Zespół ogona końskiego – przyczyny, objawy, leczenie, operacja

Czym jest zespół ogona końskiego?

Zespół ogona końskiego (zespół ogona końcowego) jest charakterystycznym zespołem objawów neurologicznych, powstającym w wyniku uszkodzenia dolnego odcinka rdzenia kręgowego, noszącego nazwę ogona końskiego (ogona końcowego). Stanowi on poważne schorzenie i w każdym przypadku niezbędna jest natychmiastowa interwencja chirurgiczna, a działania fizjoterapeutyczne mogą pogorszyć stan chorego. Zespół ogona końskiego zalicza się do bólowych zespołów lędźwiowych, które stanowią niewątpliwie największą grupę dolegliwości kręgosłupa.

Przyczyny zespołu ogona końskiego

Rdzeń kręgowy stanowi oś ciała człowieka, biegnącą od mózgu ku dołowi w tzw. kanale kręgowym. Niemal na całej jego długości odchodzą od niego korzenie nerwowe, które unerwiają odpowiednie segmenty ciała (czyli przekazują im informację z mózgu), a także dochodzą do niego nerwy, przekazujące informację do centralnego układu nerwowego. Dzięki temu możliwe jest ruch, czucie oraz percepcja otoczenia.

Ogon koński rozpościera się od pierwszego kręgu lędźwiowego do drugiego kręgu krzyżowego, czyli oddaje korzenie lędźwiowe i krzyżowe, które odpowiedzialne są za unerwienie kończyn dolnych, okolicy krocza oraz narządów wewnętrznych takich jak jelita czy pęcherz moczowy.

Zobacz też: Ból kręgosłupa lędźwiowego promieniujący do nóg

W zespole ogona końskiego dochodzi do ucisku (uszkodzenia) wyżej wymienionych korzeni nerwowych, najczęściej na poziomie L4–L5 (korzenie lędźwiowe) na skutek rozwijającej się stenozy (zwężenia) światła kanału kręgowego, co w konsekwencji prowadzi do rozwoju charakterystycznych objawów neurologicznych. Najczęstszymi przyczynami tego zjawiska są:

• centralne wypadnięcie jądra miażdżystego tarczy międzykręgowej (tzw. centralne wypadnięcie krążka międzykręgowego / centralna przepuklina krążka międzykręgowego) – rodzaj dyskopatii,
• procesy rozrostowe rdzenia kręgowego (guzy łagodne i złośliwe),
• urazy kręgosłupa,
• wady rozwojowe,
• przewlekłe stany zapalne kręgosłupa,
• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa oraz inne zapalenia stawowe.

Wyżej wymienione czynniki sprawcze mogą powodować wiele bolesnych dolegliwości i mogą być przyczyną długoterminowych następstw w postaci zmian zwyrodnieniowych i nieodwracalnych uszkodzeń neurologicznych.

Objawy kliniczne zespołu ogona końskiego

Zespół ogona końcowego charakteryzuje się występowaniem typowych objawów neurologicznych, wynikających z uszkodzenia nerwowych korzeni lędźwiowych oraz krzyżowych. Do zespołu symptomów należą:

Ból kręgosłupa

Osoba chora odczuwa przede wszystkim bardzo silny ból, lokalizujący się w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. W ostrym okresie choroby pojawiają się dolegliwości bólowe o typie rwy kulszowej, wynikające z podrażnienia wyżej wymienionych korzeni nerwowych. Ból promieniuje wówczas od lędźwi poprzez pośladek wzdłuż kończyn dolnych (tylna część uda, łydki, nawet stopy). W badaniu neurologicznym stwierdza się obecność objawów rozciągowych np. objawu Lasègue'a (narastający ból podczas podnoszenia kończyny dolnej w czasie leżenia na plecach).

Zaburzenia czucia

Obok dolegliwości bólowych wstępują również inne zaburzenia czucia (o typie korzeniowym) o charakterystycznym przebiegu. Zniesieniu ulegają wszystkie rodzaje czucia powierzchownego i głębokiego w okolicy krocza, pośladków (tzw. zaburzenia czucia o typie „spodenek” lub „siodła”) oraz częściach grzbietowych ud i wewnętrznych częściach stopy. Są one niesymetryczne oraz towarzyszy im ból tych okolic, nasilający się podczas kaszlu lub kichania.

