Rak jelita grubego – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie, dieta, rokowania

Rak jelita grubego – nowotwór złośliwy

Nowotwór złośliwy jelita grubego jest trzecim co do częstości występowania nowotworem złośliwym, na który zapadają Polacy i drugim najczęściej diagnozowanym nowotworem złośliwym u Polek. W 2018 r. w naszym kraju niemal 12,5 tysiąca osób zmarło z powodu raka jelita grubego. Prawie 90 proc. zgonów z przyczyn nowotworów złośliwych jelita grubego występuje po ukończeniu 60. roku życia. Na przestrzeni ostatnich lat zauważa się wzrost zapadalności na tę chorobę – w okresie ostatnich 40 lat liczba zachorowań na raka jelita grubego wzrosła prawie 5-krotnie u mężczyzn i 3-krotnie u kobiet. Zachorowalność jest ściśle związana z wiekiem – gwałtownie wzrasta powyżej 50. roku życia. W 2018 roku współczynnik zachorowalności na raka jelita grubego dla mężczyzn wynosił 56,8/100 000, a dla kobiet 41,1/100 000.

Jelito grube zbudowane jest z kątnicy, okrężnicy i odbytnicy. Procesem nowotworowym może być dotknięty każdy z odcinków. Znaczna większość (90%) złośliwych guzów jelita grubego rozwija się ze zmian łagodnych – polipów. Okres transformacji polipa w guza może wynosić 10 i więcej lat. Nie oznacza to jednak, że każdy polip przekształci się w raka. Nowotwór przez długi czas może nie dawać żadnych objawów i często już w momencie postawienia diagnozy stwierdza się obecność przerzutów do wątroby, rzadziej do płuc.

Im wcześniejsze rozpoznanie raka jelita grubego, tym większe szanse na jego wyleczenie. Duże znaczenie we wczesnej diagnostyce mają badania przesiewowe (badania u osób nieprezentujących żadnych objawów choroby, w celu jej wykrycia i wczesnego leczenia).

Najważniejszym badaniem pozwalającym wykryć raka jelita grubego jest kolonoskopia. Wykonana odpowiednio wcześnie umożliwia wykrycie polipów i ich usunięcie, a tym samym zapobiega rozwojowi nowotworu. Wczesne rozpoznanie raka w kolonoskopii daje większe szanse na wyleczenie.

Przeczytaj też: Jak leczyć ból nowotworowy?

Rak jelita grubego – ryzyko zachorowania

Możemy określić kilka grup osób z podwyższonym ryzykiem zachorowania na nowotwory jelita grubego:

• osoby, u których stwierdzono polipy w trakcie badania kolonoskopowego. Zwykle są one usuwane w czasie tego samego badania i oglądane pod mikroskopem. Nawet jeżeli w usuniętym polipie stwierdzimy komórki nowotworowe, to w początkowej fazie jest możliwość całkowitego wyleczenia, jeżeli polip usuniemy w granicach zdrowej, otaczającej go tkanki;
• osoby, u których stwierdzono dziedziczną polipowatość jelita lub potwierdzono inne zespoły genetyczne np. zespół Lyncha ;
• osoby, u których najbliżsi krewni (rodzice, dziadkowie, rodzeństwo) chorowali na raka jelita grubego;
• osoby chore na tzw. nieswoiste zapalenia jelit – czyli na chorobę Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Przeprowadzone badania pozwoliły poznać czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo zachorowania na raka jelita grubego. Wśród nich największe znaczenie mają:

• wiek – zachorowalność zauważalnie wzrasta powyżej 50. roku życia, zaś największą zapadalność notuje się powyżej 65. roku życia (8/10 pacjentów z rakiem jelita grubego jest w wieku powyżej 65 lat);
• rak jelita grubego w rodzinie (czynnik genetyczny);
• obecność stanów chorobowych, na podłożu których rozwija się rak jelita grubego: gruczolaki, zespoły polipowatości rodzinnej (czynnik genetyczny), zespół Lyncha;
• nieswoiste choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna);
• niewłaściwa dieta – wysokokaloryczna, bogata w tłuszcze zwierzęce i czerwone mięso, małe spożycie warzyw i owoców;
• niska aktywność fizyczna;
• otyłość;
• cukrzyca;
• palenie tytoniu.

