Pamięć krótkotrwała – przyczyny, objawy, ćwiczenia i leczenie problemów z pamięcią krótkotrwałą

Rodzaje pamięci w psychologii

Pamięć człowieka definiowana jest jako zdolność umysłu do przyswajania, magazynowania i odtwarzania informacji dotyczących przeszłych zdarzeń. Rodzaje pamięci możemy wyodrębnić ze względu na długość przechowywania informacji, a także ze względu na typ informacji.

Ze względu na długość przechowywania informacji wyróżniamy:

• pamięć sensoryczną (tak zwaną pamięć ultrakrótką) – trwa od 0,5 s do kilku sekund i jest związana z budową narządów zmysłów;
• pamięć krótkotrwałą – trwa ona od kilku do kilkunastu sekund;
• pamięć długotrwałą – może przechowywać informacje nawet przez całe życie, a jej pojemność jest praktycznie nieskończona.

Ze względu na rodzaj informacji, możemy wyodrębnić:

• pamięć deklaratywną – wymaga ona udziału świadomości do przywołania wspomnienia (ta dzieli się na pamięć semantyczną – dotyczącą faktów, pamięć epizodyczną – odpowiadającą za przypominanie konkretnych sytuacji, oraz pamięć autobiograficzną – dotyczącą własnej osoby);
• pamięć niedeklaratywną – dotyczy ona wyuczonych reakcji na pewne sytuacje, do jej działania nie jest wymagany udział świadomości.

Czytaj również: Pulsowanie w głowie – jakie są przyczyny uczucia pulsowania w głowie?

Co to jest pamięć krótkotrwała?

Pamięć krótkotrwała stanowi niezbędne ogniwo pozwalające na przekazanie informacji biegnącej od narządu zmysłu do struktur związanych z pamięcią długotrwałą.

Bodziec odebrany przez narząd zmysłu jest w nim obecny przez dziesiąte części sekundy, następnie zostaje on, poprzez nerwy doprowadzające, przekazany do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie krąży w strukturach odpowiedzialnych za pamięć krótkotrwałą. Impulsy przekazywane są do struktur, takich jak wzgórze, skąd biegną do kory mózgu.

Droga, którą przebywa informacja, może trwać do kilku minut, w tym czasie może być ona przez nas łatwo przywołana. Jest to pamięć świeża. Następnie, o ile bodziec jest powtarzany wystarczającą liczbę razy, informacja może utworzyć trwały ślad pamięciowy – jest to pamięć długotrwała.

Problemy z pamięcią krótkotrwałą – objawy zaburzeń pamięci

Zaburzenia pamięci krótkotrwałej obejmują grupę schorzeń, których jednym z objawów są problemy z przypominaniem sobie sytuacji mających miejsce w ciągu ostatnich kilku minut lub kilku godzin. Jak można się domyślać, zaburzenia pamięci świeżej będą także powodować problemy z zapisywaniem wspomnień w pamięci długotrwałej, a więc utrudnione będzie tworzenie nowych wspomnień.

Problemy z pamięcią krótkotrwałą występują najczęściej u osób starszych, choć coraz częściej rozpoznaje się problemy z pamięcią u osób w młodym wieku.

O ile każdy z nas ma czasem problem z przypomnieniem sobie tego, gdzie zostawił telefon, klucze lub jak nazywa się poznana niedawno osoba, to poważne problemy z pamięcią i koncentracją mają o wiele bardziej dramatyczny przebieg.

Zaniki pamięci zdarzające się wszystkim, które nie stanowią powodu do niepokoju, to np.: wejście do pokoju i zapominanie, czemu się to zrobiło, problem z odnalezieniem zostawionych przez siebie przedmiotów, potrzeba kilkukrotnego przeczytania fragmentu książki w celu zapamiętania, użycie niewłaściwego imienia znajomego raz na jakiś czas.

Przeczytaj też: Opieka nad osobą chorą na Alzheimera

Objawy zaburzeń pamięci, które mogą wskazywać na poważniejszy problem, to:

• znaczne pogorszenie pamięci w krótkim czasie;
• pojawiające się luki w pamięci dotyczące niedalekiej przeszłości;
• częste zapominanie słów, imion niedawno poznanych osób;
• powtarzające się gubienie przedmiotów;
• zapominanie o posiłkach;
• gubienie się w pobliżu domu;
• problemy z nadążeniem za fabułą książki lub filmu;
• zmiany osobowości;
• częste zapominanie, co robiło się przed chwilą.

Czytaj również: Japońskie zapalenie mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, szczepionka

Pamięć krótkotrwała u dzieci – co wywołuje zaniki?

