Czym są kwasy żółciowe?
Kwasy żółciowe są pochodnymi cholesterolu, produkowanymi i przekształcanymi w wątrobie, skąd wydalane są do żółci w postaci soli kwasów żółciowych. Gromadzą się jako składnik żółci w pęcherzyku żółciowym. Podczas spożywania pokarmów pęcherzyk żółciowy obkurcza się i opróżnia do przewodu pokarmowego, co skutkuje dostaniem się kwasów żółciowych do dwunastnicy. Ułatwiają tam one trawienie tłuszczy i (pośrednio, przez umożliwienie ich rozpuszczenia) wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D, E oraz K.
Po dotarciu do końcowej części jelita cienkiego, wchłaniane są w dużej części (ok. 95 proc.) zwrotnie do krwi. Większość wyłapywana jest następnie przez wątrobę (stąd niskie stężenia kwasów żółciowych w krwi osób zdrowych pozostających na czczo), gdzie są ponownie przekształcane i wydalane do żółci.
Poza wspomaganiem trawienia, kwasy żółciowe pełnią też inne funkcje – ich wydalanie jest sposobem na eliminację nadmiaru cholesterolu z organizmu, modulują motorykę przewodu pokarmowego i stan flory bakteryjnej oraz wykazują pewne właściwości podobne do substancji hormonalnych.
Kiedy badamy poziom kwasów żółciowych?
Metabolizm kwasów żółciowych jest ściśle związany z funkcjonowaniem wątroby – narząd ten pełni kluczową rolę w ich produkcji, usuwaniu z krwi i wydalaniu do żółci. W związku z tym, badanie poziomu kwasów żółciowych w krwi wspomaga ocenę czynności wątroby. Jakie są wskazania do badania kwasów żółciowych?
- Diagnostyka chorób wątroby, w przebiegu których rozwija się tzw. cholestaza (utrudnienie odpływu żółci). Wskutek upośledzenia przekształcania i/lub wydalania kwasów żółciowych z wątroby, jej komórki są nimi „przeładowane” i wolniej usuwają kwasy żółciowe z krwi. Powoduje to wzrost ich poziomu. Cholestaza pojawia się w przebiegu wielu chorób wątroby i dróg żółciowych, między innymi w kamicy żółciowej i zapaleniu dróg żółciowych, marskości wątroby, zapaleniach wątroby, zakrzepicy żyły wrotnej (w tej sytuacji kwasy żółciowe nie mogą być usuwane, ponieważ utrudniony jest ich dopływ do wątroby) czy w chorobach metabolicznych (hemochromatoza, choroba Wilsona).
- Monitorowanie leczenia przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu C (WZW C) – mimo że na chwilę obecną nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie wirusa zapalenia wątroby typu C z organizmu, stosowane jest leczenie ograniczające nasilenie uszkadzania wątroby przez proces zapalny. Zapalenie w obrębie wątroby powoduje uszkodzenie jej komórek. Nie mogą one w tych warunkach wyłapywać kwasów żółciowych, co skutkuje wzrostem ich poziomu we krwi. Ograniczenie zapalenia wywołane skutecznym leczeniem prowadzi do obniżenia poziomu kwasów żółćiowych.
- Diagnostyka wewnątrzwątrobowej cholestazy ciężarnych (ang. ICP – intrahepatical cholestasis of pregnancy) – jest to przejściowe zaburzenie czynności wątroby występujące u niektórych kobiet w ciąży (głównie podczas III trymestru) i zwykle samoistnie cofające się po porodzie. Jego najbardziej charakterystycznym objawem jest uporczywy świąd, najczęściej dotyczący dłoni i stóp. ICP wiąże się z podwyższeniem poziomu kwasów żółciowych w krwi, stąd parametr ten może być wykorzystywany do wykrywania rozwijającego się zaburzenia.
Jak przygotować się do badania kwasów żółciowych?
Poziom kwasów żółciowych w krwi oznacza się w próbce krwi żylnej. Do badania należy przystąpić na czczo. Aby zapewnić prawidłową interpretację wyniku badania, należy poinformować lekarza o wszystkich aktualnych chorobach i przyjmowanych lekach (w tym o preparatach dostępnych bez recepty i preparatach ziołowych). Próbkę do badania pobiera się przez nakłucie żyły (najczęściej w okolicy dołu łokciowego) za pomocą sterylnej igły i zebranie materiału do probówki. Jest on następnie poddawany analizie w odpowiednim laboratorium.
Najczęściej przyjmowaną wartością graniczną poziomu soli kwasów żółciowych w krwi żylnej na czczo jest stężenie 10 mmol/l. Jej przekroczenie jest w większości przypadków uznawane za wynik nieprawidłowy. Należy przy tym pamiętać, że zakres wartości referencyjnych zmienia się w zależności od cech osoby badanej, zwłaszcza wieku i obecności lub braku ciąży. Ponadto zależy on od metod i sprzętu stosowanych w laboratorium. Zakres przyjęty w danym laboratorium podawany jest razem z wydrukiem wyniku badania.
Kwasy żółciowe w ciąży
Podwyższony poziom kwasów żółciowych (właściwie soli kwasów żółciowych) we krwi – pod warunkiem zachowania zasad wykonania badania – może wskazywać na pewne nieprawidłowości pracy wątroby, związane z zaburzeniem produkcji i przepływu żółci (tzw. cholestazą). Bywa to, wspólnie z badaniem lekarskim i wynikami innych badań, podstawą do postawienia podejrzenia pewnych chorób. Nie jest to jednak wystarczające do sformułowania pewnej diagnozy.
U kobiet ciężarnych podwyższenie poziomu kwasów żółciowych jest stanem naturalnym, wynikającym ze zmian równowagi hormonalnej i innych zmian fizjologicznych towarzyszących prawidłowej ciąży. Mimo to, znaczne podwyższenie (powyżej czterokrotnej wartości górnej granicy normy), może wskazywać na rozwój wewnątrzwątrobowej cholestazy ciężarnych (ICP). ICP grozi powikłaniami zarówno u matki, jak i u płodu, stąd wymaga wszczęcia odpowiedniego postępowania.
U osób chorujących na przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C – zwłaszcza u tych chorych, którzy przyjmują interferon – obniżenie podwyższonego wcześniej poziomu kwasów żółciowych jest jednym z wyznaczników skuteczności leczenia.
Badanie kwasów żółciowych – co może fałszować wyniki?
Interpretując wynik badania kwasów żółciowych, należy pamiętać o drodze, jaką pokonują w organizmie. Po wydaleniu z wątroby z żółcią, trafiają do jelita cienkiego, są zwrotnie wchłaniane do krwi i ponownie wychwytywane są przez wątrobę. Stąd też choroby przewodu pokarmowego związane z zaburzeniami wchłaniania mogą maskować nieprawidłowości, które w innych warunkach spowodowałyby podwyższenie stężenia kwasów żółciowych. Z drugiej strony wynik badania może być zawyżony, jeśli próbkę pobrano u osoby nie będącej na czczo. W trakcie posiłku kwasy żółciowe uwalniane są do przewodu pokarmowego. Następujące po tym ich zwrotne wchłanianie powoduje przejściowy wzrost ich stężenia we krwi.
Każdy wynik badania powinien być interpretowany w porozumieniu z lekarzem.