Przed zachorowaniem na raka jelita grubego chronią:

• dieta śródziemnomorska – ograniczenie spożycia czerwonego mięsa, zwiększenie spożycia białka (rośliny strączkowe, ryby), warzyw, owoców, oliwy z oliwek, czerwonego wina (1–2 kieliszki dziennie);
• aktywność fizyczna (powoduje sprawniejsze przemieszczanie się mas kałowych w jelicie);
• stosowanie preparatów wapnia.

W ostatnim czasie pojawiły się doniesienia mówiące, że codzienne przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego (popularnej Aspiryny) w dawce 300 mg zmniejsza ryzyko rozwoju raka jelita grubego nawet o 50%. Jednakże ze względu na fakt, że ten rodzaj terapii niósłby za sobą wysokie ryzyko efektów ubocznych (np. krwawień z przewodu pokarmowego), na ten moment nie zaleca się rutynowego jej stosowania. Nie jest wykluczone, że w przyszłości, w miarę postępu badań, stanowisko to ulegnie zmianie.

Zobacz też: Na czym polega hemikolektomia?

Czynniki ryzyka – video

Objawy raka jelita grubego

Rak jelita grubego niestety często nie daje żadnych objawów lub objawy tak niecharakterystyczne, że bywają bagatelizowane. Uzależnione są one od tego, jak rośnie guz (czy do światła jelita, czy na zewnątrz) i w której części jelita grubego się znajduje. Często występuje utajone krwawienie, prowadzące do niedokrwistości, dlatego u chorych zanemizowanych powinno być wykonane badanie kału na krew utajoną. Inne objawy występujące dość często to: bóle brzucha, zmiany rytmu wypróżnień (zwykle naprzemienne zaparcia i biegunki), chudnięcie. Jawne krwawienie z przewodu pokarmowego czy obecność wyczuwalnego przez powłoki brzuszne guza zdarzają się rzadko. Może wystąpić wzdęcie brzucha czy niewyjaśniona gorączka. Czasami pierwszym objawem raka jelita grubego jest niedrożność mechaniczna przewodu pokarmowego (zatkanie światła jelita guzem i niemożność pasażu treści jelitowej).

Zwykle pierwszymi objawami niepokojącymi pacjenta są:

• krwawienie z przewodu pokarmowego – obecność krwi widoczna jest jako ciemny, smolisty stolec;
• uporczywe i utrzymujące się od dłuższego czasu (ponad 6 tygodni) biegunki bądź zaparcia;
• obecność śluzu w stolcu;
• uczucie niepełnego wypróżnienia (pełności w jamie brzusznej);
• trudności z wypróżnianiem;
• zaparcia;
• dyskomfort lub ból w jamie brzusznej;
• zmiana kształtu stolca (tzw. stolce ołówkowe – długie i wąskie).

Uwagę lekarza może zwrócić anemia (efekt krwawienia z guza). W późniejszym okresie dołącza się utrata masy ciała, objawy niedrożności (silny ból brzucha, wymioty), wzdęcia, wyczuwalny guz.

Zdarza się również, że pierwsze zauważalne objawy pojawiają się dopiero w zaawansowanym stadium. Żółtaczka i powiększenie wątroby wskazują na zaawansowany proces z przerzutami do wątroby, zaś spowodowane wodobrzuszem powiększenie obwodu brzucha – przerzutami do otrzewnej.

Program badań na raka jelita grubego

Program przesiewowych badań na raka jelita grubego obejmuje:

• wysyłanie jednorazowych, imiennych zaproszeń na kolonoskopię dla kobiet i mężczyzn w wieku 55–64 lata. Na badanie mogą się zgłosić również osoby, które mają objawy mogące sugerować raka jelita grubego, jeśli otrzymały zaproszenie;
• „program oportunistyczny”, z którego mogą korzystać osoby bezobjawowe w kierunku nowotworu jelita grubego (nie występuje niedokrwistość, utrata masy ciała, zaburzenia wypróżnień o nieznanej przyczynie, nie obserwuje się krwi w stolcu). Badanie przeznaczone jest dla kobiet i mężczyzn, którzy nie mieli wykonywanej kolonoskopii w ostatnich dziesięciu latach i należą do jednej z grup wiekowych:
  • 50–65 lat;
  • 40–65 lat i w rodzinie występował rak jelita grubego u krewnego pierwszego stopnia (rodzice, potomstwo, rodzeństwo);
  • 25–65 lat w przypadku obciążonego wywiadu rodzinnego w kierunku HNPCC (dziedziczny rak jelita grubego, niezwiązany z polipowatością jelita grubego).

