Co to jest biegunka?
Biegunka to oddawanie stolców ze zwiększoną częstością (więcej niż 3 razy na dobę), w zwiększonej ilości (w przypadku osób dorosłych - więcej niż 200 g na dobę), o zmienionej konsystencji na płynną lub półpłynną. Objawem biegunki może być także oddawanie stolców z patologicznymi domieszkami (krew, ropa, śluz).
Ze względu na czas trwania objawu, biegunkę dzieli się na ostrą i przewlekłą. Najczęściej biegunka jest spowodowana zakażeniem przewodu pokarmowego (zwykle wirusowym) lub błędem żywieniowym. Jakie są przyczyny biegunki? Jak leczyć biegunkę?
Przyczyny biegunki ostrej i przewlekłej
Biegunka może być ostra lub przewlekła. Biegunki ostre najczęściej wywołane są przez zakażenia przewodu pokarmowego – częściej wirusowe (przez pacjentów stosowane jest określenie grypa jelitowa), rzadziej bakteryjne i pasożytnicze, a także zatrucia (np. grzybami, alkoholem), działania uboczne leków (np. antybiotyków) i błędy żywieniowe.
Przewlekła biegunka może być skutkiem ubocznym leków stosowanych na stałe, nadużywania alkoholu bądź też objawem chorób przewlekłych, w tym nietolerancji pokarmowych, zespołu jelita drażliwego, nieswoistych chorób zapalnych jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), zespołu rozrostu bakteryjnego, zaburzeń trawienia i wchłaniania, nadczynności tarczycy itd.
Istotne znaczenie w ustaleniu przyczyny biegunki ma badanie podmiotowe (wywiad) obejmujący m.in. pytania i odpowiedzi o czas trwania biegunki, wygląd stolców, obecność patologicznych domieszek w stolcach (krew w stolcu, śluz w kale, ropa), ilość stolców na dobę, inne objawy towarzyszące, choroby przewlekłe, stosowane leki, obecność podobnych objawów w najbliższym otoczeniu, wyjazdy itd. W zależności od wyniku badania podmiotowego i przedmiotowego lekarz decyduje o dalszej diagnostyce.
Zdarza się także biegunka po antybiotyku. Przyczyną jest zaburzenie naturalnej flory bakteryjnej jelit. Podczas antybiotykoterpaii zaleca się profilaktyczne przyjmowanie preparatów probiotycznych.
Jak leczyć biegunkę?
Co na biegunkę najlepiej stosować? Postępowanie w przypadku biegunek dzielimy na postępowanie przyczynowe i objawowe. Postępowanie przyczynowe stosowane jest w wybranych przypadkach – polega na leczeniu choroby podstawowej odpowiedzialnej za biegunkę (jeżeli jest ono możliwe). Jeżeli chory cierpi na biegunkę wywołaną zakażeniem bakteryjnym – podawane są antybiotyki, jeżeli biegunka jest objawem nietolerancji pokarmowej – eliminuje się z diety określone produkty itd.
Szczególnie niebezpieczna jest biegunka u dzieci. W postępowaniu objawowym najistotniejsze znaczenie ma leczenie odwodnienia, czyli optymalne nawadnianie, co jest szczególnie ważne u niemowląt. Metodą z wyboru jest nawadnianie doustne, najlepiej za pomocą tzw. doustnych płynów nawadniających o specjalnie opracowanym składzie, który pozwala na uzupełnienie niedoborów wody, elektrolitów i glukozy w odpowiednich proporcjach.
W uzasadnionych przypadkach stosowane bywają leki biegunkę zapierające (np. loperamid). Należy pamiętać jednak, że nie mogą być one podawane dzieciom do 6. roku życia, a także w przypadku chorób zapalnych jelit oraz bakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego.
Wspomagająco w leczeniu biegunek bywają stosowane smektyny, probiotyki.
Biegunka – leczenie rozwolnienia u dziecka
Najczęstszą przyczyną biegunki u dzieci jest nieżyt żołądkowo-jelitowy o etiologii wirusowej (najczęściej rotawirusowej). Za etiologią wirusową przemawia m.in. wywiad epidemiologiczny – najczęściej okazuje się, że w żłobku lub przedszkolu, do którego uczęszcza chory pacjent, duży odsetek dzieci cierpi lub właśnie skończył tak zwaną jelitówkę.
