność w ciągu dnia,
- bezdechy senne,
- obniżona koncentracja,
- nietrzymanie moczu,
- częste infekcje układu moczowego,
- problemy z wypróżnianiem się,
- powiększenie wątroby,
- powiększenie języka.
Diagnostyka choroby Pompego
Ze względu na fakt, że choroba Pompego jest zaburzeniem rzadkim, a objawy – zwłaszcza w przypadku postaci późnej – mało charakterystyczne, jej diagnostyka stanowi nie lada wyzwanie.
W przypadku podejrzenia choroby Pompego (wynikającego z występowania u pacjenta wspomnianych objawów) wykonuje się zwykle ocenę aktywności enzymu w tzw. suchej kropli krwi.
Test ten może wyjść jednak fałszywie dodatni, dlatego za złoty standard uznaje się ocenę aktywności kwaśnej α-glukozydazy w leukocytach lub fibroblastach. Diagnozę potwierdzić można również za pomocą badań molekularnych w kierunku uszkodzonego genu GAA.
W postawieniu prawidłowego rozpoznania pomocne są także inne badania diagnostyczne, takie jak:
- ocena pracy serca (EKG, echo serca, badanie miograficzne itp.),
- badania siły mięśniowej,
- badania laboratoryjne (m.in. aktywność enzymów wątrobowych czy stężenie dehydrogenazy mleczanowej, kinazy kreatynowej oraz mioglobiny),
- testy oddechowe,
- badanie w kierunku obecności glikogenu w bioptacie z mięśni.
W przypadku partnerów, którzy oboje są świadomi faktu, iż są nosicielami mutacji genu GAA, możliwe jest wykonanie genetycznych badań prenatalnych płodu.
Choroba Pompego – leczenie
Ze względu na specyfikę choroby Pompego, obecnie jedynym możliwym leczeniem przyczynowym jest enzymatyczna terapia zastępcza polegająca na podawaniu dożylnie, z częstotliwością raz na dwa tygodnie, preparatu zawierającego rekombinowaną alfa-glukozydazę. Pozwala ona zahamować progresję choroby oraz znacząco poprawić rozwój ruchowy chorego – zwłaszcza jeżeli towarzyszy jej regularne monitorowanie aktywności enzymu oraz stopnia odżywienia chorego.
Oprócz tego, w zależności od rodzaju występujących objawów, konieczne może być stosowanie leczenia objawowego, np. w przypadku niewydolności oddechowej lub serca. Terapia wspomagająca obejmuje. m.in.:
- rehabilitację ruchową,
- rehabilitację oddechową,
- profilaktykę chorób infekcyjnych,
- odżywianie przez zgłębnik żołądkowy lub gastrostomię,
- odpowiednią dietę,
- środki przeciwbólowe.
W ciężkich przypadkach konieczne może okazać się stosowanie metod wspomagających oddychanie, w tym wentylacji mechanicznej.
W celu maksymalnej poprawy komfortu życia pacjenta z chorobą Pompego wskazane jest multidyscyplinarne podejście do chorego.
Czy z chorobą Pompego można żyć? Rokowania
Obecnie chorobę Pompego uznaje się za nieuleczalną. Dzięki wdrożeniu enzymatycznej terapii zastępczej rokowania pacjentów z chorobą Pompego uległy znacznej poprawie. Wciąż jednak kluczowe jest jak najszybsze rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
W przypadku postaci niemowlęcej wdrożenie enzymatycznej terapii zastępczej w pierwszych tygodniach życia dziecka pozwala znacząco wydłużyć okres życia bez konieczności wentylacji mechanicznej oraz wydłużyć przeżywalność do ok. 2–3 lat (przyczyną zgonu najczęściej jest niewydolność serca).
Z kolei u chorych z późną postacią choroby Pompego leczenie enzymatyczne skutecznie hamuje progresję niewydolności oddechowej stanowiącej główną przyczynę zgonu w tej grupie pacjentów. Ten typ leczenia zatrzymuje progresję niewydolności oddechowej. Wykorzystując terapię enzymatyczną, przeprowadza się leczenie objawowe poszczególnych zaburzeń.
Co ważne, pomimo iż choroba Pompego jest jednostką rzadką, diagnostyka jak i leczenie choroby są w Polsce refundowane.
