Objawy fobii społecznej
Pierwszoplanowy w fobii społecznej objaw – lęk może mieć różne nasilenie, od niezbyt nasilonego niepokoju po przerażenie w postaci ataku paniki, zwykle towarzyszą mu nieprzyjemne myśli i liczne objawy somatyczne (cielesne, takie jak na przykład kołatanie serca). Lęk pojawia się w związku ze znalezieniem się w pewnej sytuacji, w fobiach społecznych najczęściej są nimi:
- jedzenie w miejscach publicznych,
- wystąpienia publiczne – konieczność zabrania głosu na większym forum albo w małej grupie ludzi,
- kontakty z płcią przeciwną,
- podpisywanie się gdy ktoś patrzy (albo jest ryzyko, że spojrzy),
- podawanie do stołu, nalewanie napojów gościom.
Zdarza się również, że lęk pojawia się w różnorodnych, czasami niemal wszystkich sytuacjach związanych z kontaktami z ludźmi, osoba chorująca na fobię społeczną czuje się wtedy bezpiecznie jedynie z kilkoma najbliższymi osobami. Sytuacje te nie są obiektywnie niebezpieczne, treść lęku przeżywanego przez osobę z fobią społeczną dotyczy najczęściej oceny ze strony innych ludzi. Lęk w fobii społecznej jest przyczyną następujących objawów:
- drżenie rąk,
- pocenie,
- zaczerwienienie twarzy (rumienienie się),
- nudności i lęk, że „zaraz zwymiotuję”,
- kołatania serca,
- lęk przed utratą kontroli i kompromitacją,
- zawstydzenie i obawa, że zdenerwowanie jest / będzie widoczne dla innych ludzi,
- uczucie parcia na pęcherz i konieczność wielokrotnego korzystania z toalety.
Unikanie kontaktów z ludźmi a fobia społeczna
Fobii społecznej zazwyczaj towarzyszy niska samoocena i objawy depresyjne. Ryzyko wystąpienia objawów powoduje, że pewne (nieraz prawie wszystkie) sytuacje wymagające kontaktu z ludźmi są unikane, co jeszcze bardziej utwierdza chorego w przekonaniu, że jest społecznie niedostosowany. Osoby z fobią społeczną nie są po prostu nieśmiałe; chorują i z powodu objawów są zmuszone unikać wielu dla innych ludzi zwyczajnych, codziennych sytuacji. Mogą sprawiać wrażenie zamkniętych w sobie, niechętnych, małomównych, jednak to nie „złe” cechy charakteru są tego przyczyną.
Unikanie sytuacji społecznych znacznie pogarsza jakość życia osób chorych. Wpływa na możliwości uczenia się i pracy – osoby z fobią społeczną często funkcjonują poniżej swoich możliwości, w związku z lękiem przed na przykład prezentacją przygotowanego na lekcję materiału dostają gorsze oceny, w pracy nie decydują się na przyjęcie lepszego, bardziej eksponowanego stanowiska. W skrajnych przypadkach fobia społeczna prowadzi do całkowitej społecznej izolacji.
Osoby z fobią społeczną są dodatkowo obciążone większym ryzykiem występowania innych zaburzeń lękowych i uzależnień. Alkohol i niektóre narkotyki zmniejszają lęk – jeżeli stają się „sposobem” na radzenie sobie z objawami lęku mogą po pewnym czasie doprowadzić do uzależnienia.
Fobie społeczne dotyczą ludzi młodych, początek choroby ma zazwyczaj miejsce w okresie nastoletnim, równie często u mężczyzn i u kobiet. Objawy fobii społecznej utrzymują się przez długi czas i mają tendencję do nawracania. Z tego powodu leczenie, zarówno przyjmowanie leków jak i psychoterapia, powinno być długoterminowe, często kilkuletnie.
Leczenie fobii społecznej
Ponieważ fobia społeczna jest uwarunkowana i powiązana z przyczynami przede wszystkim psychologicznymi, najważniejszą i najskuteczniejszą formą leczenia jest psychoterapia. Może to być psychoterapia indywidualna lub grupowa, prowadzona w nurcie poznawczo behawioralnym, psychodynamicznym, psychoanalitycznym albo innym. Przydatne mogą być treningi umiejętności społecznych i nauka technik relaksacyjnych.
Początek fobii społecznej może być związany z cechami osobowości albo z sytuacją, która przyczyniła się do wywołania objawów. Jak wspomniano wcześniej lęk w fobii społecznej w znacznym stopniu jest związany z oceną – cechy osobowości, z powodu których własny wizerunek staje się nadmiernie ważny jak i cechy środowiska, które nadmiernie ocenia albo odrzuca są czynnikami ryzyka wystąpienia tego zaburzenia. Niezależnie od tego, czy to cechy osobowości czy cechy środowiska doprowadziły do wystąpienia fobii społecznej, wraz z upływem czasu lęk nasila się: unikanie sytuacji społecznych uniemożliwia uczenie się przez doświadczenie – przekonanie o własnej niższej wartości i nieadekwatności utrwalają się. Zadaniem psychoterapii jest odwrócenie tego błędnego koła.
Leki stosowane w leczeniu fobii społecznej to przede wszystkim nowoczesne leki przeciwdepresyjne z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Regulują one ilości i funkcje tego neuroprzekaźnika, odpowiedzialnego w dużym stopniu za nastrój oraz wzbudzanie i utrwalanie reakcji lękowych. Innym skutecznym lekiem, należącym do odrębnej grupy leków przeciwdepresyjnych jest moklobemid. W przypadku fobii związanych z pojedynczymi, specyficznymi sytuacjami (na przykład wystąpienia publiczne, które w życiu danej osoby nie są częste) pomocne może być jednorazowe zażycie leku o doraźnym działaniu przeciwlękowym, z grupy benzodiazepin (na przykład alprazolam albo bromazepam) lub działającego uspokajająco i zapobiegającego kołataniom serca propranololu.