W populacji małych dzieci obserwowana bywa tzw. biegunka pędraków. Jest to biegunka przewlekła związana z niedojrzałością przewodu pokarmowego i źle zbilansowaną dietą (zbyt duże ilości węglowodanów w diecie). Pomimo przewlekłej biegunki dzieci rozwijają się prawidłowo, dobrze przybierają na masie ciała.
Wśród przyczyn biegunek u dzieci wyróżniamy także: alergie i nietolerancje pokarmowe, zatrucia, celiakię, zespół jelita drażliwego itd.
W leczeniu biegunki u dziecka najważniejsze znaczenie ma nawodnienie. Preferujemy nawadnianie drogą doustną. Dzieci, zwłaszcza małe, odwadniają się szybciej niż dorośli, dlatego konieczne jest zachowanie czujności i właściwe wychwycenie momentu, w którym dziecko wymaga nawadniania dożylnego. Niepokojącymi sygnałami są: apatia, znaczne wysuszenie śluzówek, brak łez, zaburzenia świadomości.
W leczeniu biegunki u dzieci unikamy leków zapierających. Mogą one powodować działania niepożądane, m.in. ze strony ośrodkowego układu nerwowego, dlatego nie powinno się ich stosować u dzieci do 6 roku życia.
Jak leczyć biegunkę u dorosłych?
Dorośli, w porównaniu do dzieci, rzadziej cierpią na nieżyt żołądkowo-jelitowy na tle zakażenia wirusowego. Częściej obserwujemy biegunki spowodowane błędem żywieniowym (np. spożyciem nieświeżego produktu), odpowiedzią na stres, biegunki na tle nietolerancji pokarmowych (w populacji osób dorosłych znaczny odsetek osób cierpi na nietolerancję laktozy, obserwowana bywa także nietolerancja fruktozy), biegunki jako objaw zespołu jelita drażliwego, biegunki w przebiegu chorób zapalnych jelit.
W przypadku ostrej biegunki konieczne jest optymalne nawodnienie. Wspomagająco można stosować smektyny, probiotyki, leki zapierające (jeżeli nie ma do tego przeciwwskazań), a także stosować domowe metody, np. pić napary z mięty. Biegunka przewlekła powinna być skonsultowana z lekarzem – konieczne może być wykonanie badań dodatkowych, które wyjaśnią jej przyczynę. Jeżeli przyczyną biegunki jest nietolerancja pokarmowa, konieczne jest wykluczenie z diety określonych produktów. Najlepiej opracować swoją dietę razem z lekarzem lub dietetykiem.
Jak leczyć biegunkę w podróży i na wakacjach?
Biegunki dosyć często przytrafiają się w podróży. Mogą być one efektem zmiany wody (na wodę o innej florze bakteryjnej niż ta, do której jesteśmy przyzwyczajeni), innej żywności, stresu związanego z podróżą itd. Biegunka to częsty objaw w trakcie podróży do krajów o niskich standardach higienicznych, do krajów tropikalnych (mówimy wówczas o biegunce podróżnych). Biegunki podróżnych w znaczącym odsetku wywołane są przez bakterie, zwłaszcza szczepy Escherichia coli (ETEC i EAEC). Aby nie doszło do zakażenia, konieczne jest przestrzeganie zasad higieny, a także picie wyłącznie butelkowanej wody (takiej samej wody należy używać do mycia zębów). W krajach o niskich standardach higienicznych, w tropikach, nie wolno pić wody z kranu, myć owoców pod wodą z kranu, pić napojów z lodem. Przed wyjazdem w kierunki egzotyczne zalecane jest zaszczepienie się na patogeny obecne w danych krajach.
W leczeniu biegunki w podróży, tak jak w przypadku innych biegunek, najważniejsze znaczenie ma nawodnienie. Celem powstrzymania biegunki, w niektórych sytuacjach, można stosować leki zapierające (loperamid). Zażywanie tego leku warto jednak skonsultować z lekarzem (loperamidu nie powinno się stosować w przypadku bakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego, aby nie hamować wydalania toksyn z organizmu). Jeżeli istnieje silne podejrzenie bądź potwierdzona jest etiologia bakteryjna biegunki, stosowane bywają antybiotyki.