Jak często robić badania na raka jelita grubego?

W profilaktyce raka jelita grubego po 50. roku życia zaleca się wykonanie raz w roku badania kału na krew utajoną oraz fiberosigmoidoskopii raz na 5 lat.

U osób z większym niż populacyjne ryzykiem, u których wywiad jest obciążony w kierunku HNPCC, zaleca się wykonywanie kolonoskopii raz na 1–2 lata od 25. roku życia lub rozpoczynając 5 lat wcześniej niż wiek najmłodszego krewnego w chwili zdiagnozowania raka. W rodzinach z FAP (rodzinna polipowatość gruczolakowata) badanie kolonoskopowe powinno się wykonywać raz w roku począwszy od około 12. roku życia.

Także przewlekłe schorzenia zapalne jelit (colitis ulcerosa, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna) predysponują do raka jelita grubego i wymagają częstszych kolonoskopii.

Rak jelita grubego zależny od genów

Występowanie raka jelita grubego może być uwarunkowane genetycznie. Do najważniejszych dziedzicznych przyczyn nowotworu złośliwego jelita grubego zaliczamy rodzinną polipowatość gruczolakowatą (FAP) i dziedzicznego niepolipowatego raka jelita grubego (zespół Lyncha, HNPCC).

FAP spowodowana jest mutacjami w genie APC, znajdującym się na chromosomie 5q21. Defekt ten sprzyja rozwojowi m.in. raka jelita grubego. Objawy choroby pojawiają się zwykle pod koniec drugiej dekady życia. Wykryto około 800 mutacji w genie APC. Rozpoznanie choroby zwykle stawia się na podstawie badania klinicznego i histopatologicznego. Możliwe jest jednak wykonanie testów genetycznych w celu wykrycia mutacji. Udaje się ją odnaleźć w prawie 70% rodzin z rodzinną polipowatością gruczolakowatą.

Jej identyfikacja jest uzasadniona w przypadku FAP o mniej nasilonych objawach, a także w celu otoczenia odpowiednią opieką krewnych osoby, u której wykryto mutację w genie APC. Analiza rodowodu wykonana przez lekarza genetyka wskaże członków rodziny nosiciela mutacji, którzy znajdują się w grupie ryzyka. Zaleca się wykonanie u tych osób badań molekularnych w kierunku obecności mutacji genu APC. Diagnostykę tę przeprowadza się już od 10. roku życia za zgodą rodziców (opiekunów prawnych).

Badania identyfikujące mutacje należy rozpoczynać od osoby chorej, a następnie rozszerzać diagnostykę na krewnych, którzy również mogą być nosicielami danego defektu genetycznego. Takie postępowanie ułatwia diagnostykę, ponieważ w obrębie genu APC zidentyfikowano wiele mutacji, a defekt często jest charakterystyczny dla danej rodziny.

Testy genetyczne na raka jelita grubego

Przyczyną wystąpienia dziedzicznego niepolipowatego raka jelita grubego jest mutacja w obrębie genów naprawczych (mismatch repair genus). Do tej pory zidentyfikowano 9 genów, których mutacje odpowiadają za wystąpienie choroby: hMSH2, hMLH1, hMSH6, hPMS1, hPMS2, hMSH5, hMSH3, hMSH4, hMLH3. Najczęstsze są defekty w genach hMSH2 i hMLH1 (około 70% mutacji). Jeśli u chorego stwierdzi się mutację w genie odpowiedzialnym za naprawę DNA, należy przebadać krewnych z grupy ryzyka. Opieką genetyka powinny być objęte osoby z podwyższonym ryzykiem wystąpienia HNPCC od 18. roku życia.

Badania genetyczne w kierunku zespołu Lyncha są kosztowne i pracochłonne, dlatego korzysta się z algorytmu diagnostycznego, który zakłada wykorzystanie zmodyfikowanych kryteriów Bethesda, badanie guza w kierunku niestabilności mikrosatelitów (powstającej na skutek mutacji genu). Przydatna jest również metoda immunohistochemiczna, w której używa się przeciwciał przeciwko MSH2 i MLH1, w celu zidentyfikowania niedoboru białek (zmutowane geny nie wytwarzają prawidłowych białek). Następnym krokiem jest analiza mutacji we krwi, mogąca wykrywać poszczególne defekty lub kosztowne badanie całych genów.