Niedowład wiotki kończyn dolnych

Niedowład wiotki kończyn dolnych (obniżone lub zniesione napięcie mięśniowe) jest asymetryczny i najczęściej dotyczy ich części odsiebnych tj. stopy (obraz stopy opadającej), prostowników grzbietowych palców. Zniesione są ponadto odruchy skokowe (brak odruchu ze ścięgna Achillesa) przy zachowanych odruchach kolanowych. Przy długotrwałej chorobie dochodzi do zaników niedowładnych mięśni.

Zaburzenia chodu

W związku z istniejącym niedowładem wiotkim upośledzeniu ulega poruszanie się chorego. Obserwuje się tutaj obok opadania stopy tzw. chód koguci lub bociani (chód brodzący), gdzie pacjent wysoko unosi porażoną kończynę dolną do góry i upuszcza ją na palce, jak przy brodzeniu.

Zaburzenia czynności zwieraczy

Zaburzenia czynności zwieraczy występują przy całkowitym uszkodzeniu ogona końskiego i najczęściej przyjmują formę niemożności oddania moczu (pęcherz atoniczny) i stolca (zaparcia). Czasami dochodzi do pojawienia się odwrotnych objawów tj. nietrzymania moczu i stolca. Zaleganie stolca oraz moczu stanowi bardzo poważnych problem psychologiczny i leczniczy (np. nawracające zakażenia układu moczowego) dla tych chorych.

Zaburzenia seksualne

U mężczyzn przy masywnym uszkodzeniu ogona końcowego dochodzi do zaburzenia funkcji seksualnych w postaci braku wzwodu czy niemożności jego utrzymania.

Ogon koński – diagnostyka i leczenie

Podstawę rozpoznania zespołu ogona końskiego stanowią badanie neurologiczne chorego oraz badania obrazowe: zdjęcie rentgenowskie i rezonans magnetyczny (MRI) dolnego odcinka kręgosłupa.

W zależności od przyczyny choroby lekarz specjalista wybiera odpowiedni sposób leczenia. Zespół ogona końcowego wymaga bezwzględnie interwencji neurologa i neurochirurga. Bardzo często niezbędna jest tzw. dekompresja chirurgiczna (odbarczenie). Gdy objawy neurologiczne pojawiły się nagle, a badania obrazowe jednoznacznie wskazują na przyczynę schorzenia (np. guz, krwiak czy wypadnięcie krążka międzykręgowego) chory zostaje zakwalifikowany do operacji neurochirurgicznej w ciągu 48 godzin. Leczenie zabiegowe ma na celu przede wszystkim nie dopuścić do wystąpienia długofalowych uszkodzeń neurologicznych (zmniejsza znacznie ryzyko powikłań). W przypadkach, gdzie czynnikiem sprawczym jest guz, a jego wycięcie jest niemożliwe wykorzystuje się radioterapię (naświetlanie zmiany rozrostowej w celu jej zmniejszenia)

Czytaj również: Nerwiak – co to jest? Przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie

Jeżeli przyczyną pojawienia się zespołu ogona końskiego był uraz, chory powinien zostać unieruchomiony w łóżku, a ewentualny zabieg chirurgiczny opiera się na zaopatrzeniu urazu (usunięcie nadmiaru krwi, odłamów kostnych itp.). U osób chorych cierpiących z powodu zmian zapalnych stawów kręgosłupa stosuje się głównie leczenie przeciwzapalne (np. kortykosteroidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne). Natomiast, gdy czynnikiem wywołującym objawy zespołu jest infekcja bakteryjna – choremu zaleca się przyjmowanie antybiotyków.

Zespół ogona końskiego może wystąpić również u kobiet ciężarnych z powodu istniejącej przepukliny krążka międzykręgowego. Postępowaniem z wyboru jest tutaj zabieg neurochirurgiczny, niezależnie od trymestru ciąży.

Czym jest guz ogona końskiego?