Istnieje wiele schorzeń, które mogą powodować problemy z pamięcią krótkotrwałą. Zaniki pamięci mają różne przyczyny w grupach osób starszych i młodszych. Nie zawsze związane są one z uszkodzeniem konkretnych ośrodków w mózgu, odpowiedzialnych za pamięć. Mogą być spowodowane niedokrwieniem, zmianami metabolicznymi czy chorobami, w tym zakaźnymi, mogącymi powodować niszczenie neuronów.

Zaburzenia pamięci krótkotrwałej u dzieci mogą być spowodowane nagłymi zmianami w ich dotychczasowym życiu i stresującymi sytuacjami. Poprawa pamięci następuje zwykle po usunięciu bodźca stresowego lub po zaadoptowaniu się dziecka do nowej sytuacji.

Nagła utrata pamięci krótkotrwałej często ma swoją przyczynę w urazach głowy. Do wstrząśnienia mózgu dochodzi kiedy na skutek działania siły na czaszkę (np. uderzenia głową o ziemię) pojawiają się zaburzenia w przekazywaniu sygnałów pomiędzy tworem siatkowatym, wzgórzem i korą mózgu. Charakterystyczne objawy to krótkotrwała utrata pamięci dotycząca okoliczności zaistnienia urazu i utrata świadomości.

Należy jednak pamiętać, że zaburzenia świadomości to symptomy, które, ze względu na niepełną mielinizację dróg nerwowych, mogą nie występować w populacji pediatrycznej.

Przyczyny zaburzeń pamięci krótkotrwałej u dorosłych

W tej grupie osób dość częstą przyczyną, podobnie jak u dzieci, może być silny stres, pogorszenie nastroju, a nawet depresja. Jeśli przyczyną jest zmęczenie lub stres, odpoczynek powinien pomóc. Natomiast jeśli słaba pamięć spowodowana jest depresją, niezbędna jest konsultacja psychiatryczna.

Chorobą rozpoznawaną w tej grupie wiekowej, a mogącą stanowić przyczynę problemów z pamięcią jest niedoczynność tarczycy. Utrata pamięci może być spowodowana urazami i wypadkami, które w tej grupie wiekowej zdarzają się statystycznie najczęściej. Chwilowe zaniki pamięci po urazie, jeśli nie towarzyszą im żadne zmiany czy uszkodzenia struktur mózgowia widoczne w tomografii komputerowej lub w rezonansie magnetycznym, nie powinny budzić dużego niepokoju.

Należy jednak pamiętać, że zawsze wymagana jest obserwacja i konsultacja specjalistyczna. Zdarza się, iż utrata pamięci po wypadku skutkuje znacznie poważniejszymi konsekwencjami. Opisane są przypadki pacjentów, którzy po obustronnym uszkodzeniu części mózgu, zwanej hipokampem, stracili całkowitą zdolność do przyswajania nowych wspomnień.

Osoby takie pamiętają wydarzenia mające miejsce w przeszłości, przed wypadkiem, nie mogą natomiast przyswoić żadnych nowych informacji – są skazani na życie w przeszłości, przeżywając szok za każdym razem, gdy widzą starzejących się członków rodziny.

Utrata pamięci krótkotrwałej jest często powodowana zatruciami. Czynnikiem toksycznym mogą być leki, metale ciężkie (rtęć, ołów, kadm, miedź), pestycydy, a także alkohol i narkotyki będące najczęstszą przyczyną problemów z pamięcią krótkotrwałą.

Regularne picie alkoholu negatywnie wpływa na komórki nerwowe. Dodatkowo u alkoholików dochodzi do niedoboru witaminy B₁ (tiaminy), co może powodować wystąpienie zespołu Wernickego-Korsakowa. Objawia się on zaburzeniami pamięci świeżej i długotrwałej, a luki pamięciowe wypełniane są konfabulacjami, najczęściej o negatywnym wydźwięku.

Problemy z pamięcią u osób starszych

U osób starszych lekkie obniżenie zdolności zapamiętywania jest zjawiskiem fizjologicznym, które nie powinno budzić lęku. Bardzo ważne jest umiejętne odróżnienie tego, co jest procesem naturalnym dla naszego organizmu od patologii w znaczny sposób zmniejszającej jakość życia na starość.

Pogorszenie pamięci nierozerwalnie łączy się z pojęciem otępienia. Jest to schorzenie o różnorodnej etiologii, które może dotyczyć nawet powyżej 10 proc. ludzi po 65. roku życia. Oprócz objawów związanych z osłabieniem pamięci towarzyszą mu zmiany w zachowaniu, a także pogorszenie nastroju. Najczęstszą przyczyną otępienia, a co za tym idzie, zaburzeń pamięci u osób w podeszłym wieku jest choroba Alzheimera.

W drugiej kolejności znajduje się otępienie naczyniopochodne, występujące najczęściej po udarze. Innymi przyczynami są otępienie z ciałami Lewy’ego, zespół Picka, a także zaawansowana choroba Parkinsona. Wiele osób w tej grupie wiekowej choruje na cukrzycę typu 2 i nadciśnienie, które, źle leczone, także mogą prowadzić do zmian neurodegeneracyjnych, powodujących osłabienie pamięci.