Wiele laboratoriów genetycznych ma w swojej ofercie wykrywanie mutacji sprzyjających rozwojowi raka jelita grubego, możliwe jest nawet sekwencjonowanie całych genów. Na stronach internetowych można zakupić zestawy do pobierania materiału genetycznego (wymazu z policzka). Są to badania bardzo kosztowne, chociaż coraz bardziej dostępne. Należy przy tym pamiętać o roli konsultacji genetycznej, analizie rodowodu, która może uściślić zakres wykonywanych genetycznych badań na raka jelita grubego.

Rozpoznanie nowotworów jelita grubego

Jeżeli na podstawie zgłaszanych przez pacjenta objawów lekarz podejrzewa raka jelita grubego, powinien wykonać badanie proktologiczne per rectum (przez odbytnicę), polegające na zbadaniu tej części jelita grubego poprzez wprowadzenie palca (w rękawiczce gumowej) przez odbyt i ocenie ewentualnej obecności guza w dolnej części odbytnicy.

Badanie pozwala na zbadanie około 8 cm długości odbytnicy. Jest ono bardzo przydatne, jako że około 30% guzów jelita grubego lokalizuje się w zasięgu palca. Jednakże prawidłowy wynik tego badania nie pozwala wykluczyć raka. Guz może być bowiem niewielkich rozmiarów (a więc trudny do zbadania) bądź umiejscowiony w innym odcinku jelita grubego. Dlatego przy obecności niepokojących objawów konieczne jest wykonanie dalszej diagnostyki.

Podstawą rozpoznania jest wykonanie kolonoskopii wraz z pobraniem wycinków (wykonaniem biopsji) z podejrzanej zmiany. Wycięte fragmenty tkanek oceniane są pod mikroskopem, a proces ten nazywamy badaniem histopatologicznym. Stwierdzenie obecności komórek nowotworowych pozwala postawić diagnozę raka.

Kolonoskopia jest badaniem, które umożliwia wgląd do środka jelita grubego. Dokonuje się tego poprzez wprowadzenie (przez odbyt) do jelita grubego giętkiej rurki zaopatrzonej w małą kamerę.

Do badania kolonoskopowego wymagane jest odpowiednie przygotowanie się, konieczne jest oczyszczenie jelit z resztek pokarmowych. Do tego celu stosuje się specjalne środki, zazwyczaj preparat zawierający makrogol. Pacjenci przyjmujący leki z powodu chorób przewlekłych powinni zażyć je rano i popić niewielką ilością wody. Rejestrując się na badanie trzeba zaznaczyć, że choruje się na cukrzycę i poinformować o przyjmowaniu leków, takich jak aspiryna i acenokumarol.

Do wykonania przesiewowego badania kolonoskopowego na raka jelita grubego istnieją przeciwwskazania. Nie można go wykonać u osób, które w ciągu ostatnich trzech miesięcy przebyły zawał serca, pacjentów z ciężką niewydolnością krążeniową, oddechową lub w trakcie ostrego zapalenia jelit.

Wirtualna kolonoskopia, czyli trójwymiarowy model jelita grubego, wykonany na podstawie tomografii komputerowej, ma mniejszą czułość w wykrywaniu zmian oraz naraża pacjenta na dość duże dawki promieniowania, ale może być wykorzystywany jako badanie nieinwazyjne i szybkie. Endoskopowa ultrasonografia może pomóc w ocenie naciekania guza, a tomografia komputerowa również w ocenie obecności przerzutów.

Sigmoidoskopia jest badaniem podobnym do kolonoskopii, jednakże zasięg badania jest krótszy – nie pozwala na zbadanie całej długości jelita grubego, a jedynie odbytnicy i części okrężnicy bezpośrednio sąsiadującej z odbytnicą – esicy. Na tej długości występuje około 65% guzów, przydatność tego badania jest więc ograniczona. Jeśli postawiono diagnozę raka jelita grubego, należy przeprowadzić dalsze badania, które pozwolą ocenić stopień zaawansowania nowotworu.

Badaniami tymi są:

• tomografia komputerowa jamy brzusznej;
• tomografia komputerowa klatki piersiowej (poszukiwanie przerzutów w płucach);
• USG jamy brzusznej;
• endosonografia (rodzaj badania USG, w którym specjalnie przystosowana sonda USG wprowadzana jest do jelita przez odbyt);
• rezonans magnetyczny;
• PET (przydatność zwłaszcza pod kątem wykrywania ewentualnej wznowy choroby).

Badania te pozwalają lekarzom ocenić:

• rozmiar guza i głębokość naciekania ściany jelita;
• czy guz nacieka bezpośrednio inne narządy;
• czy obecne są przerzuty w węzłach chłonnych bądź przerzuty odległe (zwykle w wątrobie).

Ocena stopnia zaawansowania nowotworu pozwala wybrać odpowiednią formę terapii oraz ocenić rokowania w raku jelita grubego. W badaniach ogólnych często obecna jest anemia (następstwo krwawienia z guza; anemia u starszej osoby powinna zostać wyjaśniona pod kątem raka jelita grubego) oraz dodatni wynik testu na obecność krwi utajonej w kale.

U chorych ze zdiagnozowanym już rakiem jelita grubego oznacza się stężenie antygenu rakowo-płodowego (CEA) we krwi. CEA jest markerem nowotworowym podwyższonym u większości pacjentów z rakiem jelita grubego. Im wyższe stężenie CEA, tym gorsze rokowania. Jednakże samo izolowane podwyższenie CEA (bez kolonoskopii i biopsji) nie pozwala na rozpoznanie tego nowotworu, bowiem parametr ten może być podwyższony również w innych chorobach. Natomiast zauważalny wzrost CEA już po przeprowadzonej operacji sugeruje nawrót choroby.

Badanie na krew utajoną w kale

By poznać odpowiedź na pytanie, jak wykryć raka jelita grubego, prowadzi się szereg badań na raka jelita grubego. Najprostszym, bezbolesnym i tanim badaniem jest badanie na krew utajoną w kale. Zazwyczaj wykonywanym badaniem wykrywającym krew utajoną w kale (FOBT – ang. fecal occult blood test) jest test gwajakolowy. Metoda ta pozwala wykryć krew w stolcu, której nie widać gołym okiem. Ważne jest odpowiednie przygotowanie się do badania, aby wynik był bardziej wiarygodny.

Przed badaniem na krew utajoną należy zmodyfikować dietę, gdyż spożywanie dużej ilości mięsa i warzyw (brokuły, kalafior, rzodkiewka, chrzan) może spowodować, że mimo braku obecności krwi w kale, otrzymamy wynik pozytywny.

Odwrotna sytuacja może wystąpić u osób, które zażywają witaminę C w większych dawkach. Także przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych i preparatów zawierających żelazo wpływa na wynik testu. Wynik badania nie wskazuje jednoznacznie na brak lub obecność nowotworu, wymagana jest dalsza diagnostyka.

Do badania kału na krew utajoną pobiera się po dwie próbki stolca z trzech kolejnych wypróżnień. Nie powinno się go wykonywać w trakcie krwawienia miesięcznego.

Inne rodzaje testów oparte są o metody immunochemiczne. Do ich przeprowadzenia wykorzystuje się przeciwciała skierowane przeciwko hemoglobinie, albuminie ludzkiej. Badania te nie wymagają specjalnej diety ani odstawienia leków.

Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?

Badania przesiewowe na raka jelita grubego

W Polsce od kilkunastu lat prowadzony jest program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Skierowany jest do osób w wieku 50–65 lat bez objawów wskazujących na możliwą obecność guza jelita grubego (bez krwawienia z przewodu pokarmowego, nowopowstałych zaparć czy biegunki, niewyjaśnionej anemii bądź szybkiej i znacznej utraty masy ciała). Osoby z dodatnim wywiadem rodzinnym, tzn. rakiem jelita grubego u najbliższych krewnych, objęte są programem już od 40. roku życia.

Program polega na bezpłatnym wykonaniu kolonoskopii. Jego celem jest zwiększenie wykrywalności raka we wczesnym stadium, a tym samym zwiększenie wyleczalności. Przesiewowa kolonoskopia pozwala na wykrycie polipów (zmian łagodnych, które w przyszłości potencjalnie mogłyby ulec zezłośliwieniu), bądź już rozwiniętego guza nowotworu.

Wszystkie polipy powinny zostać usunięte (w przypadku mniejszych zmian możliwe jest to w trakcie wykonywania kolonoskopii, zaś w przypadku polipów o większych wymiarach konieczne jest przeprowadzenie operacji).

Leczenie raka jelita grubego

Możliwości terapeutyczne obejmują:

• leczenie operacyjne,
• chemioterapię,
• radioterapię.