Badania pamięci krótkotrwałej – testy pamięciowe

Ze względu na mnogość przyczyn mogących powodować problemy z zapamiętywaniem nie istnieje pojedyncze badanie – test pamięci, który stwierdzi lub wykluczy zaburzenie.

Na samym początku lekarz musi zebrać dokładny wywiad dotyczący niepokojących nas objawów, częstości ich występowania, momentu, kiedy pojawiły się po raz pierwszy, a także współwystępujących chorób. Następnie powinno się odbyć dokładne badanie fizykalne, ze zwróceniem szczególnej uwagi na część poświęconą stanowi neurologicznemu pacjenta.

Lekarz może zlecić dodatkowe badania, mające na celu wykluczenie obecności chorób, takich jak cukrzyca, nadciśnienie, niedoczynność tarczycy, awitaminoza czy zakażenia wirusowe.

Po przeprowadzeniu badania przedmiotowego i podmiotowego lekarz powinien dać pacjentowi do rozwiązania testy pamięciowe. Najbardziej popularnym jest kwestionariusz MMSE, czyli Mini-Mental State Examination, czyli Krótka Skala Oceny Stanu Umysłowego. Test ten pozwala na ocenę ogólnego stanu psychicznego pacjenta, jego orientacji co do miejsca i czasu, zdolności do zapamiętywania, a także zdolności odtwórczych.

Inny test na pamięć krótkotrwałą, który powinien zostać przeprowadzony, to test rysowania zegara. Polega on na narysowaniu przez pacjenta tarczy zegara ze wskazówkami pokazującymi konkretną godzinę. Jest on prosty do przeprowadzenia i ma niezwykłą wartość diagnostyczną. Testem wymagającym poświęcenia większej ilości czasu jest Całościowa Ocena Geriatryczna (zawierająca w sobie także skalę Mini-Mental).

W przypadku rozpoznania przez lekarza obniżonego nastroju, konieczna może okazać się konsultacja psychiatryczna. W celu postawienia dokładnej diagnozy zaleca się przeprowadzić dokładne badania neuropsychologiczne, które mogą pomóc w odróżnieniu poszczególnych przyczyn zaburzeń pamięci.

Potwierdzenie rozpoznania w przypadku niektórych chorób może wymagać wykonania dodatkowych badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny, a także badania EEG.

Czytaj również: Tympanometria – co to jest i na czym polega? Wskazania, przebieg badania, powikłania

Ćwiczenia na pamięć i leczenie zaburzeń pamięci krótkotrwałej

Pamięć krótkotrwała i długotrwała wymagają odpowiednich warunków do prawidłowego funkcjonowania. Odpowiednie ćwiczenie pamięci krótkotrwałej może w znacznym zakresie zmniejszyć ryzyko wystąpienia zaburzeń w wieku podeszłym.

Powinniśmy zacząć przede wszystkim od zadbania o higienę naszego trybu życia. Musimy pamiętać o zapewnieniu sobie wysiłku fizycznego w trakcie dnia, odpowiedniego dla naszego wieku i płci. Bardzo ważne jest również odpowiednie odżywianie, zgodne z zasadami dietetyki. Nie wolno również zapominać o wypoczynku. Dla w pełni prawidłowego funkcjonowania naszego mózgu potrzebujemy około 8 godzin snu.

Ćwiczenia na pamięć krótkotrwałą nie są wyszukane, nie wymagają dużych nakładów finansowych czy dużo czasu. Zbawienny wpływ na zachowanie naszych zdolności umysłowych ma czytanie książek, rozwiązywanie krzyżówek, sudoku, gra na instrumentach, nauka języków obcych i recytacja wierszy. Jak łatwo zauważyć, trening pamięci może stanowić świetną rozrywkę i okazję do odpoczynku.

Leczenie zaburzeń pamięci jest różne i zależy od przyczyny ich wystąpienia. Jeśli chorobą podstawową są zaburzenia metaboliczne, hormonalne lub awitaminoza, należy dążyć do przywrócenia homeostazy. W przypadku cięższych chorób, takich jak choroba Alzheimera, otępienie naczyniopochodne czy choroba Parkinsona, bardzo ważna jest farmakoterapia schorzenia podstawowego.

Leczenie nie cofa jednak zmian już powstałych, może natomiast spowalniać pogorszenie się stanu pacjenta. Bardzo pomocna w leczeniu zaburzeń pamięci krótkotrwałej jest grupa leków nootropowych. Nie jest znany dokładny mechanizm ich działania, wiadomo natomiast, że zwiększają przepływ krwi przez mózg, co w pozytywny sposób wpływa na funkcje pamięciowe.

Wypowiedź neurologa na temat zdolności zapamiętywania i koncentracji