Wyboru najbardziej odpowiedniego postępowania u konkretnego pacjenta dokonuje się po przeanalizowaniu stopnia zaawansowania nowotworu oraz ocenie ogólnego stanu zdrowia. Rak rozpoznany we wczesnym stadium może być wyleczalny. Wskaźniki przeżyć 5-letnich u pacjentów ze zdiagnozowanym nowotworem raka jelita grubego wynoszą ok. 45 procent i są jednymi z najniższych w Europie. U pacjentów z dalej posuniętym procesem chorobowym, gdy całkowite wyleczenie nie jest możliwe, celem jest spowolnienie postępu choroby. Gdy rozpoznanie zostaje postawione dopiero w bardzo późnym stadium, terapia ogranicza się jedynie do łagodzenia objawów choroby.

Leczenie chirurgiczne raka jelita grubego

Leczenie operacyjne w raku jelita grubego jest postępowaniem z wyboru w leczeniu raka okrężnicy. Rodzaj przeprowadzonego zabiegu zależy od zaawansowania nowotworu oraz lokalizacji guza (okrężnica, początkowa część odbytnicy, dalsza część odbytnicy). Jeśli rozmiar guza pozwala na jego całkowite usunięcie, zabieg polega na wycięciu odpowiednio długiego odcinka jelita grubego wraz z węzłami chłonnymi i naczyniami.

W przypadku raka okrężnicy lub początkowej części odbytnicy następnie dokonuje się chirurgicznego zszycia pomiędzy powstałymi końcami, a zatem ciągłość przewodu pokarmowego zostaje zachowana. Jeśli zaś guz jelita grubego zlokalizowany był w dalszej części odbytnicy, czyli końcowym odcinku przewodu pokarmowego, konieczne jest wytworzenie stomii.

Stomią nazywamy celowo wytworzone połączenie pomiędzy narządem a skórą, w tym przypadku chodzi o połączenie pomiędzy końcem jelita grubego (który powstał po wycięciu guza), a skórą na brzuchu, czyli sztuczny odbyt. Powstaje ona poprzez zszycie jelita z wytworzonym w skórze otworem i umożliwia wydalanie treści jelitowej do specjalnych worków, które są przyczepiane do stomii.

Operacje paliatywne wykonywane są u pacjentów z bardzo rozległym procesem chorobowym, gdy niemożliwe jest całkowite wycięcie guza. Celowość przeprowadzenia operacji paliatywnej polega więc na poprawie stanu ogólnego pacjenta, a nie na wyleczeniu.

Rozrastający się naciek nowotworowy może spowodować zwężenie lub zamknięcie przewodu pokarmowego. Konieczne jest wtedy operacyjne „odblokowanie” jelita. Dokonuje się tego poprzez:

• częściowe wycięcie guza;
• operacyjne wytworzenie dodatkowego połączenia pomiędzy odcinkami przewodu pokarmowego leżącymi przed i za guzem (tzw. zespolenie omijające, z ang. by-pass);
• wytworzenie stomii;
• udrożnienie zwężonego odcinka promieniami lasera;
• założenie stentu (metalowej sprężynki), który rozprężając się w masie guza przywraca drożność jelita.

Wątroba jest najczęstszym miejscem przerzutów raka jelita grubego. Leczenie tych zmian pozostaje wyzwaniem dla współczesnej medycyny. Aktualnie za najwłaściwsze postępowanie uznaje się operacyjne usunięcie przerzutów zlokalizowanych w wątrobie. Jednakże nie każdy pacjent może być poddany takiej terapii. Lokalizacja guza w bezpośrednim sąsiedztwie naczyń, naciekanie innych narządów jamy brzusznej bądź obecność przerzutów poza wątrobą (np. w płucach) sprawiają, że zabieg taki nie może być przeprowadzony.

W takich przypadkach zastosowanie mają tzw. techniki małoinwazyjne. Są to metody niszczenia guza niską temperaturą (krioterapia), laserem lub prądem (termoablacja) bądź poprzez miejscowe podanie etanolu. Niektóre z tych metod, jak wstrzyknięcie etanolu bądź ablacja za pomocą wiązki prądu, przeprowadzane są pod kontrolą USG i nie wymagają otwarcia jamy brzusznej.

Chemioterapia w raku jelita grubego

Chemioterapia pooperacyjna stosowana jest zarówno w raku okrężnicy, jak i odbytnicy. Terapię tę należy rozpocząć nie później niż 6–8 tygodni po zabiegu. Chemioterapia polega na podawaniu związków chemicznych (tzw. cytostatyków), które mają zdolność niszczenia bądź hamowania namnażania komórek nowotworowych. Po operacyjnym usunięciu guza komórki te mogą wciąż być obecne w sąsiedztwie zmiany lub dalej – w węzłach chłonnych. Celem chemioterapii pooperacyjnej jest zabicie tych komórek, a tym samym zmniejszenie odsetka wznów i zwiększenie przeżywalności.

W przypadku zaawansowanego raka odbytnicy chemioterapia (wraz z radioterapią) stosowana jest przed zabiegiem, a celem tego postępowania jest zmniejszenie rozmiarów guza i tym samym ułatwienie przeprowadzenia operacji. U pacjentów z nieresekcyjnym guzem stosuje się chemioterapię paliatywną, która poprawia jakość życia oraz wydłuża je.

Radioterapia w raku jelita grubego

Radioterapia jest formą leczenia chorób nowotworowych, która polega na stosowaniu promieniowania jonizującego skierowanego na guz nowotworowy. W przypadku raka jelita grubego wykorzystywana jest tylko wtedy, jeśli nowotwór zlokalizowany jest w odbytnicy.

W raku odbytnicy radioterapia przedoperacyjna pozwala osiągnąć lepsze rezultaty leczenia w porównaniu do radioterapii pooperacyjnej i w większości przypadków właśnie takie postępowanie jest stosowane (czasem wraz z przedoperacyjną chemioterapią). Strategia taka zmniejsza częstość nawrotów choroby oraz zwiększa przeżywalność pacjentów.

Monitorowanie choroby i postępów w leczeniu raka jelita grubego

Po operacji raka jelita grubego u chorych przeprowadzane są regularne badania kontrolne. Celem tego postępowania jest ocena skuteczności leczenia raka jelita grubego i wczesne wykrycie ewentualnej wznowy choroby (wznowy miejscowej bądź przerzutów odległych – najczęściej w wątrobie lub płucach). Ścisły monitoring pacjentów trwa 5 lat. Po tym czasie ryzyko nawrotu jest niewielkie.

Przez pierwsze 3 lata od operacji:

• stężenie markera CEA oznaczane jest we krwi co 3 miesiące; wzrost CEA sugeruje nawrót choroby i wymaga wnikliwej diagnostyki;
• co roku wykonywana jest tomografia komputerowa lub USG jamy brzusznej oraz RTG klatki piersiowej.

Kolonoskopia wykonywana jest po upływie 3–5 lat od zabiegu.

Rokowanie w raku jelita grubego

Im wcześniej wykryty rak jelita grubego, tym większe szanse na wyleczenie. Niestety, ze względu na fakt, że choroba bardzo rzadko daje objawy w początkowej fazie, w większości przypadków rozpoznawana jest w bardziej zaawansowanym stadium. Program przesiewowej kolonoskopii zwiększa prawdopodobieństwo wczesnej diagnozy, a tym samym możliwość wyleczenia.

Aktualnie w momencie postawienia diagnozy około 60% chorych kwalifikuje się do operacji całkowitego usunięcia guza. U pozostałych 40% choroba jest zbyt rozwinięta i wyleczenie nie jest możliwe, a celem terapii jest spowolnienie progresji choroby i złagodzenie jej objawów.

W onkologii najważniejszym miernikiem oceniającym skuteczność leczenia jest wskaźnik 5-letniego przeżycia. Mówi on, jaki odsetek pacjentów przeżyje 5 lat od momentu rozpoznania choroby. Fakt, że używane są wskaźniki przeżyć 5-letnich, nie znaczy, że chorzy nie żyją dłużej. Pięcioletni okres przeżycia oznacza, że choroba jest „pod kontrolą”, jako że ryzyko nawrotu nowotworu po 5 latach jest niewielkie.

Wskaźniki przeżywalności chorych z rakiem jelita grubego na przestrzeni ostatnich trzech dekad znacznie się polepszyły. Aktualnie średnie 5-letnie przeżycie wynosi około 45%. W I stadium zaawansowania choroby 5-letnie przeżycie osiąga nawet 90%.

Natomiast w ostatniej fazie, gdy nowotwór daje przerzuty do innych narządów, wskaźnik ten wynosi już tylko 7%, przy czym rokowanie jest najgorsze, gdy operacja przerzutów jest już niemożliwa. Na szczęście wraz z rozwojem medycyny polepszają się wyniki przeżywalności pacjentów po chirurgicznej resekcji przerzutów w wątrobie i aktualnie 5-letnie przeżycie w tej grupie chorych wynosi 30%.

Rak jelita grubego – dieta w chorobie nowotworowej

Odpowiednie żywienie w chorobie nowotworowej jest niezwykle istotne, stanowi ważny element wspomagający leczenie także w przypadku raka jelita grubego. Dieta powinna dostarczać odpowiedniej, właściwej dla osoby ją stosującej ilości kalorii. Wraz z energią jadłospis musi pokrywać zapotrzebowanie na makroskładniki, takie jak białko, tłuszcze i węglowodany.

• Dieta przy nowotworze jelita grubego powinna dostarczać odpowiedniej ilości protein – jadłospis przy raku jelita nie powinien dostarczać ich mniej niż 1 g na kg masy ciała, a w wielu przypadkach wartość ta powinna być wyższa. Białko stanowi ważny budulec ludzkiego organizmu. Jest niezbędne także do pracy układu odpornościowego. Zapotrzebowanie na nie należy pokrywać, spożywając: chude mięsa, jaja, ryby, chudy lub półtłusty nabiał oraz, jeśli jest to możliwe, także nasiona roślin strączkowych.
• Dieta przy raku jelita grubego zakłada także podaż węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym – takich jak pełnoziarniste pieczywo, grube kasze, brązowy ryż czy płatki. Stanowią one źródło energii, a ich spożycie nie wiąże się z gwałtownym wzrostem poziomu glukozy we krwi. Warto zaznaczyć, że ilość dostarczanego z nimi błonnika powinna być dostosowana do możliwości trawiennych przewodu pokarmowego chorego.
• Aby pomóc choremu na raka jelita grubego, należy zadbać, by w przepisach diety pojawiły się zdrowe tłuszcze – należy kontrolować nie tylko samą ilość tego makroskładnika, ale również zwracać uwagę na jego jakość. W diecie pożądany jest udział tłuszczy nienasyconych szczególnie z grupy omega 3, które znajdziemy w tłustych rybach morskich, oleju lnianym, rzepakowym, orzechach włoskich i siemieniu lnianym. Oleje należy spożywać na surowo. Zaleca się także spożycie źródeł jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, takich jak oliwa z oliwek czy awokado.

Jadłospis osoby chorej na nowotwór jelita grubego powinien uwzględniać wiele indywidualnych czynników, takich jak aktualny stan zdrowia chorego, prowadzone leczenie, ewentualne efekty uboczne terapii czy też preferencje smakowe.

Co jeść przy raku jelita grubego?

Odżywianie w raku jelita grubego musi uwzględniać nie tylko podstawowe makroskładniki, ale też związki o charakterze regulacyjnym, takie jak witaminy, minerały czy działające przeciwzapalnie antyoksydanty. Do substancji, które należy umieścić w diecie przy chemioterapii jelita grubego czy jeszcze przed jego rozpoczęciem, należą:

• selen – występuje on m.in. w orzechach brazylijskich, rybach takich jak łosoś, wołowinie, kaszy gryczanej, jajach, kakao;
• cynk – jego źródłem są orzechy, owoce morza, jaja, nabiał, mięso;
• wapń – można go znaleźć w produktach mlecznych, szprotkach, migdałach, słoneczniku, nasionach roślin strączkowych, brokułach;
• karoteny – barwniki występujące w warzywach i owocach o kolorach czerwonym, pomarańczowym, żółtym i zielonym;
• witamina C – obecną w zielonej pietruszce, rokitniku, papryce czerwonej, owocach jagodowych, wiśniach, kiwi, kapuście, chrzanie;
• witamina D – występuje w produktach takich jak tłuste ryby morskie, mleko, żółtka jaj, tran, grzyby. Trudno pokryć na nią zapotrzebowanie, korzystając ze źródeł pokarmowych, dlatego niekiedy niezbędna jest suplementacja. W przypadku osób chorych należy pamiętać, by decyzję o przyjmowaniu takich preparatów zawsze uzgodnić z lekarzem prowadzącym;
• witamina E – jej źródłem są oleje roślinne, orzechy, pestki, kiełki.

Ważnymi składnikami jadłospisu w raku jelita grubego powinny być także pokarmy bogate w związki z grupy antyoksydantów, takie jak różnokolorowe warzywa oraz owoce, gorzkie kakao czy zielona herbata. Co ważne, wymienione substancje zaleca się przyjmować ze źródeł pokarmowych. Spożywając odpowiednią żywność w ramach prawidłowo skomponowanej diety, nie ma możliwości przedawkowania witamin czy minerałów.